Bəlğəmə həsrət küçələr

Günlərdir AzLogos publisistlərinin, tərcümə etdiyimiz əcnəbi mütəxəssislərin virusların tarixinə dair yazılarını oxuyuruq. Biz onları ayrıca Coronavirus kateqoriyasında cəmləşdirdik ki, həm oxuculara rahat olsun, həm də bu kateqoriya gələcək üçün bir arxiv rolunu oynasın.

Bu gün isə biz, yeni insanı müşahidə edirik – inkar edən insanı. İnkar özünüqoruma instinkti kimi yeni hadisə deyil əlbəttə, sadəcə müasir insan tarix boyunca inkar edilməyən bir şeyi – infeksiyanı inkar edir. Tarixdə hər yüzillikdə, həm də bir neçə dəfə epidemiyalara məruz qalan insan, qəfil gələn bəlanı əvvəlcə bir bəla kimi qəbul edir, necə deyərlər onu tanıyır, yalnız bundan sonra dövrünün miflərinə, inanışlarına görə yozur, çox vaxt da günah keçisi tapırdı, zaman-zaman bu keçi qadınlar, zaman-zaman yad dinlərin, xalqların nümayəndələri olurdu.

Müasir insan isə baltanı kökündən vurur: “Bow weydi virus-mirus” deyir, “hamısı oyundur”.

Kosmos əsrinin insanı əcdadından çox da fərqli deyil, sadəcə bu gün daha məlumatlıdır və “bu bəlalar başımıza filan dinə, filan millətə görə gəlir” deməyin komfortunu itirib. Sivilizasiyanın yetişmədiyi adalarda, dağlarda, mağaralarda yaşayan biçarələri nəzərdə tutmuram, insanlığın maariflənmiş hissəsindən danışıram. Hələ bu, bunun maariflənmiş halıdır, deyir “virus boş şeydir”.

Ya da baxırsan “əxlaqsızlıq ucbatından virus qənim kəsildi bizə, qiyamət əlamətidir” deyə mərsiyə oxuyur. Bunlar hər epidemiya, təbii fəlakət və iqtisadi-siyasi böhran zamanı aktivləşir, dirçəlir, ətə-cana gəlirlər. Onlar üçün mövzu tapılır. Daha doğrusu mövzu yetişmiş armud kimi ağızlarına düşür.

Səbəblərini dərində axtarmaq lazım deyil – təmizliyin kütləviləşdiyi iyirminci əsrdən iyirmi birinciyə adlayan insanlıq dünyanın sterilliyinə elə öyrəşib ki, sözün hərfi mənasında üstündə oturduğu və hər an oyanmağa hazır virusların varlığını şübhə altına belə alır. İnsan belədir – məlumatlı olsa da, təsəvvür edə bilmir ki, necə yəni tanıdığımız müasir steril dünya İkinci Dünya Müharibəsindən sonra belə hal alıb? Təmizlik, səliqə, ətir qoxuları 100 il əvvəl dünyanın və bəşəriyyətin norması deyildi, kütləvi deyildi bütün bunlar?

Təsəvvür etmək çətindir deyə müasir insan tarixdəki bütün təbii(!) epidemiyaları unudur və bu gün baş verənlərə yalnız texnogen izah axtarır. Nə var-nə var ona belə rahatdır, ağlına belə batır, baxdığı filmlərin təsirindədir. Yoxsa necə oldu ki, ağlı başında adamlar birdən-birə təbiətdən bu qədər uzaq düşdü, təbiəti inkar edəcək həddə gəldi? Bir gün virus insan bədənində yaşamağa qərar verir və əhvalat başlayır – təbiətin məhz bu cür hökm etməsini istisna edən, təbiətə bu haqqı tanımayan ağıl nə cür ağıldır görəsən?

