Çernobıl ətrafı bölgələrdə yaşayan insanların çoxu radiasiyadan çox radiasiya qorxusundan əziyyət çəkir. Bəs radiasiya nə deməkdir? O həqiqətənmi bu qədər qorxuludur?
Özümüz daxil, bizi əhatə edən bütün materiya atomlardan ibarətdir. Atomlar neytron və protondan ibarət nüvədən və onun ətrafında fırlanan elektrondan təşkil olunub. Stabil maddələrdə bu hissəciklər sabitdir, amma radioaktiv maddələrin atomları parçalanmağa və enerji buraxmağa meyllidir. Beləliklə, əgər atom proton və neytron buraxırsa, bu, alfa şüalanma, elektron buraxırsa, bu, beta şüalanma, yalnız enerji şüalandırırsa, bu, qamma şüalanma adlanır.
Bu şüaları çox xırda güllələr kimi təsəvvür edə bilərik. Bu güllələr bədənimizi təşkil edən atomlara dəyərək, onlardan hissəciklər qoparıb, bu atomları iona çevirir. Buna görə, radioaktiv şüalanmaya ionlaşdırıcı şüalanma da deyilir.
İonlar atomlardan fərqli olaraq, kimyavi aktiv hissəciklərdi. Ona görə də, məsələn, bədənimizin əsasını təşkil edən su atomlarının radioaktiv güllələrlə ionlaşmasından yaranan OH ionları yağlar, zülallar və başqa vacib bioloji molekullarla reaksiyaya girərək, onların strukturunu dəyişir və çox vaxt onları zəhərə çevirir.
Bundan başqa radiasiya güllələri genetik aparatımız olan DNT-ni də sıradan çıxarır. Nəticədə strukturu dəyişmiş hüceyrələrimiz ya ölür, ya da xərçəng hüceyrələrinə çevrilir.
Radiasiyadan tamamilə qorunmaq mümkün deyil. Bizi əhatə edən bütün əşyalar müəyyən qədər radioaktivdir. Hətta insan özü də.
Bir yataqda yatdığımız şəxsdən gecə ərizində 0,05 mikrozivert radiasiya alırıq. Bir banandan isə bundan iki dəfə çox yəni 0,1 mikrozivert. Gün ərizində insan 10 mikrozivertə yaxın radiasiya udur. Döş qəfəsinin rentgeni zamanı isə iki gündəlik doza şüa qəbul edirik. Təyyarə ilə iki saatlıq uçuş zamanı 40 mikrozivertə hazır olun. Amma heç nə etmədən, sadəcə evdə oturmaqla da, divarlardakı daş və sementdən 70 mikrozivert radiasiya alırıq. Bütün bunlar öz bədənimizdə olan kalium atomlarından aldığımız radiasiyanın yanında heç nədi. Belə ki, bu rəqəm gündəlik 390 mikrozivertdir. İl ərizində insan bədəni 3000 mikrozivertə yaxın radioaktiv şüalar udur.
Bu rəqəm Yaponiyanın Fukuşima AES-ində baş vermiş qəza zamanı, o bölgədə yaşayan insanların aldığı şüalanmadan 3 dəfə çoxdur.
Biz adi tomoqrafiya çəkdirəndə belə iki illik şüalanma dozasından daha çox radiasiya alırıq.
Sağlamlıq üçün təhlükəli şüalanma dozası 100 min mikrozivertdən başlayır. Ölümcül şüalanma miqdarı isə 5 milyon mikrozivert və ya 5 min millizivertdir.
Odur ki, kiçik dozalarda radiasiya orqanizm üçün təhlükəli deyil. Hətta guman edilir ki, radiasiya təkamülə və yer üzərində həyatın yaranmasına səbəb olan əsas faktorlardan biridir.