Azlogos
  • Kimlər var
  • Bizi tanı

Bakirə intiharlar Xocalı qətliamı haqqında hər şey Qaralar üçün İsrail "Kitabi-Dədə Qorqud"un ilk azərbaycanlı araşdırıcısını niyə güllələdilər? Rəqəmsal konslager Liberalların çirkin siması
  • Mövqe
  • İntervü
  • Kültür
  • Elm
  • Sərbəst
  • Bazar
  • Gender
  • Dizayn
  • FOTO QRAFİKA
  • COVID-19
  • Vətən müharibəsi
  • Video
  • Artlogos
Nəticə yoxdur
Bütün nəticələri gör
Azlogos
Nəticə yoxdur
Bütün nəticələri gör

Koqnitiv dissonans

AzLogosAzLogos
Elm
13 May 2019

Psixologiyada koqnitiv dissonans məfhumu 1950-ci illərin sonlarında yaranıb. Onun müəllifi amerikalı psixoloq Leon Festingerdi.

L.Festinger təcrübə yolu ilə aşkarlamışdı ki, əgər insanın təsəvvürlərində hansısa ziddiyyətlər, uyğunsuzluqlar meydana çıxırsa (koqnitiv dissonans bu təzahürün adıdı), o, həmin ziddiyyətləri aradan qaldırmaq və ya uyğunsuzluğu yox eləmək üçün ümumi mənzərəyə yeni elementlər əlavə eləməyə can atır.

Bu mənzərənin elementlərindən biri – bizim öz hərəkətlərimiz, yaxud vərdişlərimiz olanda koqnitiv dissonansın rolu daha böyük əhəmiyyət kəsb eləyir. Məsələn, siqaret çəkməyin zərərləri barədə informasiya “mən çəkirəm” faktı ilə koqnitiv dissonans yaradır. Koqnitiv dissonansı aradan qaldırmağın bir üsulu – siqareti tərgitmək, digər üsulu isə – siqaretin zərərləri haqqında məlumatı etibarsızlaşdırmaq, yəni özümüzün dünyaya münasibətimizə sözügedən informasiyaya zidd informasiya daxil eləməkdi. Məsələn, siqaretin zərərləri barədə məlumatlar çox şişirdilir, siqaretdən daha təhlükəli olan başqa vərdişlər var.

Əvvəllər koqnitiv dissonans nəzəriyyəsi fəaliyyətlərimizin bəzi səbəblərini açıqlayan motivasiya nəzəriyyəsi kimi qəbul olunurdu. Biz elədiklərimizi niyə eləyirik? Koqnitiv dissonansı aradan qaldırmaqdan ötrü.

Lakin tezliklə məlum oldu ki, bu, heç də birmənalı nəticə doğurmur, bir çox hallarda ziddiyyətlərin mövcudluğu insanın, dünyanın ziddiyyətli mənzərəsini olduğu kimi qəbul eləməsinə əngəl törətmir. Digər tərəfdən koqnitiv dissonans motivasiya nəzəriyyəsi qismində çox şeyə açıqlıq gətirməyə qadir deyil, çünki Festingerin nəzəriyyəsində tamamlayıcı elementlərin vaciblik dərəcəsindən də danışılırdı. Elementlər əhəmiyyətli olanda uyğun nəticələr yaradırlar, ancaq ziddiyyətli elementlər heç bir əhəmiyyət daşımırsa, onların bir nəticəsi də olmayacaq.

Beləliklə, bütün hallarda fəaliyyətin izahı rolunda – diqqət dairəsinə daxil olan və yox edilməsi heç cür mümkün olmayan əhəmiyyətlilik faktoru çıxış edir. Məhz, hansısa əhəmiyyətli, vacib şeylər arasındakı ziddiyyətlər fəaliyyət doğura bilər.

Daha sonra müəyyənləşdirildi ki – o cümlədən Festingerin araşdırmalarında da – proqnozların reallaşmaması, koqnitiv dissonans nəzəriyyəsində göstərildiyi kimi, təsəvvürlərin dəyişməsilə yox, yüngül modifikasiya ilə nəticələnirdi.

