Azlogos
  • Kimlər var
  • Bizi tanı

AXC dövründə Azərbaycan siyasi sisteminə xarici təsirlər: neft amili Ara Papyan: "Azərbaycan xərcləri bizə yükləyəcək" Hökumətin trolları və primitiv media siyasətinə dair Qumarbaz yanılqısı Müasir incəsənət niyə belə anlaşılmazdır?
  • Mövqe
  • İntervü
  • Kültür
  • Elm
  • Sərbəst
  • Bazar
  • Gender
  • Dizayn
  • FOTO QRAFİKA
  • COVID-19
  • Vətən müharibəsi
  • Video
Nəticə yoxdur
Bütün nəticələri gör
Azlogos
Nəticə yoxdur
Bütün nəticələri gör

Xəlil Rza və erməni yazısının banisi

Elnur Astanbəyli Elnur Astanbəyli
., Kültür
30 İyul 2020

Tarix: 1962-ci il, mart ayı.

Azərbaycan SSR Yazıçılar İttifaqının (indiki Azərbaycan Yazıçılar Birliyi – AYB) ədəbi orqanlarının birində, “Azərbaycan” jurnalının 3-cü sayında o zaman 30 yaşı olan Xəlil Rzanın silsilə şeirləri dərc edilir.

Şeirlərin biri böyük səs-küyə səbəb olur.

“Ana dili” adlanan həmin şeirdə Xəlil Rza belə yazırdı:

Kim sevməyir öz dilini

itsin mənim gözlərimdən ilim-ilim!

Bu Azəri torpağının

Günəşidir mənim dilim!

Bu və buna bənzər misralarda adıçəkilən gənc şairin on illər sonra, üstəlik, daha da şiddətlənən çılğınlığı və pafosu aydın hiss edilirdi. Lakin həmin misralarda həm də onun mənsub olduğu xalqın dili ilə bağlı səmimi sevgisi və narahatlığı da vardı.

Belə ki, bu şeirəcən Xəlil Rzanın ölkənin müxtəlif rayonlarında, dövr üçün ənənəvi olan “oxucularla görüşlərdə” hakim ideologiyanı qıcıqlandıran çıxışlar etdiyi, şeirlər səsləndirdiyi barədə məlumatlar gəlir, “yuxarılara” rəsmi şəkildə məruzə edilirdi.

Hətta bu səbəbdən Azərbaycan SSR Yazıçılar İttifaqı İdarə Heyətinin 1962-ci il martın 14-də keçirilən iclasında ona xəbərdarlıq edilmiş, üstəlik, maraqlı qərar qəbul olunmuşdu: Xəlil Rzaya oxucularla görüşə tək getməsi yasaqlansın, yanında mütləq başqa şairlərin də olması şərt qoyulsun!

***

“Azərbaycan” jurnalının haqqında danışılan sayı Azərbaycan SSR Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsindən (KP MK) gələn xüsusi təlimatla yerli Yazıçılar İttifaqında ayrıca müzakirəyə çıxarılır.

Tanınmış tarixçi Cəmil Həsənlinin “Azərbaycanda Sovet liberalizmi. Hakimiyyət. Ziyalılar. Xalq (1959-1969)” adlı çox qiymətli kitabından (Bakı-2018) öyrənirik ki, müzakirələrin hədəfində əsasən Xəlil Rzanın şeirləri, özəlliklə “Ana dili” şeiri dayanır. Düzdür, çıxışılar həm də jurnalın o vaxtkı baş redaktoru, yazıçı Əbülhəsənə yönəlir; onu “zəif əsərlərin müəlliflərinə qarşı müqavimət göstərə bilməməkdə”, bir çox başqa siyasi nöqsanlarda günahlandırırlar. Lakin deyilənlərdən ümumilikdə belə məlum olur ki, yarandığı 30-cu illərdən bu yana cılız intriqaların, karyera, mənsəb davalarının ocağı olan Yazıçılar İttifaqında repressiya illərinin ab-havası yaşamağa davam edir, mənəvi köləlik və mütilik getdikcə güclənir. Adlarını şair-yazıçı qoyanlar rəsmi ideologiyaya sədaqətlərini nümayiş etdirmək üçün ən iyrənc yollara baş vurmaqdan çəkinmir, özlərini sistemin daha sadiq qulları kimi göstərməkdən ötrü başqalarını “güllə ağzına verməkdə” utanmalı heç nə görmürlər.

