Azlogos
  • Kimlər var
  • Bizi tanı

"Soprano klanı". Möhtəşəm serial Yayı olmayan il Nədən qorxur və niyə stoaçılar kimi yaşamaq istəyirik? “Mənəvi üstünlüyün” gorbagor olması TS-Eliot Qismət. Tomas Eliotun poetikası Dünyanın xərçəng xəritəsi
  • Mövqe
  • İntervü
  • Kültür
  • Elm
  • Sərbəst
  • Bazar
  • Gender
  • Dizayn
  • FOTO QRAFİKA
  • COVID-19
  • Vətən müharibəsi
  • Video
  • ArtLogos
Nəticə yoxdur
Bütün nəticələri gör
Azlogos
Nəticə yoxdur
Bütün nəticələri gör

Soyuq incəsənət müharibəsi

Bilal Əşrəfov Bilal Əşrəfov
., Kültür
31 Avqust 2020

Soyuq müharibə dövründə iki tərəf arasındakı rəqabət vasitələrindən danışanda nümunə kimi, birinci “kosmik” yarışma, ardınca da hərbi sahədəki müxtəlif güc nümayişləri ağıla gəlir. Lakin həmin ərəfədə başqa sahədə də rəqabət atmosferi hökm sürürdü. Nisbətən gizli gedən bu yarışın, bəlkə də, əsas aparıcı qüvvəsi Amerika Mərkəzi Kəşfiyyat İdarəsi – CIA idi.

Pulitzer mükafatı laureatı, görkəmli tənqidçi Louis Menand həmin mübarizəni belə təsvir edir:

“Soyuq müharibənin bütün dünyada döyüş meydanları vardı və onlardan bəzilərində müharibə kifayət qədər alovlu aparılırdı. Ancaq əsas döyüş bölgəsi Qərbi Avropadaydı, orda ürəklər və ağılların müharibəsi gedirdi – ideya müharibəsi, imic müharibəsi, propaqanda müharibəsi.”

Soyuq müharibə illərində başda caz sənətkarları olmaqla Amerikaya xas müxtəlif mədəni tədbirlərə, xüsusilə, beynəlxalq turlara CIA tərəfindən maliyyə yardımı ayrılırdı. Stalinin başçılıq etdiyi Sovet İttifaqını tənqid məqsədi daşıyan “Heyvanıstan” kitabının animasiya versiyasının ərsəyə gəlməsi üçün göstərilən maddi yardım da istisna deyildi.

CIA tərəfindən ən yüksək səviyyədə istifadə olunan sənət növü təsviri sənət idi – daha dəqiq desək, İkinci Dünya Müharibəsindən sonra New York ətrafında çiçəklənməyə başlayan “abstrakt ekspressionizm” sənət hərəkatı.

Sovet İttifaqının çökməsilə soyuq müharibə də faktiki olaraq bitdi, geriyə sadəcə bu müharibənin haqq-hesabı qalmışdı. Sənət aləminə məlum idi ki, tezliklə üfüqdə etiraflar təzahür edəcək və bu gözlənti elə də çox çəkməyəcəkdi.

Araşdırmaçı jurnalist Frances Stonor Saunders, 1995-ci ildə “The Independent” üçün yazdığı məqalədə Amerikada təzahür edən müasir incəsənətlə CIA arasında vaxtilə necə bir əlaqə olduğuna dair bəzi məqamlara aydınlıq gətirmiş, bir neçə il sonra yazacağı “Who Paid the Piper?: CIA and the Cultural Cold War” kitabında isə bu məsələnin təfərrüatlarını daha ətraflı şəkildə paylaşmışdı. Məsələnin özü olduqca sadə idi: CIA müasir incəsənəti bir silah kimi istifadə etmişdi.

