Umberto Ekonun ölümündən bir il əvvəl, 2015-ci ildə çapdan çıxmış son romanı “Numero Zero” (Sıfır sayı) mənim üçün xoş bir sürpriz təsiri bağışladı.

Ekonun həm “Qızılgülün adı”, həm də “Fukonun rəqqası” romanlarının hər birini ikinci cəhddən ləng bir müddət ərzində oxuyan adam kimi bu romanı çətinlik çəkmədən cəmi iki günə, amma digər romanlarını oxuyan zaman aldığım böyük zövqün eynisi ilə qiraət etmək çox gözəl bir həftəsonu təcrübəsi oldu.

Ekonun romanlarını əvvəl öz ölkəsində, sonra isə bütün dünyada bestsellerə çevirən, amma həm də onlara əsl ədəbiyyat reputasiyası qazandıran bütün inqredientlər bu romanda da var.

Bu romanda Eko öz üslubunu xeyli sadələşdirsə də, onun digər romanlarını sevən oxucu elə həmin köhnə Ekonu dərhal tanıyacaq. Lakin universitet kafedrasından semiotika haqqında qəliz akademik dildə mühazirə oxuyan professor sanki bu dəfə daha məhrəm bir atmosferdə, soyuq qış günü isti otaqda çırthaçırtla yanan buxarının başında yelləncək-kürsüsünə əyləşərək bizə maraqlı bir əhvalat danışır.

Ağır romanda yazıçı ustalığı göstərmək intellekt və səbr istəyirsə, yüngül romanda həm də hünər və məharət tələb edir. Eko bu işin də öhdəsindən məharətlə gəlib. Özü də hansı mövzuda!

Eko bu romanda 1992-ci ildə İtaliyanı sarsıdan və son nəticədə ölkənin nə günlərə qalmasına səbəb olan “Təmiz əllər” əməliyyatı ətrafında saxta konspirasiya qurur və siyasi satiranın gözəl bir nümunəsini yaradır. Amma narahat olmağa dəyməz, çünki Ekonun iki laylı bütün post-modernist mətnləri kimi burada da konteksti bilmək oxucu üçün vacib deyil. Sadəcə, konteksti bilmək əlavə üstünlükdür.

Romanda hansısa mistik varlılar klubuna daxil olmaq istəyən eyni dərəcədə mistik il commendatore siyasi şantaj və manipulyasiyalar üçün qəzet açmaq qərarına gəlir, bunun üçün də uzun illər italyan mətbuatında qara işlər üzrə ixtisaslaşan uğursuz jurnalistlərdən redaksiya heyəti yığır. Məsələnin maraqlı tərəfi də elə burada ortaya çıxır. “Sabah” adlanan bu qəzet arxa tarixlə buraxılacaqvə təbii ki, ölkədə baş verəcək bütün hadisələri öncədən dəqiq proqnozlaşdıracaq.

Əlbəttə, romanda yalanı doğruya, təhlili falçılığa qatan, sensasiya və reytinq ardınca qaçan müasir media vasitələri kəskin satira atəşinə tutulur, amma italyanlar burada həm də Il Cavaliere ayaması ilə tanınan, 1992 böhranından ən böyük fayda götürmüş və böyük siyasətə atılmış mediamaqnat Silvio Berluskonini də görürlər.

Vəziyyəti bir az da mürəkkəbləşdirmək üçün süjet xəttinə Mussolini, Vatikan, patizanlar, Mərkəzi Kəşfiyyat İdarəsi, masonlar və Milanın dar küçəsində kürəyinə saplanmış bıcaq ilə tapılan meyit də daxil olur. Bir də Milanın mərkəzi meydanında Mussolininin kütlə tərəfindən murdarlanan meyidinin məhkəmə-tibbi ekspertiza rəyini ağzı sulana-sulana oxuyan jurnalist – məndəki nəşrdə düz beş səhifə! Əgər Ekonu yaxşı tanıyırıqsa, onda bu məhkəmə-tibbi ekspertiza rəyinin gerçək olmasına şübhə yeri də qalmalı deyil.

Buna qədər Eko konspirasiya nəzəriyyələri haqqında iki təqdirəlayiq kitabın müəllifi idi. Xüsusən də bizim kimi ölkələrdə, konspirasiya nəzəriyyələrinin addımbaşı çiçəkləndiyi mühitdə “Fukonun rəqqası” və “Praqa məzarlığı” kimi bədii əsərlər çox gözəl padzəhər olardı, əgər kütləvi oxunsaydılar. Əlbəttə, beyni bu nəzəriyyələrlə artıq zəhərlənmiş insanların fikrini dəyişmək və ya çayxana səviyyəsində “dünyanı masonlar idarə edir” söhbətlərini yığışdırmaq mümkün işə oxşamır, amma indi-indi dərslərindən kənar oxumağa başlayan gənclərin bu qapalı dairəyə düşməsinin qarşısını almaq üçün bədii ədəbiyyat ən faydalı vasitələrdən biridir.

Eko bədii ədəbiyyatın gücünü yaxşı anlayan yazıçılardan olduğu üçün son romanının mövzusu kimi bəlkə məhz buna görə yenə də konspirasiya nəzəriyyəsinə qayıdıb.

Roman Azərbaycan dilinə artıq tərcümə olunub. Rus dilinə tərcümənin müəllifi – Ekonun öz etirafına görə onun ən yaxşı tərcüməçilərindən bəlkə də birincisi olan Yelena Kostyukoviçdir. İngiliscə tərcümənin müəllifi də italyan ədəbiyyatından tərcümələrinə görə ad qazanmış və mükafat almış Riçard Diksondur (Richard Dixon). Türk dilinə tərcüməni görməmişəm, amma tərcüməçi Eren Yücesan Cendey İstanbul İtalyan liseyinin və İstanbul Universitetinin Fəlsəfə fakültəsinin məzunudur.

Bir sözlə, bu romanı oxumamaq üçün dörd bəhanə aradan qalxmış olur.

Həm də ki, bu roman müasir ədəbiyyatın böyük ustalarından biri adını qazanmış Umberto Ekonun öz oxucularına, necə deyərlər, vida təzimidir.