Məsələn, konkret bir tarixdə dünyanın sonunu gözləyən təriqətlərdən birinə aid məşhur təcrübəni götürək. Göstərilən tarix dünyanın sonu olmayanda təriqət üzvləri öz təsəvvürlərindən vaz keçmədilər, sadəcə onları yüngülvari modifikasiya elədilər: dünyanın niyə məhv olmadığına izah tapdılar və öz inanc sistemlərini dəstəkləməyə davam elədilər.

Bu gün koqnitiv dissonans əsasında izahlar yalnız məhdudsaylı hallarda işə yarayır. Əksər situasiyalarda ziddiyətlər və ya uyğunsuzluqlar insanlarda, təbii, birmənalı mənzərə yaratmaq istəyi doğurmur. İnsanlar, həddindən artıq ziddiyyətli, məntiqi baxımdan uyuşmaz ideyaları beyinlərinə yerləşdirə və rahat yaşaya bilirlər. Bu, insanların psixologiyasını anlamaq istiqamətində ortaya çıxan ən vacib problemlərdən biridi.

Bir zamanlar Ziqmund Freyd deyirdi: “qeyri-şüurinin özəlliklərindən biri odu ki, o, ziddiyyətləri görmür, şüurlu qatdan fərqli olaraq, bir-birinə tamamilə əks ideyalar və obrazlar qeyri-şüuri qatda rahat yola gedirlər”. O zaman müasir insanın düşüncəsi nə qədər şüurludu? Yoxsa bu, şüur və dünyagörüşü görüntüsü almış qeyri-şüuridi? Artıq bu barədə düşünməyə məcburuq.

Dmitri Leontyev

Psixologiya elmləri doktoru, professor

Postnauka

Paylaş

Səhifəmizdə hər hansı səhv və ya qeyri-dəqiq məlumat gördükdə, həmin mətni seçib Ctrl+Enter düymələrini sıxaraq bu barədə bizə məlumat verməyinizi xahiş edirik.

Həftəlik yayımlanan yazılardan xəbərdar olmaq üçün bizə abunə olun.

Oxumağa dəyər

universe-1044107_1920-e1551264326156
.

Kosmik yanılmalar. Kainat haqda elmin xətaları

14 Fevral 2021
Treetops of Dense Tropical Rainforest With Morning Fog Located N
.

Antroposen. İstinad nöqtəsi. Meşələrin dünyası

13 Fevral 2021
big-data-gobiernos-América-Latina-Caribe-movilidad-privacidad-COVID-19-coronavirus-min
.

Big Data – yeni əsrin texnologiyası

09 Fevral 2021
rawImage
Elm

Zaman nədir?

07 Fevral 2021
MyCollages (2)
.

Hitlerdən Cobsa – Xarizma və onun elmi əsasları

05 Fevral 2021
cancer cover
.

Dünyanın xərçəng xəritəsi

22 Yanvar 2021

Redaktorun seçimi

Ulduz falı

Polis olmaq həvəsi

«Yeni Müsavat» Media Qrupunun rəhbəri Rauf Arifoğlu ilə müsahibə

“Əsrimizin Siyavuşu” və “Patriarxın payızı”

Köpək dişi

Dinsiz din

Koronavirus və Maqomayev

Totalitarizmin növbəti siması – Ləğv Mədəniyyəti

Həmişəki Hindistan – Rəna Əfəndi təqdim edir

Azərbaycan dilinin inkişafında Sovetlərin rolu

Qırmızı xəttlərlərsiz toplumun qırmızı xəttli adamları

Xəzərin “Həyat yolu” və yüzillik sinemateka

Bayağı tarix haqda esse

Kərim Əzimi: “İran dövləti kinonu dəstəkləyir”

Kütlə istəklərinin ifadəçiləri

“Əbədi tələbə” sindromu, sosial parazitizm fenomeni kimi

Mədəniyyət naziri barədə pSevdointellektual söhbət

Balalarımız yox, bəlalarımız

Seksdən niyə yorulduq?

Oyun mədəniyyəti: Dominodan “Playstation”a

Şort və universitet

Həkimlər barədə pSevdo söhbət

S. Baycan: “Dahi olmaq istəyirəm”. G. Ağayev: “Biləsuvarda doğulan dahi olmaz”

Putin adına saray: siyasi iqtisad və kütləvi qiyam etikası

Bir ailənin portreti

31 il öncəki Kəlbəcər faciəsi

“İnsanların təkamül yolu ilə seçimi baş verir”

“Qarabağ”la AFFA-nın nə fərqi var ki?