Təkcə sözügedən iclasın materialları belə, hazırkı siyasi hakimiyyətin inadla ayaqda saxlamağa çalışdığı AYB-nin nə qədər üfunətli, mənəvi baxımdan necə zərərli və zəhərli qurum olduğunun əyani isbatıdır.

***

Haqqında danışılan iclasdan sitatlar:

Əli Vəliyev: “…Xəlil Rzanın jurnalda çap olunmuş şeirləri yaxşı təsir buraxmır…. Dildən yazmaq olar, lakin bu şəkildə yazmaq olmaz…”

Osman Sarıvəlli: “…Dil məsələsinə bu münasibət sevgidən gələn bir şey deyil. Bu millət qəhrəmanlığı iddiasından gəlir. Bunu tənqid etmək lazımdır. Xəlil Rzadan soruşmaq lazımdır ki, kim sənin dilini alır? Çürük ideyanı pərdələməkdən ötrü belə edirlər. Buna cavanlar arasında olan bir qüsurun inikası kimi baxmaq, siyasi tərbiyə məsələsini möhkəmləndirmək lazımdır“.

***

İclasın sonunda Xəlil Rzaya xəbərdarlıq edilir.

Üstəlik, o, bir aylıq gözdən və qulaqdan uzaq olan Neft Daşlarına “yaradıcılıq ezamiyyətinə” göndərilir.

Axmaqlığın və absurdluğun son həddidir: qələm adamı yazdığı bədii mətnə görə cəzalandırılır, ona nəyi necə yazmalı olduğuna dair təlimat verilir!

Sonra da biriləri durub “sovet vaxtı insanlara pulsuz yazmaq-oxumaq öyrədirdilər” deyə qürrələnirlər.

Bəli, insanlara yazıb-oxumağı öyrədirdilər, ancaq nəyi yazıb nəyi oxumalı olduğunu da öyrədirdilər!

Nəticə isə göz önündədir: protest ruhundan uzaq, tənqidçi təfəkkürdən iraq nəsillər yetişdi. Həmin nəsillərin davamçıları eyni yanaşmanı günümüzdə də davam etdirirlər: hakim gücün təltiflərindən, orden-medallarından, cürbəcür imtiyazlarından ötrü “sinov” gedir, onlardan imtinanı ağıllarının ucundan belə keçirmir, qısası, yaltaqlanmaqdan, yalan danışmaqdan utanıb-qızarmır, hətta bu davranışlarına arsızcasına bəhanələr uydura bilirlər.

***

Mövzuya qayıdaq.

“Yaradıcılıq ezamiyyəti” üçün Neft Daşlarına göndərilən Xəlil Rza nə edir? O, verilən cəzanı eyninə almadan tamam fərqli istiqamətə – doğulduğu Salyana üz tutur. Bu işin üstü açıldıqdan sonra isə Azərbaycan SSR Yazıçılar İttifaqının əlinə “millətçiliyə meyil edən üzvlərin cəzalandırılması” üçün yeni fürsət düşür.

1962-ci ilin mayında Xəlil Rzanın məsələsi bir daha müzakirəyə çıxarılır.

İttifaq sədri Mehdi Hüseynin çıxışından: “Xəlil Rzanın qüsuru millətçilikdə, onun şəxsiyyətindədir. O, əsərlərində millətçiliyi davam etdirir, yanlış yolla gedir. Mən onun hərəkətlərini tənqid edirəm, özünə tənqidi yanaşmağı tələb edirəm. Niyə dərhal dil haqqındakı şeirini çap etdirib?..”

