Banallıq yorucudur. Xüsusilə də gənc yaşlarda insan eyni fikri tez-tez eşitdikcə yorulur, xarakterinə görə buna ya ikrah, ya da ironiya ilə münasibət bildirir. Anlaşılandı; hər şey kimi eyni fikir də çox səsləndikcə hansısa mənada ucuzlaşır, adiləşir və öyrəşdiyimiz bütün adi şeylər kimi bir müddət sonra artıq heç diqqətimizi də cəlb etmir.
Halbuki bu fikirlər bir çox hallarda yalan yox, həqiqətdən ibarət olur və bunlar üçün xüsusi olaraq “banal həqiqət” anlayışı da meydana çıxıb. Güman ki, həqiqətin banallaşmasının mexanizmi də çox sadə və banaldır – hansısa fikir elə məhz doğru olduğuna görə insanların ağlına batır, sonra onlar bundan başqalarını da xəbərdar edir; həqiqəti bilənlərin və deyənlərin sayı çoxalır və beləliklə də banallaşır.
Belə banal həqiqətlərdən biri də musiqinin ruhun qidası olmasıdır. Sözün doğrusu bu fikrin müəllifinin kim olduğunu bilmirəm, ola bilər əsl müəllifi antik çağlarda yaşayıb; güman ki, ruh və cisim arasında paralellər apararkən başqa nəticələrlə birlikdə bu nəticəyə də gəlib. Hər halda çox doğru fikirdir: qida barədə verəcəyimiz hökmlərin əksəriyyətini musiqiyə də aid edə bilərik.
Bu hökmlərdən ən mühümü sağlam qidalanmaqla bağlı olanıdı. Hamımız bədənimizin fəaliyyətini təmin edən qidaların sağlam olmasının qeydinə qalır; orqanik qidanı təbliğ edir, süni qidadan isə qaçmağa çalışırıq. Amma təəssüf ki, musiqi barədə məlumatımızın azlığından ruhumuzun qeydinə o cür qalmırıq. Çox vaxt ruhumuza orqanik deyil, sintetik musiqini rəva görürük və bununla da əslində ruhumuzu zədələmış oluruq.
Halbuki orqanik və sintetik mənşəli musiqini ayırd etmək, orqanik və süni ərzağı bir-birindən ayırmaqdan daha asandı. Məsələ burasındadır ki, musiqi səslərinin ən təbii və orqanik generatoru akustik musiqi alətləridir: qısaca desək sintezatorlardan başqa demək olar tanıdığımız bütün alətlər. Bu alətlərin ümumi özəlliyi musiqi səslərinin əksər hallarda insan tərəfindən əmələ gətirilməsindədir; yəni bu səslərin əldə olunması üçün konkret bir şəxs ya barmaqlarını simlərə, yaxud dillərə toxundurur, ya hansısa alətin borusuna üfürür, yaxud da əlləri və ya çubuqlarıyla zərb alətinə vurur.
Bu zaman meydana gələn səslər eynən təbiətdəki müxtəliflyə bənzər şəkildə təkrarsız olur. Burda həm insan, həm akustika, həm də son yüzillikdə dayanmadan inkişafda olan elektro-texnika faktoru rol oynayır.
İnsan faktorunun özü fiziki və emosional parametrlərdən qaynaqlanır. Fiziki parametrlər musiqiçinin barmaqlarının quruluşu, biləyinin gücü, ağciyərinin hava tutumu və digər göstəricilərdir. Bu göstəricilərin heç vaxt iki insanda 100% eyni olmaması səbəbindən musiqi səslərinin yaranması da müstəsna fərqliliklə baş verir. Bundan başqa eyni insan özü də eyni musiqi parçasını heç vaxt 100% təkrarlaya bilmir. Buradakı fərq heç də notların banal ardıcıllığında deyil, onların səslənməsi zamanı bir-birinin arasındakı məsafələrin və o notların ayrı-ayrılıqda səs gücünün fərqlərində ortaya çıxır. Yəni bir musiqiçi eyni parçanı növbəti dəfə ifa edəndə notların səslənməsi arasında saniyə və ya millisaniyə fərqləri, o cümlədən səslərinin gücü arasında müxtəliflik yaranır və çox zaman bütövlükdə musiqi parçasının özü də həcminə proporsial olaraq saniyələr və ya dəqiqələrlə ölçülə biləcək fərqlə səslənir. Musiqi parçasının zaman müstəvisində yaranan fərqləri həm də musiqçinin ifa zamanı emosional vəziyyəti – ruh halı ilə bağlıdır. Hətta məsələyə mikroskopik yanaşsaq eyni ifaçının eyni parçanı ardarda ifası zamanı da mikroskopik emosional fərqlərlə rastlaşa bilərik. Aydındır ki, iki ifa arasında nə qədər zaman keçsə musiqi parçasının səslənməsində də o qədər böyük emosional fərqlər ortaya çıxacaq.