Təbii ki, plan birbaşa yox, dolayı yolla həyata keçirilmişdi. Çünki CIA, sənət üzərindəki himayədarlığının üzə çıxmayacağına əmin olmalıydı. Sola meyilli sənətkarların sovetlərə qarşı simpatiyasını nəzərə alsaq, əksini düşünmək imkansızdır – deməli, hətta istifadə olunan sənətkarların da baş verənlərdən xəbərləri olmayacaqdı. Soyuq müharibənin başlanğıcından etibarən ABŞ-ın mədəni qərargahlarından biri olan Müasir İncəsənt Muzeyində (MoMA) icra katibi kimi işləyən və beynəlxalq arenada anti-kommunist ictimai rəy formalaşdırmaq üçün CIA-in nəzdində qurulan bölməyə rəhbər təyin olunan Thomas Braden ziddiyyətli görünən bu halı belə şərh edir:

“Konqresin xaricə incəsənət ixrac etmək, simfoniyalar göndərmək, xaricdə jurnallar çıxartmaq və buna bənzər bəzi məsələlərdə bizimlə razılaşması çox çətin idi. Prosesin gizli şəkildə aparılmasının səbəblərindən biri də budur. Bir sirr olmalıydı. Açıqlığı təşviq etmək üçün gizli olmalı idik.”

Elə buna görə də, Berlin və Paris kimi şəhərlərdə CİA-in təşkil etdiyi sənət mübarizəsində ön cəbhə vəzifəsini yerinə yetirəcək intellektuallardan və sənətkarlardan ibarət Mədəni Azadlıq üzrə Konqres təsis olunur. Beləcə, CIA incəsənətlə bağlı materialları ilə məşhur olan yüzlərlə mətbuat orqanı vasitəsilə sənət mühitinə nüfuz etmək, müxtəlif sərgilər keçirmək (şübhəsiz ki, o dövrə aid ən məşhur sərgi “Advancing American Art” idi), habelə həmin sərgiləri tanıtmaq naminə beynəlxalq turların təşkili üçün maliyyə yardımları göstərilməsinin rəsmi yolunu da tapır. Francesə görə, bu canfəşanlığın arxasında sadə məntiq var:

“CIA onları niyə dəstəklədi? Çünki Sovet İttifaqı ilə aparılan propaqanda müharibəsində bu yeni bədii hərəkat – ABŞ-a aid yaradıcılığın, intellektual azadlığın və mədəni gücün sübutu olaraq göstərilə bilərdi.”

Frances Stonor Saunders
Frances Stonor Saunders, “London Review of Books” jurnalı tərəfindən Britaniya Muzeyində təşkil olunan tədbirdəki mühazirəsi əsnasında (London, 5 Fevral 2016)

Lakin bu plan baha başa gələcəyi üçün CIA bütün yükü öz çiyinlərinə götürə bilməzdi. Odur ki, təşkilat insəsənətlə yaxından maraqlanan varlıları və muzeyləri də işin içinə qatmağa qərar verdi. İşin təbiəti etibarilə bu müttəfiqlik də üstüörtülü baş tutdu. Öz növbəsində sözügedən “səfərbərliy”in əsas konsepti qismində “abstrakt ekspressionizm” kimi bir cərəyanın seçilməsinin müəyyən səbəbləri var idi.

Pollock-Krasner_House_studio_floor
”Abstrakt ekspressionizm”in görkəmli nümayəndəsi olan Pollock-un 1946- 1953-cı illər arasındakı əsərlərini ərsəyə gətirdiyi evinin döşəməsi.

Əsas motiv ölkənin təmsil etdiyi dəyərlərə yaxın bir şey olmalı, ya da, başqa bir ifadə ilə, azadlıqlar ölkəsi olaraq bilinən Amerikanın özünə xas ruhunu daşımalı idi. Louis Menand, bu seçimin təmsiliyyət baxımından tam yerinə düşən bir tapıntı olduğunu qeyd edir:

“[…] “abstrakt ekspressionizm” muxtariyyət mənasına gəlirdi: dünyanı təmsil etmək məcburiyyətindən azad olan incəsənətin muxtariyyəti və ya fərdin azadlığı – sadəcə ABŞ-ın dünyanın hər yerində uğrunda mübarizə apardığı prinsiplər.”