İstənilən halda inkarın özünümüdafiə refleksi kimi yaşamaq haqqı var, əsas odur inkarçılar açar mövqelərdə dayanmasınlar, özlərindən savayı heç bir həyat üzərində səlahiyyətləri, «təsərrüfat» hüquqları olmasın, qərarlar verməsinlər, öz inkarları ilə baş-başa yaşasınlar. Olan şeydir, gərək anlayış göstərək. Siz də razılaşarsınız ki, bəşər tarixinin ən rahat dövrünü yaşayırıq. Bu rahatlıqdır, həm də, epidemiyanı yeni insana inkar etdirən. Yoxsa baş alıb gedən əxlaqsızlıq deyildi, sürət idi. Hələ xeyli əvvəl bütün bu mənalar və vəziyyət haqda Qara dəlik adlı yazımda yazmışam, arzusu olan oxusun.

Bir dəfə yazmışdım, xətirlərinə dəymişdi – heç kim zəmanət verə bilməz ki, bir azərbaycanlı ilə danışdığın yerdə o hardansa saz çıxarıb çalmağa başlamayacaq, ya da segah oxumayacaq. Bizim insanlarla əvvəldən-axıra dialoqu mədəni çərçivədə, mötədil məcrada saxlamaq olmur. Adama qayıdıb elə söz deyirlər ki, sən onu heç bir ədəbiyyatda oxumamış, kinoda görməmiş olursan, yəni adamı qəfil yaxalayırlar. Var da onlarda belə şeylər.

Çox istərdim bu yazı ittiham havasında olmasın, heç elə bir məqsədim yoxdur. Dözməyəndə, ərk edəndə qapaz vura bilərəm, amma ittiham etmək mənlik deyil. Müdrikliyin, empatiya qurmağın elə bir mərtəbəsindəyəm ki, istənilən adamın istənilən addımına bəraət qazandıra bilərəm. Yerin dibindən zirvələrə qaldırıram, sonra qayıdıb ortada dayanıram, deyəsən ədalət də elə burdadır. Özümə də həmin ortadan baxmağı öyrənirəm. Bu haqda depressiv Cavid Ramazanlı da yazmışdı ki, bəsdirin mühakimə etdiniz bir-birinizi. Deyirəm nə yaxşı olardı bu koronavirus sayəsində (nə dəxli varsa) hamı ittiham etməyi yaddan çıxaraydı.

Yeni koronavirus infeksiyasının bizim adamlara gigiyenanı öyrədəcəyini ehtimal edən optimistlər arasında isə Sevda Sultanovanı görürük. Mənim üçün də Azərbaycanda həyatı diskomforta çevirən amillərdən biri, bəlkə də ən birincisi, küçədə tüpürən adamlardır. Azərbaycanın kalan problemlərinin hamısı bir yana, küçələrin bəlğəmlə suvarılması problemi isə bir yana. Kiməsə bu səbəb gülünc görünə bilər, amma bir azərbaycanlı küçəyə tüpürməyi dayandırsa mən onun bütün günahlarını, şitdiyini, mənasızlığını bağışlamağa hazıram. Ümumiyyətlə keyfimin xoş çağında mərhəmətli və bağışlayan oluram.

Bu həyatda küçədə yerə tüpürməkdən böyük tabum yoxdur. Siqaret kötüyünü yerə ataram (əlbəttə, zibil qutusu qarşıma çıxmasa, daha Gündüz Ağayev kimi kötükləri cibimə yığmaram), amma «Xaaaart» edib tüpürmək nə olan şeydir, onu necə edirlər bilmirəm. Başa düşmürəm. Beşinci onilliyə qədəm qoymuşam, yüksək səslə bəlğəm qusan görəndə, o oğraş səsi eşidəndə elə bil əcdadımı qəbirdən çıxarıb oçeredə qoyurlar. Stress keçirirəm. Əsəb keçirirəm. Təzyiqim qalxır. Uşaqlıqdan, özümü dərk etdiyim andan, permanent belədir və bilirəm ki, son nəfəsimədək küçədə tüpürən görəndə yerin dibinə girmək istəyəcəm.

Mənim Azərbaycan hökumətindən bircə təvəqqem var – bu koronavirus dalğası yatsın, bunların ipini boş buraxmayın, indiki vəziyyətdə qazanılan vərdişlərin bir qismini saxlayın, küçəyə tüpürənlərə qarşı xüsusi amansızlığı və nifrəti ilə seçilən polislərə səlahiyyət verin, onların dodaqlarını steplerlə tiksinlər. Hələlik isə Azərbaycanda küçələr bəlğəmə həsrətdir.