Süni qidaya bənzətdiyim sintetik səslərin mənşəyi isə elektrik cərəyanının manipulyasiyası ilə səs dalğası yaradan mexaniki ossillyatorlar və onların virtual analoqları olan müxtəlif kompüter proqramlarıdır. Ossilyatorlar səs dalğasını yaratdıqdan sonra mexaniki və ya virtual sintezatorlar bir və ya bir neçə ossillyatorun yaratdığı səs dalğalarının üzərində müxtəlif əməliyyatlar apararaq onları fərqli hallara sala bilir və o dalğaları bir-birilə sintez edərək (sintezator adı da buradan yaranıb) bu səsləri “musiqi aləti” halına gətirir. Beləliklə sintetik səslərin yaranması prosesində yuxarıdakı faktorların əksəriyyəti; o cümlədən ən mühümləri olan insan faktoruna aid etdiklərimizin isə demək olar heç biri mövcud deyil: çünki bu səslər insan toxunuşundan da, insan nəfəsindən də məhrumdur.
Necə ki, müasir dövrdə qidaların bəzilərində müəyyən dərəcədə mövcud olan kimyəvi əlavələrdən qaçış mümkün deyil və zərəri də demək olar yoxdu, eləcə də musiqidə bəzi hallarda istifadə olunan sintetik səslər bədii və emosinal cəhətdən ziyan vermiş sayılmır. Bu səslər əksər hallarda ya əsas musiqi fikrini aparmayan, fonda səslənən harmoniya və ya bas funksiyasına kömək olaraq (çox vaxt film musiqisi və bəzi kütləvi musiqi janrlarında), ya da başlıca parametrin bədahətən musiqi fikirləri yaratmaq olduğu Jazz kimi janrlarda – müəyyən mənada şərtilik kimi istifadə olunur. Amma birinci halda başlıca musiqi fikri daşıyıcılarının akustik alətlərdən ibarət olması demək olar şərtdirsə, ikinci halda da yerdə qalan alətlər əsasən akustik alətlər olur. Məsələn Jazz-da zərb və yaxud nəfəsli alətlər, o cümlədən kontrabas, və ya bas-gitara; bu arada, elektro-gitara, elektro-bas, elektro-violin və digər alətlərin ifası zamanı da akustik alətlərə xas əksər faktorlar rol oynadığından onlar da akustik alətlərə aid edilir.
Bir az sinizm kimi görünsə də akustik musiqinin “bahalı” olmasını da qeyd etməliyəm. Keyfiyyətli akustik musiqi, ifaçıların illərlə çəkən təhsili, formada olmaları üçün ömür boyu etdiyi məşqlər, yuxusuz gecələr, narahat, zaman-zaman stressli həyat bahasına başa gəlir. Dinləyicinin də investisiyası yalnız bilet almaqla bitmir – akustik musiqidən tam həzz almaq üçün onun janrlarına xas müxtəlif səviyyəli mürəkkəbliklərdən, alətlərin səs rənglərindəki fərqlərdən, onların ümumiyyətlə nə etdiklərindən müəyyən qədət məlumatlı olmaq lazım olur. Amma bu da o qədər çətin deyil: konsentrasiyalı, streotipsiz dinləmək çox vaxt bəs edir. Arxayın ola bilərik ki, musiqi bunun əvəzini artıqlaması ilə ödəyəcək.
Bəzi musiqi janrlarında, xüsusilə də son illərdə EDM (Electronic Dance Music) başlığı altında birləşdirilən, əvvəllər çox vaxt Techno adlandırılan musiqi nümunələrində isə demək olar eşitdiyimiz hər şey sintetik səslər vasitəsi ilə yaranır. Düzdü, o musiqi nümunələrinin daxilində çox az hallarda əvvəllər yazılmış akustik musiqi parçalarından hissəciklər – samplelər də istifadə olunur, amma kontekstdə baxılanda bu demək olar ki, əhəmiyyətsiz rol daşıyır. Yəni bütövlükdə o musiqiyə qulaq asdığımız zaman beynimizdəki neyronlar massiv şəkildə sintetik musiqi dalğaları qəbul edir.
Orqanizmimizə daxil etdiyimiz sintetik qidanın cismimizə hansı dəyişikliklər etdiyini, onu necə şəkilləndirdiyini təsəvvür ediriksə, ruhumuza qəbul etdiyimiz musiqinin də ruh halımıza oxşar təsir buraxacağını təxmin edə bilərik. Orqanizmimizin gələcək fəaliyyətinin qidalarımızdan nə dərəcədə asılı olduğunu düşünürüksə, ruhumuzun verəcəyi qərarlar da dinlədiyimiz musiqilərdən o dərəcədə asılıdır. Əgər nəzərə alsaq ki, başdan ayağa sintetik səslərdən ibarət olan EDM, o cümlədən Techno, Trance, Trap, hansısa mənada Hip-hop və digər janrların tələblərindən biri də musiqi şablonlarının (pattern) dayanmadan təkrarıdır, bu cür musiqilərin ruhumuza necə təsir göstərə biləcəyi hamımıza aydın olar.
Səhifəmizdə hər hansı səhv və ya qeyri-dəqiq məlumat gördükdə, həmin mətni seçib Ctrl+Enter düymələrini sıxaraq bu barədə bizə məlumat verməyinizi xahiş edirik.
