Kayfizm – azərbaycanlıların gerçək dini

İslamı unudun getsin. Azərbaycanlılar, ona yalnız zahirən etiqad edirlər. Onların elədiyi daha çox bu dinlə məzələnməkdir. Hərə öz bacardığı, imkanlarının fürsət verdiyi qədər məzələnir.

Bunun yaxşı, yoxsa pis olduğunu bilmirəm, amma fakt faktlığında qalır- azərbaycanlıların ən real, funksional və misterial dini islam yox, kayfizmdir. Bu din, bir inanc üçün lazım olan bütün atributlara və dayaqlara malikdir.

Çoxları ona, qətiyyən mahiyyətinə varmadan, kayfizmin sehrli qüdrətini dərk eləmədən etiqad eləyir. Yəni şüursuzcasına. Mənim borcum isə onların gözünü açmaqdır.

Kayfizm bizim xalqın emosional və psixoloji həyatında vacib rol oynayır. Bu din istənilən elmi, mənəvi və psixoloji tənqidə dözümlüdür..

Az qala, hər gün dualar, sitayiş, mədhiyyə və sair üsullarla əlaqə saxladığımız kayf Tanrısı bizə qarşı çox xeyirxah və mərhəmətlidir.

Kayf Tanrısının varlığına heç bir şübhə ola bilməz. Və onunla dini münasibətlər də immanent, sırf psixoloji, ya da ictimai fenomen deyil. Özü də bu Tanrı individualdı və həyatın heç bir sahəsində kollektivizmi qəbul eləmir. Nə qədər paradoksal səslənsə də, bu, belədi. Kayfizm individual və eyni dərəcədə də kollektiv dindir. Biz əkslikləri uzlaşdırmağı və imkansızı mümkün eləməyi bacarmışıq.

Kayfizm dininin fəlsəfəsi bizə izah eləyir ki, xüsusi Tanrının müqəddəsliyi dini kateqoriyası da, dini fəaliyyətlərin (özəlliklə ehtiram və sitayiş aktları) mahiyyəti də öz təbiəti etibarilə bizim, güya, iman gətirdiyimiz islam dinindən üstündür və bizi kayfist Mütləqin tamamilə fərqli gerçəkliyinə calayır.

Tanrının mövcudluğu dindarlarla ateistlər arasında qızğın müzakirələrin predmetidir, hərçənd milyonlarla vətəndaşımız kayfizm dinini müzakirəsiz, ya da dəlilsiz qəbul edirlər.

Orta əsrlərdə yaşamış islam alimi Əl-Qəzalinin dediyi kimi: “Əgər bir şey artıq varlıq qazanıbsa, onun mövcudluğunun bir səbəbi olmalıdır”.

Biz varlığa sahib oluruq və deməli, buna səbəbimiz var. Səbəb isə kayfdan ibarətdi.

Kayfizm dini özünü biz dünyanı tanımağa başladığımız anda büruzə verir. Əgər bu dindən imtina eləmək qərarına gəlsəniz, ictimai məhkəmə dərhal sizə hökm çıxaracaq və siz lənətlənəcəksiniz. Əlimizin altında konkret, mərhəmətli, cəzaverməyən kefkom Tanrı varkən, hansısa amorf, monoteist Allaha inanmağa nə ehtiyac var? Bizdə ilk nəhəng bütpərəst məbədinin – Şadlıq evinin nə vaxt tikildiyi məlum deyil. Biz o məbədlərdə özümüzə abstrakt suallar vermirik, böyük məbləğdə qurbanlar veririk. Hər məbəddə nəzir toplamaq üçün böyük bir qutu qoyulub.

İslam həmişəlik unudulub və basdırılıb. Kayfizmin bütpərəst magiyası daha sağlam çıxdı və ata-babalarımızın dininə qarışmadı. Bəlkə bircə yas mərasimlərində. Əfsus ki, orda hələ də islam elementləri ilə zəngin adətlər və ayinlər aktualdır. Lakin kayfın sayəsində “islam bütpərəstliyi” Azərbaycanın hər yerində geniş yayıla bilməyib.

