İnsanlara mif yaratmaq qabiliyyəti verilmişdir. Lap olsun mifyaratma zərurətdən doğmuşdur. Ona görədir ki, insanlar cəmiyyətdə sayılıb-seçilən şəxsləri (ideyaları) fövqəlbəşərə çevirmədən, haqqında əcaib əhvalatlar uydurmadan, ilahiləşdirmədən dayana bilmir, ilahiləşdirdiklərinin fanatik quluna çevrilirlər. İndi təsəvvür edin ki, bu proses total savadsızlığın, mövhumatın, siyasi dindarlığın, dözümsüzlüyün tüğyan etdiyi bir cəmiyyətdə gedir. Total savadsızlığın tüğyan etdiyi bir cəmiyyətdə şəxsiyyətə pərəstiş, kor-təbii sədaqət, bütləşdirmə, qaragüruhçuluq üçün hər cür münbit şərait var və belələri hər zaman kritik, analitik düşüncə tərzini, rasionallığı, sorğulayan beyinləri üstələyəcəklər.
Total savadsızlığın hakim olduğu cəmiyyətlərdə müxtəlif zəminli radikal hərəkatlar rahat şəkildə qol-qanad açır, kütləvi hal alırlar. Kütləviləşmə onları legitimləşdirir, artıq heç kim onları tənqid etmək gücündə olmur. Çünki hərəkata sidq ürəkdən inanan, hərəkat uğrunda canından keçməyə hazır sosial baza yaranıb. Bu cərəyanlar öz sosial bazalarından istifadə edərək onları tənqid edənlərə müxtəlif vasitələrlə hücuma keçirlər.
İdeyasından, amalından asılı olmayaraq bütün kütlə hərəkatları tərəfdarlarını ölümü gözə almaq, birlikdə hərəkət etmək proqramına oturdurlar: ortaya qoyduqları proqram və təlqin etdikləri təlim nə olursa olsun, bütün kütlə hərəkatları fanatizmi, entuziazmı, böyük ümidləri, nifrət və dözümsüzlüyü körükləyirlər. Kütlə hərəkatları müəyyən yaş dövründə cəlbedici görünür, insanda kor-koranə inam yaradır, onun funksionallıq «qurdunu öldürür»lər.
Ondandır ki, bir fərd kimi kütlə hərəkatında əridiyinin fərqinə varıb, azad olmaq istəyənə müxtəlif ayamalar qoşulur, stiqmatizasiya və linçə məruz qalır. Ümumən insan, özünə mövqe qazana biləcək qabiliyyətə malik olmadıqda, azadlıq onun üçün yükə çevrilir. Qəfil gələn şöhrət – həyat təcrübəsi və intellektə adekvat olmadıqda, bir zəhərə çevrilir, insanı içindən yeyir. Qabiliyyəti olmayan insan üçün seçim azadlığının faydası yoxdur. İnsanlar kütlə hərəkatına fərdi məsuliyyətlərdən qaçmaq üçün və ya gənc bir nasistin dediyi kimi «azadlıqdan azad olmaq naminə» qoşulurlar.
Bu günlərdə mənə Eric Hofferin «The true Believer»-i yoldaşlıq edir. Oxuduqca artıq təəccüblənmirəm ki, hisslərimi bu qədər dəqiq, səlis ifadə edir. Belə təsadüflərin insana yaşatdığı sevinc tərifsizdir. Alovlu fanatikləri mən həmişə qüsurlu, özünəinam hissi olmayan, çevrə təsirinə düşmüş, liderin dominasiyası altında əzilən görmüşəm. Bəli, onlar eqoizmlərini öz uğursuz «mən»lərindən ayırıb, onu mexanizm kimi müqəddəs amalın xidmətinə veriblər. Uğursuz «mən»lərini qurban verdikləri bu müqəddəs amal onların yeganə sığınacaq yeri olur. Bu sığınacaq (büt) dağıdılsa, fanatiklər evsiz, mənliksiz qalacaqlar. Bu səbəbdəndir ki, ən adi tənqiddə belə fantiklər vəhşiləşir, ilahiləşdirdikləri adamları və ideyaları bütün varlıqları ilə müdafiə edirlər. Dəyərlərini sorğulmaqdan, analitik düşüncədən, «mən niyə yerlə-göylə dava eləyirəm?» şübhəsindən çox uzaqdadırlar. Onları komfort zonalarından çıxartmaq istəyənlərə qarşı amansız olurlar.
Siyasi dindarlıq, alovlu fanatiklik, dəyərlərin, qəhrəmanların sorğulanmasına tabu – Stalini, Hitleri yaradan gücdür bunlar. Siyası dindarlıq totalitar Soveti, nasist 3-cü Reyxi, şəriət qanunları ilə idarə edilən İranı yaratdı. Bu yaranan sistemlərdə minlərlə istedad, yaradıcı ruh məhv edildi, boğuldu.
İdeologiyasına din kimi tapınan, tənqidlərə təhqirlə cavab verən, qəhrəmanlarını bütləşdirənlər azadlıq aşiqi intellektual despotlar, sabah öz ideyaları toplumda hakim mövqe tutduqda, potensial cəlladlardır.
Mirzə, fərd
Səhifəmizdə hər hansı səhv və ya qeyri-dəqiq məlumat gördükdə, həmin mətni seçib Ctrl+Enter düymələrini sıxaraq bu barədə bizə məlumat verməyinizi xahiş edirik.
