Əslində, bu il Azərbaycan tarixində parlament seçkiləri ilə yadda qalmalı idi. Hər dəfə seçki barədə söhbət düşəndə kimlərsə ölkədə keçirilən bütün seçkiləri boykot etməyə, kimlərsə aktiv iştiraka çağırır. Cəmiyyətdə hər iki fikrin rolu çox azdır. Əhali, demək olar ki, heç bir fikri eşitmir. O, seçkiləri avtomatik olaraq hələ 90-ci illərin əvvəlindən boykot edir. Bu il bəlkə hər şey fərqli ola, il parlament seçkiləri yadda qala bilərdi. Amma, təəssüf ki, əhalinin boykotu (bunu “seçicilərin tətili” də adlandıra bilərik) nəticəsində vəziyyət olduğu kimi qaldı.
Görünür, boykotsevərlər 2020-ci ili boykotun zirvəsinə çevirmək istəyirlər. Onsuz da bu il yadda qalacaq, qoy boykotlar da yadda qalsın. Şəxsən mən “boykot” çağırışlarını çox sevmirəm, o qədər də böyük təsiri olacağına inanmıram. Sadəcə bəzən kimsə nəyəsə çağırış edəndə, ən azı, bunun fəsadları barədə düşünməlidir.
Misal üçün, o gün kimsə Türkiyəyə dəstək olaraq insanları Fransa məhsullarını boykot etməyə səsləmişdi. Hələ müvafiq siyahı da paylaşmışdı. Məsələ odur ki, Fransa dedikdə nəyə görəsə ilk növbədə lüks məhsullar ağıla gəlir (siyahıda “Evian”dan başlamış “Hermes”ə, “Chanel”dən başlamış “Louis Vitton”a kimi, bir neçə markanın adı qeyd olunmuşdu).
Əslinə qalsa, Azərbaycan əhalisi onsuz da bu məhsullara boykot elan edib: ölkə üzrə orta aylıq əməkhaqqı 700 manat olduğu üçün 15 min manatlıq “Hermes” çantası almaq mümkün deyil. Əhalinin böyük hissəsi belə brendlərin mövcudluğu barədə yalnız Böyük Britaniyanın yaydığı, Beynəlxalq Bankın keçmiş rəhbəri C. Hacıyevin həyat yoldaşı Zamirə Hacıyevanın alış-veriş siyahısından öyrənə bilərdi.
Reallıqda Azərbaycan-Fransa ticarət münasibətləri təkcə lüks məhsullarla məhdudlaşmır. Ümumiyyətlə, lüks məhsulların ümumi dəyəri çox azdır. Məsələn, 2020-ci ildə ölkəyə gətirilən köpüklənən şərabların ümumi dəyəri 143 min, konyakın ümumi dəyəri 906 min dollardır. Təbii dəridən hazırlanan qadın çantaları isə ümumiyyətlə gətirilməyib. İdxal olunan çox bahalı xəz geyim əşyalarının hər birinin gömrük dəyəri 1694 dollar təşkil edib, amma ümumi sayı 23-dür. Onları boykot etmək üçün xalqa xüsusi çağırış gərək deyil. Sadəcə, yəqin ki, hamının yaxşı tanıdığı 23 nəfərə müraciət etmək lazımdır ki, o əşyaları almasınlar. Düzdür, bu, onları gətirən şirkət üçün problemə çevrilə bilər. Amma həmin şirkətin də o 23 nəfərin qohumlarına məxsus olması ehtimalı yüksəkdir. Nə isə, özləri bilərlər.
Dövlət Statistika komitəsinin bülleteninə müraciət etsək, görə bilərik ki, bütün lüks məhsulların dəyəri Fransa-Azərbaycan ticarət dövriyyəsinin heç 1%-ni də təşkil etmir. Yeri gəlmişkən, Azərbaycan Fransadan sentyabr ayı ərzində 218,5 milyon dollarlıq məhsul idxal edib. Müqayisə üçün, 2020-ci ilin ilk 8 ayı ərzində Fransadan idxal 113,9 milyon dollar təşkil etmişdi. 2019-cu ildə isə cəmi 250 milyon dollarlıq məhsul idxal etmişik. Yəni bizim iqtisadi münasibətlər (xüsusən idxal cəhətdən) artan trend üzrə gedir. Misal üçün, Azərbaycan sentyabrda Fransaya yalnız 22 min dollarlıq məhsul ixrac etməyə müvəffəq olub.