Həmin çıxışın ardınca aparılan müzakirələr nəticəsində isə qərara alınır ki, Xəlil Rzanın çıxışları, şeirləri, hərəkətləri tənqid edilsin, pislənilsin və o… öz üzərində düşünməyə çağırılsın!

30 yaşlı Xəlil haqqında çıxarılan qərarı “ədalətli” sayır və razılaşır.

Sanki bu iyrəncliklər qarşısında başqa çıxış yolu vardımı?!

***

Daha maraqlı olan bilirsinizmi nədir?

“Ana dili” şeiri ilə başını bəlaya salan, aylarla minbir əziyyətə qatlaşmalı olan Xəlil Rza ilə bağlı yuxarıdakı qərarın verildiyi həmin iclasın sonunda başqa bir qərar da yekdilliklə qəbul edilir.

Həmin qərara görə erməni yazısının banisi Mesrop Maştosun anadan olmasının 1600-illiyi Yazıçılar İttifaqının Natəvan adına klubunda qeyd edilməli idi.

Gənc bir şairin – Xəlil Rzanın “Ana dili” şeirinə görə pislənilməsinə qərar verib ardınca da erməni yazısının müəllifinə yubiley keçirilməsi barədə qərar vermək…

Təsadüfdürmü, mistikadırmı? – buna da zəhmət olmasa, siz qərar verin.

Paylaş

Səhifəmizdə hər hansı səhv və ya qeyri-dəqiq məlumat gördükdə, həmin mətni seçib Ctrl+Enter düymələrini sıxaraq bu barədə bizə məlumat verməyinizi xahiş edirik.

Oxumağa dəyər

2a636268-88cf-4a6f-a877-1d503225bf6e_850
.

AXC dövründə Azərbaycan siyasi sisteminə xarici təsirlər: neft amili

17 Yanvar 2021
bff788fb822295cd80b2656d1b04af1d
.

Ara Papyan: “Azərbaycan xərcləri bizə yükləyəcək”

17 Yanvar 2021
_rotator
.

Hökumətin trolları və primitiv media siyasətinə dair

17 Yanvar 2021
5a689ef82269a21ae871e3c8
.

Qumarbaz yanılqısı

17 Yanvar 2021
Visitors-at-MoMA-New-York
.

Müasir incəsənət niyə belə anlaşılmazdır?

16 Yanvar 2021
photo_442090
.

Xankəndini ermənidən təmizləsəydik…

16 Yanvar 2021

Redaktorun seçimi

Meymunların yaratdığı adət-ənənə

90-cı illər futboluna damğa vuran 9/9

Venesiya – Abbas Atilay təqdim edir

Zahid Oruc baş ideoloq kimi

Karantin sancıları. Xalqın Bakı küçələrinə doğuşu

Azərbaycanda qadınların ilk səsverməsi

Şeirimizin Elza Seyidcahan zirvəsi

90-ların “korona”sız uşaqlığı

Dialoq böhranı

Rəsulzadə o yazısına başqa bir başlıq qoya bilməzdimi?

Bir “həppi end”ə dair kiçik qeydlər

Zərdüşt Əlizadə: “Tarixin kandarlarında solmağa məhkumuq”

Azadlığı azadsızlıqda tapanlar

Rafiq Hunaltay: “Xalq həmişə idarəedilən olub”

Hərislik öz yerində, amma biz dürüstük

Avropa və biz

Talışlarla gələn şiəlik

Statistika və təəssürat

İslam və elm

Cem Yılmaz və stereotiplər

Kimdir Kim Ki-duk?

İsmayıl Səfi: “Biz Rusiyaya bu bölgədəki opponentimiz kimi baxmırıq”

Millilik ya bəşərilik – Kosmopolitanizmin tənqidi

Azərbaycan “Nowar”çıları nə istəyir?

Mehdi Hüseynin ölümü

Beynəlxalq Əlilliyi olanlar günü

“Atatürkün islahatı”, yoxsa itlərin qətliamı?