Digər yandan, “abstrakt ekspressionizm” sovetlərin təşviq etdiyi “sosialist modernizm” cərəyanı ilə qarşılıqlı əlaqəyə girəndə rəqibinin sərtliyini və formallığını daha aydın göstərirdi. Ki, bu da özünün hədsiz dərəcədə sərt qəliblərinə uyğun gəlməyən hər şeyə (non-conformity) səriştəsiz şəkildə qarşı çıxan Moskvanın, sərbəstliyi və elastikliyi ilə seçilən cərəyanın öhdəsindən gəlməsini, az qala, mümkünsüz edirdi.

communist architecture
”Sosialist modernizm”dən ilham alınaraq tikilən binalar arxitektura baxımından brutal olması ilə seçilir (Zagreb, 1976).

Moskvanın, rəqibin bu gedişi qarşısında çıxılmaz vəziyyətə düşməsi qaçılmaz idi, çünki məsələ sadəcə sənət cərəyanları ilə məhdudlaşmırdı, həmin üslublar müəyyən mənada təmsil etdikləri sistemi də ifşa edirdi.

Paylaş

Səhifəmizdə hər hansı səhv və ya qeyri-dəqiq məlumat gördükdə, həmin mətni seçib Ctrl+Enter düymələrini sıxaraq bu barədə bizə məlumat verməyinizi xahiş edirik.

Oxumağa dəyər

87004a2f815f4f80db100c7ee96b642d_ce_1625x1014x0x135_cropped_960x600
.

“Soprano klanı”. Möhtəşəm serial

25 Yanvar 2021
Ali Novruzov-680x325
.

Yayı olmayan il

25 Yanvar 2021
Hero.
.

Nədən qorxur və niyə stoaçılar kimi yaşamaq istəyirik?

25 Yanvar 2021
IMG-20180618-WA0012
.

“Mənəvi üstünlüyün” gorbagor olması

24 Yanvar 2021
TS-Eliot
.

Qismət. Tomas Eliotun poetikası

23 Yanvar 2021
cancer cover
.

Dünyanın xərçəng xəritəsi

22 Yanvar 2021

Redaktorun seçimi

Maskirovka

Bozbaş bişirmək azadlığı

Sabirin sabunları

Böhran: qazanılmış və ya itirilmiş fürsətlər

Mətbəx qadınının söz söhbətləri

Dünyanın yaşı və ya Dinozavr fosilləri

Tələbələrin tələbi

Kinoprokatsız kino

Rus liberalların bərbad olmuş Qarabağ sınağı

Qalibiyyətə şübhə edən biçarələr

Narsistin viruslu bağı

Bolşevik işğalı – 100

İnsan ölməmişdən qabaq onun xatirələri ölür

Polisin sərhədsiz imtiyazı

Mənalı və mənasız söhbətlər

Seçkilər və doğrulmayan ümidlər

Prezidentin twitter siyasəti

“Daşnak” Armine Adibekyana cavab

Bakı Sovetinin qurulması və süqutu

Ənənə ilə yeniliyin toqquşması

“İlham Əliyev hər şeyi düzgün hesablayıb”

Virusun gündəliyi: pul yoxsa sağlamlıq?

Luis Bunüel-dən amansız səmimiyyətlə dolu xatirələr (III hissə)

Abort haqqının müxtəlif hüquq sistemlərinə görə müqayisəsi

İntellektual bazarlıq

Yazıçılıq romantikası

Edip kompleksi – Psycho

“Azərkosmos” 24 mln. dollar gəlir götürüb

OneWeb qlobal internet layihəsi ilk peyklərini orbitə çıxarıb

Berlin savaşı – tarixin təkərləri mövcuddurmu?

