Yüzbəyovun mesajları

Əgər bir azərbaycanlı Avropada kiməsə desə ki, “mən LGBTİQ fərdlərinə pis baxmıram” güman ki, reaksiya olaraq, heç nə ifadə etməyən üz ifadəsi ilə qarşılaşacaq. Bir az dilli-dilavər olsa həmsöhbəti, “tolerant” həmvətənimizə belə bir sual verəcək uzaqbaşı: “Noolsun? Niyə pis baxmalı idin ki?”

Çünki, LGBTİQ fərdlərinə normal münasibət ancaq bizim kimi toplumlarda kimisə ekstra müasir, ultra sivil, «bomba» tolerant göstərə bilər. Normal toplumlarda isə insanların kiminlə yatmağına, evində və yatağında kimlə nə etməyinə burun soxmamaq bir qayda, həyat tərzi, norveçlilər demiş, oblogatorisk bir şeydir ki, buna onsuz da hamı əməl edir.

Bu misalı ona görə çəkdim ki, Taleh Yüzbəyovun son günlərdə çox müzakirə olunan “Kin” qısa epizodlarının humanist, müasir, belə çooox insani görünməyə hesablanmış, amma müəllifin fərqində belə olmadan seksist, mizogenist, ənənəçi mesajlarla doldurduğu mahiyyətini aydınlaşdırmaqda bizə kömək etsin.

Qısa filmdə ən pis və ən təhlükəli mesajlar qadınla bağlıdır. Film qəhrəmanı ilə seks işçisinin dialoqu belə təhlükəli mesajlarla doludur.

Taleh bəyin filmindəki seks işçisi universitet bitirib. Universitet vaxtı sevdiyi oğlanla sevişib. Sonra bir müddət oğlanla bir yerdə yaşayıb. Sonra oğlan onun “onsuz da daha rahatsan, gedib istədiyinlə yatacaqsan” deyə, guya qısqanıb və ayrılıb. Ayrılandan sonra qız başqa oğlanlarla görüşməyə başlayıb. Barlar və diskotekalar gəzib. Bir də onda ayılıb ki, pulla seks xidməti göstərir.

Bu hekayətin verdiyi mesajlara diqqətlə baxaq:

– Evlənmədən sevgili ilə yatmaq təhlükəlidir. Sonra səni almayacaq (belə bir öhdəlik yoxdur. İnsanlar sevişir, sonra ayrılır, bu normaldır).

– Evlənmədən sevişəndə bakirəlik itmiş olur (bakirəlik qiymətli əşya deyil ki, itsin. Qadının bəkarətindən istədiyi vaxt imtina etmə haqqı var).

– Sevdiyin adamla bir yerdə yaşamaq təhlükəlidir, sonra seks işçiliyinə gedib çıxacaqsan. (Dünyada evlənmədən, vətəndaş nikahında yaşayan yüz minlərlə xoşbəxt cütlük var, bəzən onlar evlənir, bəzən evlənmir, ayrılır, bəzən evlənmədən ömür boyu bir yerdə yaşayır. Normal şərtlərdə vətəndaş nikahının qadının seks işçisi olmasında heç bir rolu ola bilməz. Nəhayət, seks işçiliyində ayıb heç nə yoxdur.)

– Barlara və diskotekalara getmək “əxlaqsız” (!) qadınların vərdişidir və ya bara, diskotekaya gedən qadın sonra seks işçisi olur. (Bakıda bara, diskotekaya gedən onlarla rəfiqəm vardı, aralarında hüquqşünas, iqtisadçı, biznes qadını, QHT sektorunda çalışan, yazar bir sözlə hər peşədə uğurlu olan qadınlar. Bu peşələri ona görə vurğulamıram ki, seks işçiliyi bunlardan hörmətsiz peşədir, fikrim sadəcə gecə əyləncə məkanlarının kontingent müxtəlifliyini göstərməkdir).

Bundan başqa, Talehin özünü bütün film boyu hamıdan ağıllı, hamıdan vicdanlı, hamıdan humanist, hamıdan təəssübkeş pozisiyaya qoyması kifayət qədər narahatedicidir. Bununla yanaşı milli zəmində nifrət (qonşuya “erməni kimi niyə qonşularına düşmən kəsilmisən” deməsi) aşılaması, ona kömək məqsədi ilə gəlmiş iş yoldaşına qarşı təhqiramiz münasibəti, küçədə şiddətə yol verməsi (guya qızı qorumaq üçün ona sataşan oğlanı vurması) da həmçinin.

Hicablı qadının haqlarını qorumaq üçün HR nümayəndələri ilə üz-göz olur, amma seks işçisinin üzünə pul fırladır. Videoda özü “ayrımçılıq etməyin” deyib, özü ayrımçılıq edir.

Təbii ki, film pozitiv və vacib mesajlardan da xali deyil. Məsələn, selektiv abortlarla bağlı, cəmiyyətdə qız uşaqlarına münasibətin pislənməsi, məktəbdə bullinqin necə psixoloji travma olaraq qalması məsələsi işlənib və bunlar kifayət qədər yaxşıdır.

Taleh tənqiddən nəticə çıxaran adamdır, həssas məsələlərə toxunanda, yanlış mesajlar verəndə üzr istəməyi bacarır ya da yaxşı imicmeykeri var və ona yaxşı məsləhətlər verir. Ümid edirəm ki, bu filmlə bağlı da Taleh düşünəcək, hansı zərərli stereotipləri dəstəklədiyini anlayacaq və zamanla bu problemlərə daha yaxından baxmağı öyrənəcək.

Ümumiyyətlə, sosial mesaj verməsinə ehtiyac yoxdur. Özünü buna məcbur hiss etməsə, daha yaxşı olar. Biz ondan yüksək sənət nümunələri gözləyirik, didaktika yox.