«Nəhayət ki, insana güvənmək üçün «ciddi səbəb» tapılıb. Demək olar ki, dünyanın hər yerində itmiş pulqabını sahibinə qaytarırlar, özü də içindəki pul nə qədər çoxdursa, pulqabının qayıtma ehtimalı da bir o qədər yüksəkdir», bu haqda Science jurnalı yazır.

Miçiqan (ABŞ) və Sürix Universitetlərində (İsveçrə) aparılan araşdırmalar, insanlıq haqdakı bədbin təsəvvürləri inkar edir. Müxtəlif kontinentlərdə, dünyanın 40 ölkəsində, 355 şəhərdə aparılan araşdırmalar belə düşünməyə əsas verir. Araşdırma müəlliflərinin məqsədi, vətəndaş dürüstlüyünün səviyyəsini ölçmək olub. Bunun üçün onlar, «şeytani» bir ssenari qurublar.

Araşdırmaçıların assistentləri guya indicə tapdıqları pulqabıları, araşdırmadan xəbərsiz olan müxtəlif idarə və təşkilatların əməkdaşlarına veriblər. «Görəsən onlar, itmiş əşyanı sahibinə qaytaracaqlarmı?» Ümumilikdə 17303 guya itirilmiş pulqabı banklarda, poçt şöbələrində, otellərdə, teatrlarda və s. yerlərdə məsul işçilərə təhvil verilib.

Hər bir pulqabıda üç vizit kartı (yerli dildə), bazarlıq siyahısı və bir açar olub. Pulqabıların yarısında 13,45 ABŞ dollarının ekvivalenti olan yerli valyuta, digər yarısında isə ümumiyyətlə pul olmayıb. Hər bir ölkədə, vizit kartlarda eyni ünvan və əlaqə nömrəsi göstərilib. Beləliklə pulqabıların neçəsinin geri qayıdacağını asanlıqla qeydə almaq mümkün olub.  

«Təcrübə dovşanları» araşdırmaçıları xeyli təəccübləndiriblər. «Biz gözəliyirdik ki, pulqabını tapanlar hərislik edib, pulu qaytarmayacaqlar, lakin tam əks mənzərə ilə qarşılaşdıq», müəlliflər qeyd edirlər. «Meksika və Perudan savayı, içində pul olan pulqabıların qaytarılması faizi daha yüksək olub.»

Pul ehtiva etməyən pulqabıların dünya miqyasında qaytarılması ortalama 40% həddində olub. İçində pul olanlar isə, 51% hallarda qaytarılıb.

«Bəs görəsən təhrik daha çox olsa, yenə də pulu qaytaracaqlarmı?» sualını verən tədqiqatçılar ABŞ, Böyük Britaniya və Polşada üç növ pulqabı hazırlayıblar – içində heç pul olmayan, 13,45 və 94,15 ABŞ dolları olan puqabılar. Nəticələr bu dəfə də gözləntiləri üstələyib. Boş qulqabıların 46%, az pul olanların 61%, çox pul olanların isə 72%-i qaytarılıb.

«Görəsən bu məntiqsiz dürüstlüyün səbəbi nədir? Pulqabının təhvil verilməsi əsnasında çəkiliş aparan təhlükəsizlik kameraları, şahidlər filan heç bir rol oynamır», müəlliflər qeyd edir. «Müqayisə olunabilən iki ehtimal qalır: həqiqi altruizm və oğru adlandırılmaq qorxusu. Həmin ölkələrdə, içində açar olan və olmayan pulqabıları tapanların davranışları da təhlil olunub. Açar – itirən üçün vacib, tapan üçün isə faydasız əşyadır. Odur ki, içində açar olan pulqabıların qaytarılması 9,2% daha çox olub. Deməli altruizm öz sözünü deyir.»

«Sonra keçirilən sorğulara baxdıqda isə görürük ki, reputasiya bu insanlar üçün çox vacib rol oynayırmış. Sənin haqqında kiminsə «oğru» fikirləşməsi narahatedicidir, insanlar bundan ikrah duyurlar və bu hiss, hərislik hissini üstələyir», Sürix universitetinin iqtisadiyyat professoru Mişel Andre Mareşal deyir.

Çikaqo Universiteti psixologiya və psixiatriya professoru Han Deseti isə bu araşdırmanı «əlahiddə» adlandırır. «Nəticələr göstərir ki, moral bizim növə xas olan bioloji adaptasiya faktorudur və bu, bizim reproduktiv uğurumuzun təminatçısı olub.»

Bütün bunlarla yanaşı, araşdırmalar həm də ölkələr arasındakı uçurumu nümayiş etdirib. Belə ki, Çində pulqabını qaytaranların faizi 14, İsveçrədə isə ən yüksək – 76%-dir. Beləliklə, İsveçrə dünyanın ən dürüst insanlarının yaşadığı ölkə olub.