Soyuq incəsənət müharibəsi

Bilal Əşrəfov Bilal Əşrəfov
., Kültür
31 Avqust 2020

Soyuq müharibə dövründə iki tərəf arasındakı rəqabət vasitələrindən danışanda nümunə kimi, birinci “kosmik” yarışma, ardınca da hərbi sahədəki müxtəlif güc nümayişləri ağıla gəlir. Lakin həmin ərəfədə başqa sahədə də rəqabət atmosferi hökm sürürdü. Nisbətən gizli gedən bu yarışın, bəlkə də, əsas aparıcı qüvvəsi Amerika Mərkəzi Kəşfiyyat İdarəsi – CIA idi.

Pulitzer mükafatı laureatı, görkəmli tənqidçi Louis Menand həmin mübarizəni belə təsvir edir:

“Soyuq müharibənin bütün dünyada döyüş meydanları vardı və onlardan bəzilərində müharibə kifayət qədər alovlu aparılırdı. Ancaq əsas döyüş bölgəsi Qərbi Avropadaydı, orda ürəklər və ağılların müharibəsi gedirdi – ideya müharibəsi, imic müharibəsi, propaqanda müharibəsi.”

Soyuq müharibə illərində başda caz sənətkarları olmaqla Amerikaya xas müxtəlif mədəni tədbirlərə, xüsusilə, beynəlxalq turlara CIA tərəfindən maliyyə yardımı ayrılırdı. Stalinin başçılıq etdiyi Sovet İttifaqını tənqid məqsədi daşıyan “Heyvanıstan” kitabının animasiya versiyasının ərsəyə gəlməsi üçün göstərilən maddi yardım da istisna deyildi.

CIA tərəfindən ən yüksək səviyyədə istifadə olunan sənət növü təsviri sənət idi – daha dəqiq desək, İkinci Dünya Müharibəsindən sonra New York ətrafında çiçəklənməyə başlayan “abstrakt ekspressionizm” sənət hərəkatı.

Sovet İttifaqının çökməsilə soyuq müharibə də faktiki olaraq bitdi, geriyə sadəcə bu müharibənin haqq-hesabı qalmışdı. Sənət aləminə məlum idi ki, tezliklə üfüqdə etiraflar təzahür edəcək və bu gözlənti elə də çox çəkməyəcəkdi.

Araşdırmaçı jurnalist Frances Stonor Saunders, 1995-ci ildə “The Independent” üçün yazdığı məqalədə Amerikada təzahür edən müasir incəsənətlə CIA arasında vaxtilə necə bir əlaqə olduğuna dair bəzi məqamlara aydınlıq gətirmiş, bir neçə il sonra yazacağı “Who Paid the Piper?: CIA and the Cultural Cold War” kitabında isə bu məsələnin təfərrüatlarını daha ətraflı şəkildə paylaşmışdı. Məsələnin özü olduqca sadə idi: CIA müasir incəsənəti bir silah kimi istifadə etmişdi.

Təbii ki, plan birbaşa yox, dolayı yolla həyata keçirilmişdi. Çünki CIA, sənət üzərindəki himayədarlığının üzə çıxmayacağına əmin olmalıydı. Sola meyilli sənətkarların sovetlərə qarşı simpatiyasını nəzərə alsaq, əksini düşünmək imkansızdır – deməli, hətta istifadə olunan sənətkarların da baş verənlərdən xəbərləri olmayacaqdı. Soyuq müharibənin başlanğıcından etibarən ABŞ-ın mədəni qərargahlarından biri olan Müasir İncəsənt Muzeyində (MoMA) icra katibi kimi işləyən və beynəlxalq arenada anti-kommunist ictimai rəy formalaşdırmaq üçün CIA-in nəzdində qurulan bölməyə rəhbər təyin olunan Thomas Braden ziddiyyətli görünən bu halı belə şərh edir:

“Konqresin xaricə incəsənət ixrac etmək, simfoniyalar göndərmək, xaricdə jurnallar çıxartmaq və buna bənzər bəzi məsələlərdə bizimlə razılaşması çox çətin idi. Prosesin gizli şəkildə aparılmasının səbəblərindən biri də budur. Bir sirr olmalıydı. Açıqlığı təşviq etmək üçün gizli olmalı idik.”

