Rusiyanın Kommersant nəşri yazır ki, Rusiya Xarici İşlər naziri Sergey Lavrovun bu həftənin əvvəlində keçirdiyi mətbuat konfransında Dağlıq Qarabağ mövzusuna böyük diqqət ayırılıb və “Qarabağ”ın Rusiyanın tərkibinə daxil edilməsi haqqında gəzən şayiələr “ekzotik” adlandırılıb. Lavrov, həmçinin, “Ermənistan rəsmilərinin tanınmamış Dağlıq Qarabağ Respublikasının paytaxtı Stepanakertə səfərlərini” də şərh edib. “Kommersant” qeyd edir ki, İrəvan və Bakı Rusiya XİN rəhbərinin açıqlamalarını fərqli başa düşüblər.
Mətbuat konfransı sırasında Lavrov iki tezisi də istisna edib. Onlardan biri, guya Rusiya Federasiyası, Ermənistan və Azərbaycan liderlərinin 9 noyabr tarixində imzaladıqları sənəddə hansısa “gizli əlavələr”in olması, digəri isə Moskvanın guya Dağlıq Qarabağı Rusiyaya birləşdirmək planları ilə bağlıdır. “Heç bir gizli protokol yoxdur” Lavrov deyib. “Dağlıq Qarabağın Rusiya Federasiyasının tərkibinə daxil edilməsinə dair ekzotik fərziyyəyə gəldikdə isə… Bilirsiniz, mənim başa düşdüyüm odur ki, Dağlıq Qarabağın müstəqilliyi heç kim tərəfindən, o cümlədən Ermənistan Respublikası tərəfindən də tanınmayıb. Bizim əsla belə bir niyyətimiz yoxdur. Bu bölgədəki bütün məsələlərin burada yerləşən ölkələr arasında, ilk növbədə Ermənistanla Azərbaycan arasında həll edilməli olduğu prinsipindən yola çıxırıq”.
Bununla belə, bütün suallar bu qədər birmənalı cavablanmayıb. Məsələn, Sergey Lavrov, Rusiya, Ermənistan və Azərbaycan liderləri tərəfindən 9 Noyabrda imzalanmış razılaşmanın “kifayət qədər effektiv şəkildə həyata keçirildiyini” qeyd etdi ki, bununla həm Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev, həm də Ermənistan Baş Naziri Nikol Paşinyan həmfikirdir. Lakin, cənab Lavrov ən azı bir məsələnin hələ də həll olunmamış qaldığını da vurğuladı. Söhbət, hərbi əsirlərin mübadiləsindən, daha dəqiq desək, döyüş bitdikdən sonra Hadrut bölgəsində əsir düşən 62 erməni əsgərinin İrəvana təhvil verilməsi perspektivlərindən gedir. Bakıda bu əsgərlər hərbi əsir kimi yox, ekstradisiyası mümkünsüz olan cinayətkarlar kimi klassifikasiya olunur.
Cənab Lavrov, bu mövzunun 11 yanvarda Nikol Paşinyan və İlham Əliyevin Rusiya Prezidenti Vladimir Putinlə görüşündə qaldırıldığını xatırladaraq, “atəşkəs elan edildikdən və bütün hərbi əməliyyatlar dayandıqdan sonra, bu ərazidə qalmaqda davam edən insanlar xüsusi qaydada nəzərdən keçirilməlidir” dedi. Onun sözlərinə görə, Rusiya “hamının hamıya” prinsipinin rəhbər tutularaq məsələnin həll olunmasında maraqlıdır. “Hazırda hərbçilərimiz Ermənistan və Azərbaycanın hərbçiləri ilə təmasdadır. Əsirlərin harada ola biləcəyini anlamaq üçün, adların siyahısı dəqiqləşdirilir” Lavrov deyib.
Ən çətin məsələ – Dağlıq Qarabağın gələcək statusuna gəlincə isə, rusiyalı nazir bu məsələnin sonraya saxlanıldığını, Vladimir Putinin də bunu qeyd etdiyini dedi.
“Rus sülhməramlılarının yerləşdirildiyi ərazi Rusiya sülhməramlı kontingentinin məsuliyyət zonasıdır. İrəvan və Bakı ilə təmaslarımızda məhz bu faktdan çıxış edirik”.
Eyni zamanda, cənab Lavrov “ATƏT-in Minsk qrupunun həmsədrlərinin də bununla məşğul olacağına” diqqət çəkdi. Onun sözlərinə görə, həmsədrlər “tərəflərlə təmaslarını bərpa ediblər və yenidən bölgəyə səfər edəcəklər”.
Rus nazirin bu açıqlaması Bakıda həm payız müharibəsindən əvvəl, həm də sonra açıq şəkildə “yararsız” adlandırılan Minsk Qrupunun nüfuzunun bərpa edilməsi cəhdi kimi başa düşülə bilər.
