Yeganə və alternativsiz dövlət-idarəçilik sistemi haqqında

Ölkədə ciddi hadisələr baş verir. Uzun illər, Azərbaycan jurnalistlərinə müsahibə verməmiş prezident qeyri-rəsmi qadağanı götürərək, bu addıma gedir. Söhbət zamanı ölkə başçısı: “Beynəlxalq hüququn kobudcasına pozulduğunu” və Azərbaycanın faktiki avtarkiyaya (xarici mühitlə mübadilə edib-etməməkdən asılı olmayaraq, hətta dünyadan təcrid halında olsa belə, tam özünü təchizə malik qapalı iqtisadi sistem) can atdığını dilə gətirir.

Yanvardan bəri bir çox dövlət-büdcə təşkilarlarının qapanması, kadrların yenilənməsi, öncələr əhəmiyyət verilməyən sosial qruplara bir çox preferensiyaların (şəhid ailələrinə qəflətən təzminatların ödənilməsi, dövlət ali məktəblərində oxuyan tələbələrin 50%-nə təqaüd qərarı və s.) tanınması ilə müşahidə edilən bu kifayət qədər qarma-qarışıq prosesin, öz impulsunu xaricdən, yoxsa daxildənmi aldığını demək çox çətindir.

Maraqlıdır ki, bütün bu proseslər bizim üçün çox böyük əhəmiyyət kəsb edən və faktiki Azərbaycan üçün bir çox məsələlərdə model rolunu oynayan şimal qonşumuzda da narahat bir atmosfer fonunda keçir. Belə ki, məhz bu günlərdə Rusiyada son epoxanın qeyri-rəsmi baş ideoloqu, zamanında meydana atılmış “suveren demokratiya” konsepsiyasının müəllifi, hazırda prezidentin köməkçisi Vladislav Surkov növbəti bir məqalə ilə çıxış edib. “Долгое государство Путина” (Putinin uzunsürən dövlətçiliyi) başlığı daşıyan bu məqalədə müəllif sanki Rusiyada son 20 il ərzində, Putinin hökmranlığı altında baş verənləri yek və sadə bir tezisə bağlamağa çalışıb.

«Это только кажется, что выбор у нас есть» (O bizə elə gəlir ki, seçimimiz var) –  cümləsi ilə başlayan məqalədə rus tarixinə dörd dövlət modelinin məlum olduğu, lakin Rusiyaya imperiya konseptindən başqa heç bir yolun uyğun gəlmədiyi vurğulanır, çünki bu illər ərzində Qərb demokratiyası axtarışlarının ilk öncə elə Surkovun irəli sürdüyü “suveren demokratiya”ya, sonra isə bu mövzuya ümumiyyətlə istənilən marağın sönməsinə gətirdiyi deyilir.

Məqalədə ən diqqət çəkən ifadə “большая политическая машина Путина только набирает обороты и настраивается на долгую, трудную и интересную работу” (Putinin böyük siyasi maşını indi-indi qızışır və uzun, mürəkkəb, maraqlı fəaliyyətə köklənir) cümləsidir. Müəllif bunula sanki bütün ətrafa mesaj vermək istəyir ki, hər kəs sakit olsun; səs-küy, ajiotaj lazım deyil, heç bir krizis filan yoxdur, biz də heç yerə getmirik, sanksiyalar da boş şeydir, “Putinin böyük siyasi maşını indi-indi qızışır “, hər şey də əladır, başqa dövlət modeli isə, bizə ümumiyyətlə yaramır. Nəticə kimi də qeyd edilir ki, bu dövlətin yaradıcısı Putinin idarəçilik modeli tarixdə daima qalacaqdır, necə ki, müasir Fransanın modelini Charles de Gaulle, Türkiyənin dövlət modelini Atatürk, ABŞ-ınkını isə “qurucu atalar” yaradıb. Aydın məsələdir ki, belə məqalələrdə Qərbin tənqidi “Almaniya dağılır” tipində trivial minusovkadır, əks halda dadı-duzu olmaz. Yazının başlıca məqamı və bizim üçün maraq kəsb edən hissəsi yuxarıda qeyd etdiklərimizdir.

Çox maraqlıdır, bu insan elə-belə məqalə yazası adam deyil, həm də bu konkret tezislər sanki hazırkı ölkə başçısının idarəçilik modelinin əbədi olmasına ətrafdakıları (xalq anlayışı Rusiyada yoxdur, əsas əyanlardır) inandırmağa yönəlib. Çünki açıqladığımız kimi, məqalənin ana fikri “neyləsəniz də Rusiyada yeganə mövcud idarəçilik sistemi bu olacaq”-dır tezisidir. Görən vəziyyət doğrudan bu qədər pisdir? 