Elə buna görə də, Berlin və Paris kimi şəhərlərdə CİA-in təşkil etdiyi sənət mübarizəsində ön cəbhə vəzifəsini yerinə yetirəcək intellektuallardan və sənətkarlardan ibarət Mədəni Azadlıq üzrə Konqres təsis olunur. Beləcə, CIA incəsənətlə bağlı materialları ilə məşhur olan yüzlərlə mətbuat orqanı vasitəsilə sənət mühitinə nüfuz etmək, müxtəlif sərgilər keçirmək (şübhəsiz ki, o dövrə aid ən məşhur sərgi “Advancing American Art” idi), habelə həmin sərgiləri tanıtmaq naminə beynəlxalq turların təşkili üçün maliyyə yardımları göstərilməsinin rəsmi yolunu da tapır. Francesə görə, bu canfəşanlığın arxasında sadə məntiq var:

“CIA onları niyə dəstəklədi? Çünki Sovet İttifaqı ilə aparılan propaqanda müharibəsində bu yeni bədii hərəkat – ABŞ-a aid yaradıcılığın, intellektual azadlığın və mədəni gücün sübutu olaraq göstərilə bilərdi.”

Frances Stonor Saunders
Frances Stonor Saunders, “London Review of Books” jurnalı tərəfindən Britaniya Muzeyində təşkil olunan tədbirdəki mühazirəsi əsnasında (London, 5 Fevral 2016)

Lakin bu plan baha başa gələcəyi üçün CIA bütün yükü öz çiyinlərinə götürə bilməzdi. Odur ki, təşkilat insəsənətlə yaxından maraqlanan varlıları və muzeyləri də işin içinə qatmağa qərar verdi. İşin təbiəti etibarilə bu müttəfiqlik də üstüörtülü baş tutdu. Öz növbəsində sözügedən “səfərbərliy”in əsas konsepti qismində “abstrakt ekspressionizm” kimi bir cərəyanın seçilməsinin müəyyən səbəbləri var idi.

Pollock-Krasner_House_studio_floor
”Abstrakt ekspressionizm”in görkəmli nümayəndəsi olan Pollock-un 1946- 1953-cı illər arasındakı əsərlərini ərsəyə gətirdiyi evinin döşəməsi.

Əsas motiv ölkənin təmsil etdiyi dəyərlərə yaxın bir şey olmalı, ya da, başqa bir ifadə ilə, azadlıqlar ölkəsi olaraq bilinən Amerikanın özünə xas ruhunu daşımalı idi. Louis Menand, bu seçimin təmsiliyyət baxımından tam yerinə düşən bir tapıntı olduğunu qeyd edir:

“[…] “abstrakt ekspressionizm” muxtariyyət mənasına gəlirdi: dünyanı təmsil etmək məcburiyyətindən azad olan incəsənətin muxtariyyəti və ya fərdin azadlığı – sadəcə ABŞ-ın dünyanın hər yerində uğrunda mübarizə apardığı prinsiplər.”

Digər yandan, “abstrakt ekspressionizm” sovetlərin təşviq etdiyi “sosialist modernizm” cərəyanı ilə qarşılıqlı əlaqəyə girəndə rəqibinin sərtliyini və formallığını daha aydın göstərirdi. Ki, bu da özünün hədsiz dərəcədə sərt qəliblərinə uyğun gəlməyən hər şeyə (non-conformity) səriştəsiz şəkildə qarşı çıxan Moskvanın, sərbəstliyi və elastikliyi ilə seçilən cərəyanın öhdəsindən gəlməsini, az qala, mümkünsüz edirdi.

communist architecture
”Sosialist modernizm”dən ilham alınaraq tikilən binalar arxitektura baxımından brutal olması ilə seçilir (Zagreb, 1976).

