Bu çətin, lakin həyati sualı cavablandırmaq öhdəliyini üstümə götürmək istəməzdim. Qələbə eyforiyasının başlarda dolaşdığı bu günlərdə xüsusilə. İndi elə bir andır ki, yalnız emosional cavab və reaksiyalar hörmətdədir, qalanları könül bulandırır, qulağını tıxayıb qaçmaq, uzaqlaşmaq, eşitməmək istəyirsən. Odur ki, cavabımın ürəkaçan olmayacağını bəri başdan bildirmək istəyirəm. Qulağa xoş gələn sözlər yazmaq fikrim yoxdur.
Şəxsən “qayıdaq-qayıtmayaq?” sualları ilə üzləşdiyimdən, mühacirlərin vətənə mümkün qayıdışını iki baxımdan təhlil etmək istəyirəm – biri Azərbaycandakıların, digəri isə mühacirlərin özlərinin ovqatı nöqteyi-nəzərindən.
Azərbaycandakı qohum-əqrəba, dost-aşna, ictimaiyyət (tanınmış mühacirlərə ünvanla), qonum-qonşu “artıq qayıdın gəlin, qələbə də qazandıq, hər şey yaxşı olacaq” deyir, mühacirləri təhrik edirlər. Razılaşaq ki, olduqca cəlbedici səslənir, adamın ürəyini əridir, qarnını qıdıqlandırır. “Can!” hayqırıb təyyarəyə minmək istəyirsən. Ən azından “korona bitsin, qayıdacam” deyib, pandemiyanın sonlanmasını gözləyirsən. Bəs, sonra?
Avropadakı mühacirlərə verdiyim cavabı burada, olduğu kimi təkrarlamaq və bu bəndi sonlandırmaq istəyirəm, çünki uzatmağın mənası yoxdur: şayəd qayıtsanız, üç gün, üç gecə unudulmaz anlar yaşayacağınıza zəmanət verirəm. Sevincinizin bir adı olacaq – lülə kabab. Bəli, üç gün, üç gecə lülə kabab. Azərbaycanın, azərbaycanlılığın, vətən həsrətinin, dostun-aşnanın, qohum-əqrəbanın kvintessensiyası, cövhəri kimi lülə kabab. Dördüncü günün səhəri oyandığınızda dərin bir boşluq, mənasızlıq, heçlik sizi gözləyəcək. Heç lülə kabab da olmayacaq. Olsa da ilk üç gün, üç gecənin dadını verməyəcək.
Geriyə də yol yox, bütün körpülər yandırılıb, dərin peşmanlıq, kimlər üçünsə depressiya, ola bilsin hətta ağır forması…
Mənzərə aydın oldumu? Sonra demədi deməyin. İndi isə keçək vətənda faydalı ola biləcəyinə inanan, vətən üçün nəsə etmək istəyən, yaşadığı ölkədə işi-gücü, stabil gəliri, komfortlu həyatı olan peşəkar mühacirlərimizin gözləntilərinə.
Əzizlərim, Heydər Əliyev Havalimanında sizi bir dəstə gül və “Maybax”la qarşılamayacaqlar. Bunu sözgəlişi yazdım, demirəm ki, gül dəstəsi və maşın xəyal edirsiniz, amma etiraf edin ki, lazımlılığınıza dair içinizdə bir inanc var. Mən isə həmin o inancı narahat etmək, o inancınıza sataşmaq, sizi məyus etmək istəyirəm. İlk üç gün, üç gecə sizi də lülə kabab gözləyir. Dördüncü günün səhəri telefonunuz artıq susub, nə yazan var, nə zəng edən, nə dəvə qutabı yeməyə çağıran, nə bazlığa aparan. İçinizdə elə bir boşluq, elə bir kədər hiss edəcəksiniz ki, yalquzaq kimi aya ulamaq istəyəcəksiniz. Bəlkə də ulayacaqsınız.
Geriyə də yol yox, bütün körpülər yandırılıb, dərin peşmanlıq, kimlər üçünsə depressiya, ola bilsin hətta ağır forması…
“Bəs, nə edək? Axı vətənə faydalı olmaq istəyirik, azad edilmiş torpaqlarımızda bizim də bir əməyimiz, yurdumuza bir faydamız olsun istəyirik. Aramızda qaçqınlar var, torpaqlarımıza qayıtmaq istəyirik. Niyə arzumuzu qursağımızda qoyursan; bədbinliyini, qaramatlığını ülvi arzularımızın üstünə qusursan?”
Sualınızı eşitdim. İcazə verin cavablandırım.