Rusiyanın pomidor siyasəti: siyasi embarqo, yoxsa…

Sabir əzabı

Luis Bunüel-dən amansız səmimiyyətlə dolu xatirələr

Xəlil Rza və erməni yazısının banisi

Elnur Astanbəyli Elnur Astanbəyli
., Kültür
30 İyul 2020

Tarix: 1962-ci il, mart ayı.

Azərbaycan SSR Yazıçılar İttifaqının (indiki Azərbaycan Yazıçılar Birliyi – AYB) ədəbi orqanlarının birində, “Azərbaycan” jurnalının 3-cü sayında o zaman 30 yaşı olan Xəlil Rzanın silsilə şeirləri dərc edilir.

Şeirlərin biri böyük səs-küyə səbəb olur.

“Ana dili” adlanan həmin şeirdə Xəlil Rza belə yazırdı:

Kim sevməyir öz dilini

itsin mənim gözlərimdən ilim-ilim!

Bu Azəri torpağının

Günəşidir mənim dilim!

Bu və buna bənzər misralarda adıçəkilən gənc şairin on illər sonra, üstəlik, daha da şiddətlənən çılğınlığı və pafosu aydın hiss edilirdi. Lakin həmin misralarda həm də onun mənsub olduğu xalqın dili ilə bağlı səmimi sevgisi və narahatlığı da vardı.

Belə ki, bu şeirəcən Xəlil Rzanın ölkənin müxtəlif rayonlarında, dövr üçün ənənəvi olan “oxucularla görüşlərdə” hakim ideologiyanı qıcıqlandıran çıxışlar etdiyi, şeirlər səsləndirdiyi barədə məlumatlar gəlir, “yuxarılara” rəsmi şəkildə məruzə edilirdi.

Hətta bu səbəbdən Azərbaycan SSR Yazıçılar İttifaqı İdarə Heyətinin 1962-ci il martın 14-də keçirilən iclasında ona xəbərdarlıq edilmiş, üstəlik, maraqlı qərar qəbul olunmuşdu: Xəlil Rzaya oxucularla görüşə tək getməsi yasaqlansın, yanında mütləq başqa şairlərin də olması şərt qoyulsun!

***

“Azərbaycan” jurnalının haqqında danışılan sayı Azərbaycan SSR Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsindən (KP MK) gələn xüsusi təlimatla yerli Yazıçılar İttifaqında ayrıca müzakirəyə çıxarılır.

Tanınmış tarixçi Cəmil Həsənlinin “Azərbaycanda Sovet liberalizmi. Hakimiyyət. Ziyalılar. Xalq (1959-1969)” adlı çox qiymətli kitabından (Bakı-2018) öyrənirik ki, müzakirələrin hədəfində əsasən Xəlil Rzanın şeirləri, özəlliklə “Ana dili” şeiri dayanır. Düzdür, çıxışılar həm də jurnalın o vaxtkı baş redaktoru, yazıçı Əbülhəsənə yönəlir; onu “zəif əsərlərin müəlliflərinə qarşı müqavimət göstərə bilməməkdə”, bir çox başqa siyasi nöqsanlarda günahlandırırlar. Lakin deyilənlərdən ümumilikdə belə məlum olur ki, yarandığı 30-cu illərdən bu yana cılız intriqaların, karyera, mənsəb davalarının ocağı olan Yazıçılar İttifaqında repressiya illərinin ab-havası yaşamağa davam edir, mənəvi köləlik və mütilik getdikcə güclənir. Adlarını şair-yazıçı qoyanlar rəsmi ideologiyaya sədaqətlərini nümayiş etdirmək üçün ən iyrənc yollara baş vurmaqdan çəkinmir, özlərini sistemin daha sadiq qulları kimi göstərməkdən ötrü başqalarını “güllə ağzına verməkdə” utanmalı heç nə görmürlər.

Təkcə sözügedən iclasın materialları belə, hazırkı siyasi hakimiyyətin inadla ayaqda saxlamağa çalışdığı AYB-nin nə qədər üfunətli, mənəvi baxımdan necə zərərli və zəhərli qurum olduğunun əyani isbatıdır.