İdxalatın strukturuna baxanda görə bilərik ki, bu ilin 8 ayı ərzində ölkəyə gətirilmiş “pərakəndə satış üçün qablaşdırılmış halda tərkibində insulin olan dərman vasitələri”nin (Azərbaycanda kifayət qədər insulinə tələbatı olan şəxslər yaşayır) həcmi 33,72 ton təşkil edib. Onun 24,41 tonu Fransanın payına düşür. Sözügedən rəqəmdə Türkiyənin payı yalnız 0,12 tondur. Yəni əgər boykot elan edilirsə, bu, bütün məhsulları əhatə etməlidir. Boykot “bu mənim xoşuma gəlir, ona görə, aid etməyək” prinsipi ilə getmir, birbaşa bütün məhsullara aid edilir (əgər ölkə ilə ticarəti nəzərdə tuturuqsa). Başa düşürəm ki, bunu heç kim edən deyil. Amma əgər kimsə çağırış edirsə, fikrimcə, sona kimi etməlidir.
Digər boykot “McDonald’s Azərbaycan” şirkəti ilə bağlıdır. Sadəcə şirkət barədə bəzi faktları qeyd edim. Şirkətin rəsmi hüquqi şəxsi “MCDONALDS AZƏRBAYCAN” QSC-dir, 1999-cu il martın 1-də qeydiyyatdan keçib. Nizamnamə kapitalı 2 845 min AZN təşkil edir. Şirkətin Azərbaycanda 17 restoranı var (daha birini də bu yaxınlarda Sumqayıtda açmaq niyyətindədir). Bu restoranlarda 1200 işçi çalışır (bir restorana ortalama 70 nəfər düşür). 2009-cu ildə verilmiş məlumata görə, yeni restoranın açılması 1,89 milyon dollar investisiya tələb edir. Şirkət 2007-ci ilə kimi zərər ilə çalışıb. Mənfəəti və gəliri barədə nəsə demək çətindir. Amma 2015-ci ildə dövlət büdcəsinə 5,9 milyon manat vergi ödəyib. “McDonald’s”ın spesifik tələblərinə görə, məhsulların böyük hissəsi idxal olunur. Amma saytında verilən məlumata görə, tərəvəzlər və süd məhsulları Azərbaycanda istehsal olunur.
Bundan başqa, “McDonalds” restoranlar şəbəkəsi karantin dövründə genişlənən yemək çatdırılma bazarında da vacib yer tutur, “Wolt” və digər şirkətlərin ən iri partnyorlarından biridir. Müvafiq olaraq, “Wolt”da olan kifayət qədər işçi məhz “McDonalds”ın hesabına qazanır. Eyni zamanda şirkət müxtəlif məhsulların ən iri istehlakçılarından biridir (Azərbaycanda restoran şəbəkəsi çox deyil).
Əlbəttə, solçu olduğum üçün transmilli şirkətin yerli filialını (hətta franşiza olsa belə) dəstəkləmək niyyətim yoxdur. Məsələ sadəcə indiki iqtisadi durumla bağlıdır. Əgər boykot reallaşarsa, bu, ən azı, 2 min işçinin işini itirməsi deməkdir. Onun yerinə “McƏhməd” gələ bilməyəcək, çünki şirkət bazardan çıxsa, bütün avadanlığı və texnologiyaları ilə çıxacaq. Onun əvəzində yeni nəyinsə yaradılması onlarla milyon dollar tələb edəcək (yeni avadanlıq, yeni münasibətlər və s.). Bunu da indiki zamanda edən olmayacaq. Əlbəttə ki, hansısa boykotun nəsə nəticəsi olacağına çox da inanmıram. Ancaq bu halda sadəcə bir sualım yaranır: siz hazırsız boykotu sona kimi etmək?