Hitlerdən Pinoçetə qədər yeddi faşist rejimin təcrübəsini öyrənən ingilis politoloq Lawrence Britt, onların ortaq cəhətlərini 14 maddə altında toplayıb. AzLogos-un diqqətli oxucuları daha əvvəl saytımızda gedən və Umberto Ekonun müəllifi olduğu “Faşizmin 14 əlaməti” yazısını da yaxşı xatırlayırlar. Nə üçün Britt və Eko – hər ikisi 14 rəqəminə müraciət edib? Bunun səbəbi bizə məlum deyil, sadəcə onu deyə bilərik ki, Britt Ekodan xeyli lakonik olmağı bacarıb və öz təsnifatında siyasi aspektlərlə yanaşı, sosial cərəyanları da əhatə edib: millətçilik, militarizm, seksizm kimi.

Məşhur çilili psixoloq və filosof Claudio Naranjo «Sivilizasiyanı sağlamlaşdırmaq» kitabındakı təqdimatında məhz bu siyahını əsas gətirərək faşizmin daim təkmilləşdiyini və müasir dünyanı ələ keçirdiyini qeyd edir.

Meyarlar yalnız azadlığın itirilməsi ilə bağlı deyil, ilk növbədə müəyyən bir kollektiv zehniyyətə istinad edir. Beləliklə, faşizmin 14 əlaməti.

1. Milliyyətçiliyin parlaq təzahürü

Bayraqların təntənəli nümayişi, hərbi nailiyyətlərə qarşı duyulan qürur, milli birliyə çağırışlar və bütün bunların xarici dairələrdən şübhələnmə və ksenofobiya ilə müşayiət olunması.

2. İnsan hüquqlarına hörmətsizlik

İnsan hüquqları hakim elitanın məqsədlərinin həyata keçirilməsinə mane olduğu üçün aşağılanır, gözdən salınır. Propaqandadan istifadə edən bu cür rejimlər əhalinin insan hüquqlarının pozulmasına adi hal kimi yanaşmasını təmin edərək, bu pozuntuların obyekti olan şəxsləri sosial cəhətdən məhdudlaşdırır.

3. “Günah keçisi” axtarışları

Faşist rejimlərin ortaq xüsusiyyətlərindən biri də buraxılan səhvlərin düşmənlərin ayağına yazılması, əhalinin əsas problemlərdən yayındırılması və kütləvi narazılığın başqa səmtlərə yönəldilməsidir. Müxalif olan hər kəsə isə “terrorçu” damğası vurulur.

4. Hərbi kultu

Hakim elita həmişə özünü ordu ilə eyniləşdirib. Ölkənin daxili ehtiyaclarını ödəmək çətin olsa belə, milli ehtiyatların böyük bir hissəsi hərbi xərclərə yönəldilir. Bu rejimlər üçün hərbi güc milli üstünlüyün ifadəsidir və mümkün olduqda ondan qonşuları qorxutmaq və hakim sinfin nüfuzunu artırmaq üçün istifadə edilir.

5. Seksizmin təntənəsi

Faşizmdə qadınlar ikinci dərəcəli vətəndaşdır, aborta qarşı qətiyyətli mövqe tutulur. Bu, çox zaman ölkənin ənənəvi dini tərəfindən də dəstəklənir.

6. Mediaya nəzarət

Faşizmdə media əksər hallarda hakimiyyətin ciddi nəzarəti altındadır və partiya xəttindən kənar addım ata bilməz. Nəzarət metodlarına yalnız icazənin verilməsi, mənbələrin əlçatımlı olmaması, iqtisadi təzyiq, vətənpərvərlik mövzusunun daim çeynənilməsi deyil, həmçinin birbaşa təhdidlər də daxildir.

7. Milli təhlükəsizliyin keşiyində

Milli təhlükəsizlik aparatı faşist rejimlərdə məxfi və məhdudiyyətsiz imkanlarla işləyən repressiv vasitədir. Üstəlik, onun fəaliyyətinə dair hər hansı şübhə xəyanət kimi qiymətləndirilir.

8. Hakim sinfin din ilə oynaşması

Təbliğat, faşist liderlərin din-iman tərəfdarı, müxaliflərin isə ateist olduğunu vurğulayır. Hakimiyyətə qarşı çıxmaq, dinə qarşı çıxmaqla eyniləşdirilir.

9. Korporasiyalarla ittifaq

Adi vətəndaşların şəxsi həyatının ciddi nəzarət altında olmasına baxmayaraq, iri şirkətlər nisbi azadlıq şəraitində fəaliyyət göstərə bilir. Korporasiyalar yalnız güclü hərbi istehsala zəmanət vermir, eyni zamanda sosial nəzarət vasitəsi kimi də çıxış edir.

10. Fəhlə ittifaqlarının sıxışdırılması

İşçi hərəkatları hakim sinif və onu dəstəkləyən sahibkarların siyasi hegemonluğuna etiraz edə biləcək qüvvə hesab olunur. Bu cür hərəkətlər amansızlıqla yatırılır və fəaliyyətləri cinayətkarlığa bərabər tutulur. Yoxsul təbəqəyə ikrah və şübhə ilə yanaşılır.

11. Ziyalılara və sənətə hörmətsizlik

İntellektual və akademik azadlığın milli təhlükəsizliyə və vətənpərvərlik ideallarına təhlükə törətdiyinə inanılır. Fikir və ifadə azadlığı qınanılır və sıxışdırılır.

12. Cinayət və cəza fetişizmi

Faşizmdə məhbusların sayı ifrat çox olur. Polislər qəhraman reputasiyasına və məhdudiyyətsiz hakimiyyətə malik olur, bu da öz növbəsində vəzifə səlahiyyətlərindən sui-istifadələrə yol açır. Polisin səlahiyyətlərinin genişləndirilməsini əsaslandırmaq üçün hakimiyyət əhalini “cinayətkarlar”, “xainlər” və “düşmənlər”lə qorxudur.  

13. Proteksionizm və korrupsiya

Hakimiyyətə yaxın sahibkarlar mövqelərindən istifadə edərək zənginləşirlər. Korrupsiya hər iki istiqamətdə inkişaf edir: faşist rejim iqtisadi elitadan maddi yardım, iqtisadi elita isə rejimdən siyasi xidmətlər alır. Hakim elita milli sərvətləri mənimsəməyə də meylli olur.

14. Seçkilərin saxtalaşdırılması

Seçkilər saxtalaşdırılmaqla qalmır, eyni zamanda azad seçkilərin “fiksiya”, “uydurma” olması fikri bir qayda olaraq əhaliyə aşılanır.