***

Haqqında danışılan iclasdan sitatlar:

Əli Vəliyev: “…Xəlil Rzanın jurnalda çap olunmuş şeirləri yaxşı təsir buraxmır…. Dildən yazmaq olar, lakin bu şəkildə yazmaq olmaz…”

Osman Sarıvəlli: “…Dil məsələsinə bu münasibət sevgidən gələn bir şey deyil. Bu millət qəhrəmanlığı iddiasından gəlir. Bunu tənqid etmək lazımdır. Xəlil Rzadan soruşmaq lazımdır ki, kim sənin dilini alır? Çürük ideyanı pərdələməkdən ötrü belə edirlər. Buna cavanlar arasında olan bir qüsurun inikası kimi baxmaq, siyasi tərbiyə məsələsini möhkəmləndirmək lazımdır“.

***

İclasın sonunda Xəlil Rzaya xəbərdarlıq edilir.

Üstəlik, o, bir aylıq gözdən və qulaqdan uzaq olan Neft Daşlarına “yaradıcılıq ezamiyyətinə” göndərilir.

Axmaqlığın və absurdluğun son həddidir: qələm adamı yazdığı bədii mətnə görə cəzalandırılır, ona nəyi necə yazmalı olduğuna dair təlimat verilir!

Sonra da biriləri durub “sovet vaxtı insanlara pulsuz yazmaq-oxumaq öyrədirdilər” deyə qürrələnirlər.

Bəli, insanlara yazıb-oxumağı öyrədirdilər, ancaq nəyi yazıb nəyi oxumalı olduğunu da öyrədirdilər!

Nəticə isə göz önündədir: protest ruhundan uzaq, tənqidçi təfəkkürdən iraq nəsillər yetişdi. Həmin nəsillərin davamçıları eyni yanaşmanı günümüzdə də davam etdirirlər: hakim gücün təltiflərindən, orden-medallarından, cürbəcür imtiyazlarından ötrü “sinov” gedir, onlardan imtinanı ağıllarının ucundan belə keçirmir, qısası, yaltaqlanmaqdan, yalan danışmaqdan utanıb-qızarmır, hətta bu davranışlarına arsızcasına bəhanələr uydura bilirlər.

***

Mövzuya qayıdaq.

“Yaradıcılıq ezamiyyəti” üçün Neft Daşlarına göndərilən Xəlil Rza nə edir? O, verilən cəzanı eyninə almadan tamam fərqli istiqamətə – doğulduğu Salyana üz tutur. Bu işin üstü açıldıqdan sonra isə Azərbaycan SSR Yazıçılar İttifaqının əlinə “millətçiliyə meyil edən üzvlərin cəzalandırılması” üçün yeni fürsət düşür.

1962-ci ilin mayında Xəlil Rzanın məsələsi bir daha müzakirəyə çıxarılır.

İttifaq sədri Mehdi Hüseynin çıxışından: “Xəlil Rzanın qüsuru millətçilikdə, onun şəxsiyyətindədir. O, əsərlərində millətçiliyi davam etdirir, yanlış yolla gedir. Mən onun hərəkətlərini tənqid edirəm, özünə tənqidi yanaşmağı tələb edirəm. Niyə dərhal dil haqqındakı şeirini çap etdirib?..”

Həmin çıxışın ardınca aparılan müzakirələr nəticəsində isə qərara alınır ki, Xəlil Rzanın çıxışları, şeirləri, hərəkətləri tənqid edilsin, pislənilsin və o… öz üzərində düşünməyə çağırılsın!

30 yaşlı Xəlil haqqında çıxarılan qərarı “ədalətli” sayır və razılaşır.

Sanki bu iyrəncliklər qarşısında başqa çıxış yolu vardımı?!

***

Daha maraqlı olan bilirsinizmi nədir?