1. Olduğunuz yerdə də faydalı ola bilərsiniz. Bunu İkinci Qarabağ müharibəsi dövründə, hətta ondan öncə və ondan sonra da gördük, görürük. Sizin media, ictimaiyyət, maraq qrupları ilə işləməyiniz Azərbaycana böyük, əvəzolunmaz dəstəkdir. Doğrudur, biz heç vaxt ermənilərin diasporası kimi diasporaya malik olmayacağıq. Bunun üçün sosio-tarixi səbəblərimiz olmayıb. Olanımız budur – “bir ovuc” adamla dünyada təmsil olunuruq, Avropada isə sayımız gülməli sayılacaq qədər azdır. Bu sayını itirməyə haqqımız yoxdur. Biz məhz harada, necə faydalı oluruq, yaxud ola bilərik – bu haqda dastan açmaq istəmirəm, onsuz da hamıya məlumdur. Bax, həmin o zərurət bizi burada saxlamalı, emosiyalarımıza məğlub olmağa qoymamalıdır. Olduğunuz yerdə qalın. Olduğunuz yerdə lazımsınız.
(Mənasızlar, lazımsızlar, “İlham istefa” qışqıranlar isə özləri bilərlər – onlar nə Azərbaycanda olanda bir yaraya dərman deyildilər, nə də Avropada olanda bir poxa yaramırlar).
2. Təsəvvürünüzün əksinə (əgər belə təsəvvürünüz varsa), Azərbaycanda kifayət qədər peşəkar kadr var və onlar demək olar ki, bütün strateji nöqtələrdə oturub işlərini görürlər. Yeri gəlmişkən, əldə olunmuş qələbədə həmin azərbaycanlıların əməyi ölçüyə sığmazdır. Arxa cəbhə, azı əsgərlərimiz qədər, bu qələbəni yaxınlaşdırmaqla məşğul idi.
Yəni, Azərbaycanda keyfiyyətli kadr partlayışı, profisiti yaşanmasa da, hər halda qıtlıq da yoxdur. Siz mühacirətdə ikən, ölkədə inkişaf gedib. Birini bilirsiniz, əlli birini bilmirsiniz. (Öz payıma da deyirəm bunları, sadəcə bir çoxunuzdan fərqli olaraq daxildən səhih məlumat toplamaq imkanım bir qədər çoxdur.) Odur ki, “mən peşəkaram, vətənə qayıtsam yüz faiz özümü realizə edə bilərəm, dövlət mənə bu imkanı yaradacaq” deyib təyyarəyə minməmişdən əvvəl, dediklərim haqda düşünün. Dövlətin hər bir peşəkara özünü realizə etdirmək kimi bir potensialı təəssüf ki, yoxdur. Yüz nəfərdən beşinə kabinet və portfel veriləcəksə, qalan doxsan beşi acığa düşüb küsəcək, dünənə qədər dərdindən öldüyü vətənini, dövlətini söyməyə başlayacaq.
Xülasə, özbaşınalıq sizə baha başa gələ bilər. İstədiyiniz qədər oksfordlu, kembricli, yelli olun, diplomunuza sadəcə təbəssüm edərlər, bu da ən yaxşı halda. Qəhqəhə ilə gülmələri də mümkündür.
3. “Qayıdış heçmi mümkün deyil? Axı, bu nə deməkdir? Bu nə dəhşətli bədbinlik, şeytani qaramatlıqdır?”
Kim dedi ki, mümkün deyil? Əlbəttə mümkündür. Sadəcə olaraq səbrli olmaq, gözləmək və ümid etmək lazımdır. Bircə ümidinizi itirməyin siz. Erkin Qədirli demişkən “yaxşı işlər yavaş-yavaş görülür”.
Azərbaycan savaşdan yenicə çıxıb. Ölkənin çiyinlərində bərpasını gözləyən nəhəng ərazilər var. Bizim üçün böyük perspektivlər açıldığı qədər, böyük əziyyətlər də bizi gözləyir. Sizin qayıdışınız tamamilə dövlətdən, onun ehtiyacından və sifarişindən asılıdır. Bu, yeganə mümkün opsiyadır. Dövlət sizi çağırmadıqca; qayıdış proqramını işləyib, hazırlayıb, elan etmədikcə; Azərbaycana döndüyünüz halda işlə və bütün zəruri ehtiyaclarınızla təmin olunacağınıza dair sizə zəmanət vermədikcə, yaşadığınız ölkəni atıb qayıtmağınızın bir adı olacaq – emosional idiotizm. Dövlət isə özü bilər – kimi seçib çağırar, kimi çağırmaz. Siz hamınız onun qərarından asılınız.
Bağışlayın, əgər sərt oldusa. Praqmatizmdən güclü silahımız olmamalıdır. Daşnaklara da praqmatizmlə qalib gəldik, çünki onlar özlərini emosional ceyranlar kimi aparırdılar, ona görə belə birabırcasına uduzdular.
Salamat qalın, ümidlə qalın.
Qarabağ Azərbaycandır!