Dillər əzbəri olan bir deyim var: «Oxuyan uşaq hər yerdə oxuyar». Bu deyim gəlişi gözəl olsa da, əslində çox əsassız fikirdir, məsuliyyətdən boyun qaçırmaqdır, qaçmaqdır. Xeyr, oxuyan uşaq, oxumaq istəyən adam hər yerdə oxuya bilməz. Bunun üçün uyğun imkanlar lazımdır. Kimya elmini öyrənmək istəyən adam laboratoriya olmazsa yəqin ki, əzbərçi olacaq və nə dediyini özü də hafizısində canlandıra bilməyəcək. Ləvazimat, material əlin altında olmalıdır. Düşünün ki, Avropanın gələcəyini müəyyənləşdirən Waterloo savaşı sizi maraqlandırır. Belçikaya getmək imkanınız var. Waterloo çölündə Napoleon ordusunun ayaqladığı yerlərdə gəzirsizniz. General Wellingtonun, Prussiyalı Blücherin ordularının hansı istiqamətdən hücuma keçdiyini, fransız toplarının harada məhv edildiyini göstərən lövhələrə baxırsınız. Bir savaş sizin gözünüz önündə canlanır. Belə olduğu halda siz, tarixi hadisəni daha yaxşı öyrənəcəksiniz, nəinki yaşlı bir müəllimənin ağzına gözünüzü dikərək.
Ləvazimat və imkanlar da bəs etmir. Düşünə bilmək üçün vaxt da olmalıdır. Yəni, məişət problemləri maraqdan yaranan öyrənmə ehtirasını məhv etməməlidir. Təqribən 2002-2003 illər olardı. Heydər Babayev Azərbaycana yeni gəlmişdi. Bir dəfə onun həyatı ilə bağlı müsahibədə maraqlı bir fikir demişdi. Mən bu fikri illər sonra da unutmamışam. Jurnalist soruşanda ki, sizin üçün ən əlverişli yaşayış yeri haradır? O, belə cavab vermişdi: “İngiltərə. Çünki orada düşünmək üçün vaxt var”. Bu o deməkdir ki, İngitərədə, eləcə də Avropanın bir çox ölkəsində ağıllı insanın beynini mənasız mövzular məşğul edə bilmir. O, daha ciddi şeyləri düşünmək imkanlarına sahibdir. Bunu mənalı, mədəni ölkələrdə yaşayan insanlar daha yaxşı anlaya bilər.
Qısaca, fikrimin “mustafa”sı budur ki, imkan daxilində övladlarınıza maraq göstərdiyi sahə üçün imkanlar yaradın. Tutaq ki, Azərbaycanın tarixi ilə maraqlanırsa Qəbələdəki Çuxur Qəbələ kəndinə aparın, orada arxeoloji qazıntıları, öz gözləri ilə görsünlər. Və yaxud, biologiyaya həvəsi varsa onunla bərabər bitki də toplaya bilərsiniz, böcək də. Bu imkanlar azdır, bu aydın məsələdir. Amma ən yaxşısı Avropada təhsil almasına imkan yaradın. Çünki burada həm material var, həm də ona sərf etmək üçün vaxt…
Mən bu dəfə sizə Təbiət Tarixi Muzeyindən fotolar göstərirəm. Bu dəfə Stokholmdan. Muzey və təbiət tarixi ilə bağlı fotolarla bəlkə də sizin üçün darıxdırıcıyam. Amma yenə də o ümüdlə bunları paylaşıram ki, bəlkə sizin içinizdən biri öz uşağına bu fotoları göstərib onda təbiət elmlərinə maraq yaradar. Niyə də sizin uşağınız bir paleontoloq və ya geoloq olmasın?
Belə muzeylərdə uşaqların diqqətini elmə yönəltmək üçün hər şey edilir. Biz bu muzeydə canlının fosilləşmə prosesinə, uşaqların anlaya biləcəyi səviyyədə hazırlanmış animasiyada baxdıq. Mən uşaqlara bunu daha çətin izah edirdim, amma onlar burda daha asan yolla bunu öyrəndilər. Belə muzeylərdə daha bir maraqlı şey var – uşaqlar üçün otaq. Orada torpağın altında kiçik dinozavr sümükləri gizlədilir və uşaqlara onları tapmağı təşviq edirlər. Onlar həm oynayır, həm də öyrənirlər.
Bacarsanız məişət problemlərinizi bir anlıq unudun və fotolara baxın. Çünki burdakı bəzi şəkillərdə, dünyamızın ilk canlılarının fosillərini görəcəksiniz. Bizdən hətta 500 milyon il əvvəl yaşamış canlıların.
Abbas Atilay