“Ana dili” şeiri ilə başını bəlaya salan, aylarla minbir əziyyətə qatlaşmalı olan Xəlil Rza ilə bağlı yuxarıdakı qərarın verildiyi həmin iclasın sonunda başqa bir qərar da yekdilliklə qəbul edilir.

Həmin qərara görə erməni yazısının banisi Mesrop Maştosun anadan olmasının 1600-illiyi Yazıçılar İttifaqının Natəvan adına klubunda qeyd edilməli idi.

Gənc bir şairin – Xəlil Rzanın “Ana dili” şeirinə görə pislənilməsinə qərar verib ardınca da erməni yazısının müəllifinə yubiley keçirilməsi barədə qərar vermək…

Təsadüfdürmü, mistikadırmı? – buna da zəhmət olmasa, siz qərar verin.

Paylaş

Səhifəmizdə hər hansı səhv və ya qeyri-dəqiq məlumat gördükdə, həmin mətni seçib Ctrl+Enter düymələrini sıxaraq bu barədə bizə məlumat verməyinizi xahiş edirik.

Oxumağa dəyər

2a636268-88cf-4a6f-a877-1d503225bf6e_850
.

AXC dövründə Azərbaycan siyasi sisteminə xarici təsirlər: neft amili

17 Yanvar 2021
bff788fb822295cd80b2656d1b04af1d
.

Ara Papyan: “Azərbaycan xərcləri bizə yükləyəcək”

17 Yanvar 2021
_rotator
.

Hökumətin trolları və primitiv media siyasətinə dair

17 Yanvar 2021
5a689ef82269a21ae871e3c8
.

Qumarbaz yanılqısı

17 Yanvar 2021
Visitors-at-MoMA-New-York
.

Müasir incəsənət niyə belə anlaşılmazdır?

16 Yanvar 2021
photo_442090
.

Xankəndini ermənidən təmizləsəydik…

16 Yanvar 2021

Facebook Youtube Instagram Twitter

az-ag

Dünya azərbaycanlılarının intellektual platformasıdır. Qayəmiz, harada yaşamasından asılı olmayaraq, azərbaycanlılar arasında dünyəvi ideyaları, yüksək zövqü, tənqidi düşüncəni yaymaq və dəstəkləməkdir.

 

 

Bölmələr

  • Mövqe
  • İntervü
  • Kültür
  • Elm
  • Sərbəst
  • Bazar
  • Gender
  • Dizayn
  • FOTO QRAFİKA
  • COVID-19
  • Vətən müharibəsi
  • Video

Redaksiya

Təsisçi: Prof. Məsud Aşina

Baş redaktor: Ələkbər Əliyev

Şef redaktor: Elmir Mirzəyev

Redaktor: Aygün Aslanlı

Texniki direktor: Camal Əli

Kino: Sevda Sultanova

İncəsənət: Emin Əliyev

Elm: Hacı Hacıyev

Tarix: Tural Həmid

İqtisadiyyat: Dünya Sakit

Foto: Abbas Atilay

Qrafika: Gündüz Ağayev

Dizayn: Sahil Qənbərli

Tərcüməçilər: Rəvan Quluzadə, Fəxri Qocayev

azlogos.eu / azlogos.az / azlogos.ru
Dizayn və icra: Azlogos & JmlStudio /
E-mail: redaksiya@azlogos.eu

Nəticə yoxdur
Bütün nəticələri gör
  • Mövqe
  • İntervü
  • Kültür
  • Elm
  • Sərbəst
  • Bazar
  • Gender
  • Video
  • Dizayn
  • Foto-qrafika
  • Kimlər var
  • Bizi tanı
  • TV

azlogos.eu / azlogos.az / azlogos.ru
Dizayn və icra: Azlogos & JmlStudio /
E-mail: redaksiya@azlogos.eu

Welcome Back!

Login to your account below

Forgotten Password?

Create New Account!

Fill the forms bellow to register

All fields are required. Log In

Retrieve your password

Please enter your username or email address to reset your password.

Log In

Add New Playlist

Səhv və ya qeyri dəqiq məlumatı bildir

Göndər Cancel