Əgər doğrudan belədirsə, orada hansısa krizis mövcuddursa, bizdəki də onun aynalı surəti olmalıdır. Bizdə adətən Surkovun funksiyasını Prezident Administrasiyasının rəhbəri, fəlsəfə elmləri doktoru, akademik Ramiz Mehdiyev yerinə yetirir, zaman-zaman cansıxıcı məqalələrlə çıxış edirdi. Amma indi görünür 81 yaşlı fikir zirvəmizi gənc və perspektivli konseptualist ilə əvəz etməyin zamanı yetişib.

Yanvarda ləğv edilmiş Strateji Araşdırmlar Mərkəzinin təşkilati bazasında yaradılmış Sosial Tədqiqat Mərkəzinin İdarə Heyətinin sədri vəzifəsinə təyin edilən Zahid Oruc müəllim bunun bariz sübutudur.

Əlbəttə ki, Zahid müəllim son epoxada yaratdığımız düşüncə patriarxımızı, fikir nəhəngi akademikimizi birdən-birə tam əvəz edə bilməz. Lakin qeyd etməliyik ki, Zahid müəllim bu komandada gənc kadrlardan bəlkə də yeganəsidir ki, zaman-zaman hakimiyyətin konseptual bazasını zənginləşdirəcək dolğun məqalələrlə çıxış edib. Əlbəttə, bir zamanlar Prezident Administrasiyasının Siyasi təhlil və informasiya təminatı şöbəsinin rəhbəri Elnur Aslanov da buna cəhd edirdi, lakin onun Day.az platformasında dərc olunan yazıları Duginin açıq-aşkar və eyni zamanda solğun kopyasından başqa bir şey deyildi.

Zahid müəllimsə ondan fərqli olaraq hər zaman kifayət qədər orijinal və maraqlı fikirlərlə çıxış edib, eyni zamanda deputat kimi də hər zaman xalqa və ictimaiyyətə açıq olub. Zatən, öz “inauqurasiya” statusunda da qeyd edib ki: “Eyni zamanda hər kəs əmin olsun ki, təkcə mövqeyi dövlətin iqtisadi-siyasi xətti yaxın olan iqtisadçılarımızla deyil, eləcə də fərqli dünyagörüşü daşıyan istənilən fikir adamı ilə ünsiyyətə, əməkdaşlığa və işgüzar münasibətlərə hazırıq…

Həmçinin o, deyir: “Biz, tənqidlərə hər zaman açığıq…”

Zahid Orucun sözlərini, seçki şüarlarını zaman-zaman «mem»-ə çevirənlər, lağlağı edənlər də razılaşarlar ki, Zahid Oruc hakimiyyətyönümlülər arasında hər zaman müstəsna nəzakətli, alicənab və müxalif fikirlərə açıq bir şəxs kimi tanınıb. Bunu qeyd etməmək, ədalətsizlik olardı. Azərbaycanda gənclər hərəkatı ənənəsinin institusional bünövrəsini qoymuş, 2000-lərin məşhur Dalğa Gənclər Hərəkatının mətbu orqanı «Alma» qəzetində, Zahid Orucun öz məqalələri ilə çıxış etdiyini xatırlayanlar bilir. «Daş yuxular»-dan sonra Əkrəm Əylisliyə qarşı başlanan hücumlar zamanı da, Zahid Orucun təmkinli reaksiyasına şahid olmuşduq. Bu qədər qiymətli kadrı əlbəttə ki, işsiz qoymaq olmazdı, odur ki, prezidentin bu qərarı, Fuad Muradovun Diaspora Komitəsinə başçı təyin olunması qədər, uğurlu bir gedişdir.

Sosial Tədqiqat Mərkəzinin yaradılması və Zahid müəllimin ora gətirilməsi necə bir anlam daşıyır, bunu zaman göstərəcək. Anlaşıldığı qədər, onun bütün fəaliyyəti Surkovun məqaləsindəki kimi cəmiyyəti Azərbaycanda hazırkı dövlət-idarəçilik sisteminin alternativsiz olduğuna inandırmağa yönəlməlidir. Cənab Oruc, toplumun bütün kəsimlərindən, fikir liderlərindən öz fəaliyyətinə dəstək gözləyir, yeni qurumun fikir plüralizminə açıq olduğunu bildirir. O, konseptual çalışmalarını tamamlamaq və ictimaiyyət qarşısına ciddi bir portfolio ilə çıxmaq üçün, hər kəsdən möhlət istəyib.

Tələsən yerimiz yoxdur, gözləyərik. Sadəcə, Zahid Oruc nə vaxtsa bu suala səmimi cavab verməli olacaq – belə bir quruma bərayi-ehtiyac haradan yarandı? Biz, səbəbləri eşitmək istəyirik ki, fəaliyyət istiqaməti və məram haqqında dolğun təsəvvürümüz olsun.

Lakin gün kimi aydındır ki, bütün bu işlərin altında dərin krizis yatır. Bunu məqalənin lap əvvəlində qeyd etmişdik. Bu krizisin necə dəf ediləcəyi, ümumiyyətlə edilə biləcəyi haqda toplumda hansısa yek bir fikir mövcud deyil. 

Bütün hallarda, Zahid Oruca işində uğurlar arzulayırıq.