«Primakov söhbəti»nə sözardı

Şimal ölkələrində dağıntıların miqyası proqnozlaşdırılıb

Koqnitiv dissonans

AzLogosAzLogos
Elm
13 May 2019

Psixologiyada koqnitiv dissonans məfhumu 1950-ci illərin sonlarında yaranıb. Onun müəllifi amerikalı psixoloq Leon Festingerdi.

L.Festinger təcrübə yolu ilə aşkarlamışdı ki, əgər insanın təsəvvürlərində hansısa ziddiyyətlər, uyğunsuzluqlar meydana çıxırsa (koqnitiv dissonans bu təzahürün adıdı), o, həmin ziddiyyətləri aradan qaldırmaq və ya uyğunsuzluğu yox eləmək üçün ümumi mənzərəyə yeni elementlər əlavə eləməyə can atır.

Bu mənzərənin elementlərindən biri – bizim öz hərəkətlərimiz, yaxud vərdişlərimiz olanda koqnitiv dissonansın rolu daha böyük əhəmiyyət kəsb eləyir. Məsələn, siqaret çəkməyin zərərləri barədə informasiya “mən çəkirəm” faktı ilə koqnitiv dissonans yaradır. Koqnitiv dissonansı aradan qaldırmağın bir üsulu – siqareti tərgitmək, digər üsulu isə – siqaretin zərərləri haqqında məlumatı etibarsızlaşdırmaq, yəni özümüzün dünyaya münasibətimizə sözügedən informasiyaya zidd informasiya daxil eləməkdi. Məsələn, siqaretin zərərləri barədə məlumatlar çox şişirdilir, siqaretdən daha təhlükəli olan başqa vərdişlər var.

Əvvəllər koqnitiv dissonans nəzəriyyəsi fəaliyyətlərimizin bəzi səbəblərini açıqlayan motivasiya nəzəriyyəsi kimi qəbul olunurdu. Biz elədiklərimizi niyə eləyirik? Koqnitiv dissonansı aradan qaldırmaqdan ötrü.

Lakin tezliklə məlum oldu ki, bu, heç də birmənalı nəticə doğurmur, bir çox hallarda ziddiyyətlərin mövcudluğu insanın, dünyanın ziddiyyətli mənzərəsini olduğu kimi qəbul eləməsinə əngəl törətmir. Digər tərəfdən koqnitiv dissonans motivasiya nəzəriyyəsi qismində çox şeyə açıqlıq gətirməyə qadir deyil, çünki Festingerin nəzəriyyəsində tamamlayıcı elementlərin vaciblik dərəcəsindən də danışılırdı. Elementlər əhəmiyyətli olanda uyğun nəticələr yaradırlar, ancaq ziddiyyətli elementlər heç bir əhəmiyyət daşımırsa, onların bir nəticəsi də olmayacaq.

Beləliklə, bütün hallarda fəaliyyətin izahı rolunda – diqqət dairəsinə daxil olan və yox edilməsi heç cür mümkün olmayan əhəmiyyətlilik faktoru çıxış edir. Məhz, hansısa əhəmiyyətli, vacib şeylər arasındakı ziddiyyətlər fəaliyyət doğura bilər.

Daha sonra müəyyənləşdirildi ki – o cümlədən Festingerin araşdırmalarında da – proqnozların reallaşmaması, koqnitiv dissonans nəzəriyyəsində göstərildiyi kimi, təsəvvürlərin dəyişməsilə yox, yüngül modifikasiya ilə nəticələnirdi.

Məsələn, konkret bir tarixdə dünyanın sonunu gözləyən təriqətlərdən birinə aid məşhur təcrübəni götürək. Göstərilən tarix dünyanın sonu olmayanda təriqət üzvləri öz təsəvvürlərindən vaz keçmədilər, sadəcə onları yüngülvari modifikasiya elədilər: dünyanın niyə məhv olmadığına izah tapdılar və öz inanc sistemlərini dəstəkləməyə davam elədilər.