Qarabağ müharibəsindən sonra Azərbaycan tənəzzül dövrü yaşayırdı – həm iqtisadi, həm də mənəvi baxımdan. Təbii ki, bu, kayfizmin tərəfdarları və ardıcılları, həmçinin onun mistik milliyyətçiliyi üçün çox məhsuldar dövr oldu. Onlar sürü təfəkkürlü xalqın arasında özlərinə çoxsaylı auditoriya tapdılar. Və bu, yaxşıdır. “Şadlıq evi” – ölkəmizin çoxsaylı tele-məbədləri üçün kahinlər istehsal eləyən fabriklərdir.

Kayfizm – ənənədi, insanı kamilləşdirməyi, onu tanrı səviyyəsinə qaldırmağı hədəfləyən xüsusi düşüncə tərzidi. O, evfemist və trialektikdi. Kayfizm – sehrli sistemdi: Ona kim inanırsa – onun işinə yarayır, ona kömək eləyir. Kayfizm bizim bütpərəst cəmiyyətin düşüncəsini hissolunmadan dəyişir və incəliklə nizamlayır.

Kayfizm – əslində heç bizim başa düşdüyümüz anlamda, məsələn, islam kimi din də deyil. Çünki din, ehkamlar sistemi üzərində qurulub, kayfizm isə insana seçim azadlığı verir. Kölə o kəsdir ki, başqalarının seçimlərinin köləsinə çevrilir – bu, monoteist və monoideoloji konsepsiyadı. Kayfizmdə isə seçimlər hər addımda dəyişir – iradə azadlığı da elə budu.

Kayfizm nə dövlət üçündü, nə də cəmiyyət üçün. O, hər bir insanın ayrı-ayrılıqda kamilləşməsinə yönəlib. Kayfizm dünyaya magik-mifoloji baxışları ilə daha güclüdü; Bu, insanı təkmilləşdirmək üçün gözəl yol, dərketmə üçün layiqli bünövrədi.

Düzünə qalsa, əslində bir dindən daha çox fəlsəfə olan kayfizm dini islamdan, elə digər mono və politeist inanclardan daha çox zorlayır, ağıllandırır, yalvarır və özünün əzəmətli müdriklik binasına daha inadla dəvət eləyir. Bizim dini məcburi qaydada, ya da anadangəlmə qəbul eləmək lazımdı. Ona müstəqil çatmaq olmaz, çünki insan, kayfçılardan əvvəl kafirlərin (bir qayda olaraq, müsəlmanların) tələsinə düşə bilər. Vətəndaşları dinə gətirmək məsələsində müasir bütpərəsətlik, kayfizm müdrik bir el məsəlinə əməl eləməyi daha məqsədəuyğun sayır: “istəməzsən, məcbur edərik.”

Əgər monodinlər, ən azından, nəzəri olaraq, vətəndaşları “yaradılışla bağlı düşünməyə” səsləyirsə, əksinə, kayfizm “düşünməyə yox, dərhal inanmağa” səsləyir. Başqa bir el məsəlində deyildiyi kimi: “Düşünən kəs xoşbəxtdir, amma inanan kəs güclüdür.” Kayfizm hesab eləyir ki, həyatın bütün sahələrində vətəndaşların savad səviyyəsini artırmağa, onlara xoşbəxtlik vəd eləyən hər nəzəriyyəyə inanmamağı öyrətməyə gərək yoxdur. Əks halda dinimizin məbədlərindəki daimi ziyarətçilərdən məhrum ola bilərik. O məbədlərdə ki, inşalarına çox vaxt elə vətəndaşların özlərindən dilənilərək toplanmış böyük məbləğdə pullar sərf olunub.

Yeri gəlmişkən, məbədlərdə oxunan kayfizm himni “Keyf eləyirik” mahnısıdı, onun kim tərəfindən və harda bəstələndiyi vacib deyil. Ən vacibi, onun harda daha geniş yayılmağıdı. O yer bizim doğma Azərbaycandır.