Moskvanın, rəqibin bu gedişi qarşısında çıxılmaz vəziyyətə düşməsi qaçılmaz idi, çünki məsələ sadəcə sənət cərəyanları ilə məhdudlaşmırdı, həmin üslublar müəyyən mənada təmsil etdikləri sistemi də ifşa edirdi.

Paylaş

Səhifəmizdə hər hansı səhv və ya qeyri-dəqiq məlumat gördükdə, həmin mətni seçib Ctrl+Enter düymələrini sıxaraq bu barədə bizə məlumat verməyinizi xahiş edirik.

Oxumağa dəyər

87004a2f815f4f80db100c7ee96b642d_ce_1625x1014x0x135_cropped_960x600
.

“Soprano klanı”. Möhtəşəm serial

25 Yanvar 2021
Ali Novruzov-680x325
.

Yayı olmayan il

25 Yanvar 2021
Hero.
.

Nədən qorxur və niyə stoaçılar kimi yaşamaq istəyirik?

25 Yanvar 2021
IMG-20180618-WA0012
.

“Mənəvi üstünlüyün” gorbagor olması

24 Yanvar 2021
TS-Eliot
.

Qismət. Tomas Eliotun poetikası

23 Yanvar 2021
cancer cover
.

Dünyanın xərçəng xəritəsi

22 Yanvar 2021

Facebook Youtube Instagram Twitter

az-ag

Dünya azərbaycanlılarının intellektual platformasıdır. Qayəmiz, harada yaşamasından asılı olmayaraq, azərbaycanlılar arasında dünyəvi ideyaları, yüksək zövqü, tənqidi düşüncəni yaymaq və dəstəkləməkdir.

 

 

Bölmələr

  • Mövqe
  • İntervü
  • Kültür
  • Elm
  • Sərbəst
  • Bazar
  • Gender
  • Dizayn
  • FOTO QRAFİKA
  • COVID-19
  • Vətən müharibəsi
  • Video
  • ArtLogos

Redaksiya

Təsisçi: Prof. Məsud Aşina

Baş redaktor: Ələkbər Əliyev

Şef redaktor: Elmir Mirzəyev

Redaktor: Aygün Aslanlı

Texniki direktor: Camal Əli

Kino: Sevda Sultanova

İncəsənət: Emin Əliyev

Elm: Hacı Hacıyev

Tarix: Tural Həmid

İqtisadiyyat: Dünya Sakit

Foto: Abbas Atilay

Qrafika: Gündüz Ağayev

Dizayn: Sahil Qənbərli

Tərcüməçilər: Rəvan Quluzadə, Fəxri Qocayev

azlogos.eu / azlogos.az / azlogos.ru
Dizayn və icra: Azlogos & JmlStudio /
E-mail: redaksiya@azlogos.eu

Nəticə yoxdur
Bütün nəticələri gör
  • Mövqe
  • İntervü
  • Kültür
  • Elm
  • Sərbəst
  • Bazar
  • Gender
  • Video
  • Dizayn
  • Foto-qrafika
  • Kimlər var
  • Bizi tanı
  • TV

azlogos.eu / azlogos.az / azlogos.ru
Dizayn və icra: Azlogos & JmlStudio /
E-mail: redaksiya@azlogos.eu

Welcome Back!

Login to your account below

Forgotten Password?

Create New Account!

Fill the forms bellow to register

All fields are required. Log In

Retrieve your password

Please enter your username or email address to reset your password.

Log In

Add New Playlist

Səhv və ya qeyri dəqiq məlumatı bildir

Göndər Cancel