Bu gün koqnitiv dissonans əsasında izahlar yalnız məhdudsaylı hallarda işə yarayır. Əksər situasiyalarda ziddiyətlər və ya uyğunsuzluqlar insanlarda, təbii, birmənalı mənzərə yaratmaq istəyi doğurmur. İnsanlar, həddindən artıq ziddiyyətli, məntiqi baxımdan uyuşmaz ideyaları beyinlərinə yerləşdirə və rahat yaşaya bilirlər. Bu, insanların psixologiyasını anlamaq istiqamətində ortaya çıxan ən vacib problemlərdən biridi.

Bir zamanlar Ziqmund Freyd deyirdi: “qeyri-şüurinin özəlliklərindən biri odu ki, o, ziddiyyətləri görmür, şüurlu qatdan fərqli olaraq, bir-birinə tamamilə əks ideyalar və obrazlar qeyri-şüuri qatda rahat yola gedirlər”. O zaman müasir insanın düşüncəsi nə qədər şüurludu? Yoxsa bu, şüur və dünyagörüşü görüntüsü almış qeyri-şüuridi? Artıq bu barədə düşünməyə məcburuq.

Dmitri Leontyev

Psixologiya elmləri doktoru, professor

Postnauka

Paylaş

Səhifəmizdə hər hansı səhv və ya qeyri-dəqiq məlumat gördükdə, həmin mətni seçib Ctrl+Enter düymələrini sıxaraq bu barədə bizə məlumat verməyinizi xahiş edirik.

Həftəlik yayımlanan yazılardan xəbərdar olmaq üçün bizə abunə olun.

Oxumağa dəyər

universe-1044107_1920-e1551264326156
.

Kosmik yanılmalar. Kainat haqda elmin xətaları

14 Fevral 2021
Treetops of Dense Tropical Rainforest With Morning Fog Located N
.

Antroposen. İstinad nöqtəsi. Meşələrin dünyası

13 Fevral 2021
big-data-gobiernos-América-Latina-Caribe-movilidad-privacidad-COVID-19-coronavirus-min
.

Big Data – yeni əsrin texnologiyası

09 Fevral 2021
rawImage
Elm

Zaman nədir?

07 Fevral 2021
MyCollages (2)
.

Hitlerdən Cobsa – Xarizma və onun elmi əsasları

05 Fevral 2021
cancer cover
.

Dünyanın xərçəng xəritəsi

22 Yanvar 2021
FacebookYoutubeInstagramTwitter

az-ag

Dünya azərbaycanlılarının intellektual platformasıdır. Qayəmiz, harada yaşamasından asılı olmayaraq, azərbaycanlılar arasında dünyəvi ideyaları, yüksək zövqü, tənqidi düşüncəni yaymaq və dəstəkləməkdir.

 

 

Bölmələr

  • Mövqe
  • İntervü
  • Kültür
  • Elm
  • Sərbəst
  • Bazar
  • Gender
  • Dizayn
  • FOTO QRAFİKA
  • COVID-19
  • Vətən müharibəsi
  • Video
  • Artlogos

Redaksiya

Təsisçi: Prof. Məsud Aşina

Baş redaktor: Ələkbər Əliyev

Şef redaktor: Elmir Mirzəyev

Redaktor: Aygün Aslanlı, Sevda Sultanova

Texniki direktor: Camal Əli

İncəsənət: Emin Əliyev

Elm: Hacı Hacıyev

Tarix: Tural Həmid

İqtisadiyyat: Dünya Sakit

Foto: Abbas Atilay

Qrafika: Gündüz Ağayev

Dizayn: Sahil Qənbərli

Tərcüməçilər: Rəvan Quluzadə, Fəxri Qocayev

azlogos.eu / azlogos.az / azlogos.ru
Dizayn və icra: Azlogos & JmlStudio /
E-mail: redaksiya@azlogos.eu

  • Mövqe
  • İntervü
  • Kültür
  • Elm
  • Sərbəst
  • Bazar
  • Gender
  • Video
  • Dizayn
  • Foto-qrafika
  • Kimlər var
  • Bizi tanı
  • TV
Nəticə yoxdur
Bütün nəticələri gör

Welcome Back!

Login to your account below

Forgotten Password?

Create New Account!

Fill the forms bellow to register

All fields are required. Log In

Retrieve your password

Please enter your username or email address to reset your password.

Log In

Add New Playlist

Səhv və ya qeyri dəqiq məlumatı bildir

GöndərCancel