Həmsədrlər dekabrın 12-də İlham Əliyevlə görüşə gələndə, Azərbaycan prezidenti mətbuatın hüzurunda onları soyuq qəbul etmiş və sərt formada “Mən Minsk Qrupunu səfərə dəvət etməmişəm” demişdi.
Nəhayət, Sergey Lavrovun növbəti açıqlaması, ermənistanlı siyasətçilərin Bakının əsəbi reaksiyasına səbəb olan Qarabağ təmasları barədə oldu. Yanvar ayının əvvəlində Ermənistan Xarici İşlər Naziri Ara Ayvazyan tanınmamış Dağlıq Qarabağın paytaxtı Stepanakerti ziyarət etmiş və: “Ermənistan ilə DQR hökumətlərinin prioritetlərindən biri “Qarabağ ərazilərinin işğaldan azad edilməsidir” demişdi, deyə Kommersant xatırladır.
“Əgər Qarabağ erməniləri ilə Ermənistan erməniləri arasında əlaqənin olması zərurətini qəbul ediriksə ki, edirik, onda bu cür təmaslara mane olmaq üçün səbəb görmürəm” azərbaycanlı jurnalistin sualını cavablandıran Lavrov dedi. “Ermənistanlı məmurlar Dağlıq Qarabağa humanitar yardım göstərilməsində iştirak edirlər, bu da Bakıda heç bir mənfi hiss yaratmır, bunun əksi olsaydı qəribə olardı.”
Bununla belə, Sergey Lavrov “Ermənistan rəsmilərinin Qarabağda kifayət qədər siyasi açıqlamalar verdiyini” də etiraf etdi. “Ehtimal ki, gərginliyə səbəb də məhz budur. Düşünürəm ki, bunlardan çəkinmək daha yaxşı olardı”.
Kommersant-ın İrəvan və Bakıdakı həmsöhbətləri rus nazirin bu sözlərini fərqli şərh ediblər. “Nazir Lavrov 9 Noyabr razılaşmasında təsbit olunanları bir daha təsdiqlədi: Ermənistanla Dağlıq Qarabağ arasında təhlükəsiz və maneəsiz əlaqə olmalıdır” deyə, Ermənistan Xarici İşlər Nazirliyinin mətbuat katibi Anna Naqdalyan “Kommersant”a bildirib.
Erməni politoloq Vigen Hakobyan isə, cənab Lavrovun sözlərində fərqli bir məna aşkar edib: “Bir tərəfdən Moskva Qarabağın statusunun açıq olduğunu deyir, erməni tərəfinə ümid verir. Digər tərəfdən, hazırda bu məsələnin prioritet olmadığını və bu mürəkkəb zamanda həddən artıq siyasi bəyanatların Azərbaycanın iştahını oyada biləcəyini deyir”.
“Görünür, Lavrovun açıqlaması tərəflərin humanitar təmasların həyata keçirilməsi ilə bağlı mövzulara yanaşmada fərqlərin olduğuna dəlalət edir” deyə, azərbaycanlı politoloq İlqar Vəlizadə “Kommersant”a bildirib. “Bakı, Ermənistan rəsmilərinin bölgəyə səfərlərini “humanitar təmaslar” kontekstində görmür, xüsusən də bu səfərlər rəsmi kimi təqdim olunursa”.
“Azərbaycan gərək, bölgənin yeni siyasi reallığında, məsələn, status yaxud Laçın dəhlizi kimi mövzularda, müharibədən əvvəlki gündəmin artıq aktual olmadığına diqqət çəksin. Ermənistanlı məmurların Qarabağa səfərləri isə, adi beynəlxalq təcrübəyə uyğun həyata keçirilməlidir – yəni Azərbaycan Xarici İşlər Nazirliyi vasitəsilə” cənab Vəlizadə deyir. Lakin bu yanaşmanın İrəvan üçün məqbul olacağı ehtimalı zəifdir.
Digər bir azərbaycanlı politoloq, Valday Beynəlxalq Müzakirə Klubunun eksperti Fərhad Məmmədov isə, Bakının Ermənistanı Qarabağla birləşdirən Laçın dəhlizi üzərində Moskvanın daha sərt nəzarət həyata keçirməsini gözlədiyinə diqqət çəkir.
“Bu dəhlizə nəzarət edən Rusiya sülhməramlıları sərhədçi funksiyasını yerinə yetirmək istəmirlər” deyə ekspert gileylənir: “Bu nəzarət Azərbaycan üçün vacibdir: oradan silah və istənməyən şəxslər, o cümlədən Ermənistan vətəndaşlığı olanlar keçməməlidir. Qarabağ erməniləri perspektivlər barədə illüziya qurmamalıdırlar – bu ərazi Azərbaycanın tərkibində qalacaq.”