Professorum Abram Xanaanoviç Neymanın xatirəsinə
Bu yaxınlarda möhkəm soyuqlamışdım. Antalya – sadəcə cənnət-məkan, kurort yayı deyil, həm də leysan yağışlar, ildırım, şimşək və Aralıq dənizinin iliklərə işləyən, mənzillərdən istinin sonuncu izlərini də sovurub aparan küləyi deməkdi.
Gecə saat 12-ə yaxınlaşanda başa düşdüm ki, yorğun vücudumun hər nöqtəsinə təsir eləyən titrəmənin öhdəsindən təkbaşına gələ bilməyəcəyəm və bu soyuqdəymə kabusundan necəsə qurtulmaq üçün “təcili yardım”a getmək qərarına gəldim.
Bayırda leysan, ildırım, şimşək, külək bir-birinə qarışmışdı. Sıx düzülmüş yaş maşınların arasına dürtülərək artıq yarıhuşsuz halda öz avtomobilimin ağuşuna soxuldum.
Yol boş idi. Adama elə gəlirdi ki, dəniz şəhərə doğru can atır. Başımı qatmaqdan ötrü radionu açdım, M.Ravelin “Bolero”sunun axırıncı taktları səslənirdi. Yol dərhal ürəyəyatan oldu.
Motor yatmış pələng səsiylə mırıldanır, panelinin yaşıl işıqları sayrışır, soba da normal işləyirdi. Mən yenidən rahatlıq və hüzur hiss eləməyə başlayırdım.
Ravelin pyesinin son taktları susdu və İstanbul radiosunun diktorunun səsi eşidildi: “İndi isə sizə Pyotr Çaykovskinin orkestr və fortepiano üçün birinci konsertini təqdim edirik. Solist- dünya şöhrətli ulduz Yuja Vanqdır!”
Mən, təlaşla əyləcə basdım. Əyləclərin qəzəbli ciyiltisi eşidildi. Maşın sürüşkən yolda yanakı süründü. Bəxtim onda gətirdi ki, yol boş idi.
Mən tələsik radionu söndürüb başımın içində döyünən qanın zərbələrinə qulaq kəsildim və bir müddət beləcə oturdum.
“Bax, bu – dejavüdü! O, məhz, belə olur!” – deyə düşündüm.
Birtəhər özümə gəlməkdən ötrü maşına müraciətlə dodaqaltı mızıldandım: “Sakit ol, qızım, sakit! Heç nə olmadı.”
Həqiqətən, bu dəfə hər şey yaxşı qurtardı.
Özümə gəlməyə çalışarkən yaddaşım məni düz bir il geriyə yolladı. Onda da mən evdən eynilə indiki kimi çıxmışdım və xəstəxanaya gedirdim. Tanımadığım bir pianoçunun ifasında Çaykovskinin konsertini dinləyirdim. Birinci hissə səslənirdi və mən həmişəki kimi musiqi ilə birlikdə “nəfəs almağa” çalışırdım.
Musiqinin tempi hər saniyə sürətlənirdi. Hansı andasa Çaykovskinin musiqisini dinlədiyim hissini itirməyə başladım. Nəticədə oktavaların vaxtı çatanda düşündüm ki, görəsən, pianoçu daha sürətlə çala bilərmi?
Və bu, baş verdi! Bu sonsuz oktavalı-vəhşi aqressiya axını hər dəfə orkestrin akkorduna – starta yaxınlaşanda növbəti passaj daha hiddətli və aqressiv səslənirdi. “Bir də, bir də, həəəə!” – mən dəli kimi qışqırırdım. Artıq Çaykovski yadıma da düşmürdü. Mən onun, dahi rus romantiklərindən biri olduğunu yerli-dibli unutmuşdum. Onun faciəvi həyatı haqqında fikirləşmirdim, heç onun musiqisi – rus təbiətini, ruhunu və mədəniyyətini vəsf eləyən dahi musiqisi də yadıma düşmürdü.
Mən hətta uşaqlıqdan çox sevdiyim, onun sehrli balet musiqisi ilə dəyər qazanan “Fındıqqıran” cizgi filmini – çoxumuz üçün hələ də Yeni illə assosiasiya olunan nağılı da unutmuşdum. Mən yalnız temp arzulayırdım. Temp və qan! “Bax belə, bax belə!”- mən hiddətlə sükandan yapışmış halda get-gedə daha ucadan bağırırdım.
Əyləclərin səsi gəldi və mən bir neçə saniləyik idarəetməni itirdim. Yanımdan ötüb keçən maşının təkərlərindən şüşələrə fışqıran güclü su şırnağı ucbatından heç nə görə bilmirdim.
Birdən qapı sərt şəkildə açıldı.
– Düş maşından! Əllərini kapota qoy!
Mən qarşımda jandarm maşının zəhmli siluetini gördüm.
Kamuflyajlı, əllərində UZİ avtomatları olan dörd yekəpər kişi hər tərəfdən maşınımı mühasirəyə aldılar.
– Sənədlər! – onlardan biri kəskin şəkildə dedi. – Bizimlə gedəcəksən! Aydınlaşdıraq, görək kimsən! Yük yerini aç!
– Qulaq asın, cənab zabitlər! Mən universitet müəllimiyəm, iş ondadır ki, qızdırmam var, həkimə tələsirdim! – mən özümə bəraət qazandırmağa çalışırdım.
– Necə, necə? Universitet?
Qəflətən “cip”in arxasından beretli zabitin nəhəng fiquru göründü.
O yaxınlaşdı və zəndlə ön şüşəyə yapışdırılmış loqotipə baxdı. Sonra fənərin işığını üzümə yönəltdi.
– Bay! Müəllim! Salam! Tanımadın? Keçmiş qonşunam da! İşlərin, ailən necədi? Deyəsən, bir oğlun vardı, hə? İndi neçə yaşındadı? Nə danışırsan?! Gör, vaxt necə uçur ee! Məhmət, avtomatı aşağı sal, öz adamımızdı! Bura bax, niyə belə əsirsən?
– Xəstələnmişəm, həkimə gedirəm, – mən cavab verdim.
O, ürəyiyananlıqla əlini alnıma qoydu:
– Of!! Hə, vəziyyət ciddidi. Bura bax, bəs niyə bizdən qaçırdın? Neçə dəqiqədi, dalınca düşmüşük, sirena da çalır!
– Siz allah, bağışlayın, musiqi dinləyirdim. Yəqin, sizi eşitməmişəm.
– İşıqları da görmürdün? – o gülümsədi.
– Mən heç güzgüyə də baxmırdım, – mən mızıldadım.
O mənim maşınıma yaxınlaşdı. Səsgücləndirici, bir vaxtlar Çaykovskinin konserti olan şeyin son taktlarını vururdu.
Taktların parçaları, Tu-114-ün propellerinə ilişmiş zavallı qağayıların tikələri kimi havaya səpələnirdi.
– Həəə, mən də belə şeyə qulaq assaydım, heç tankın da gəldiyini hiss eləməzdim. – O dedi. – Siz musiqiçilər əcaib millətsiniz. Yaxşı, müəllim, şükür elə ki, qarşına mən çıxdım. Biz elə bildik, fövqəladə hadisə baş verir. Xəbərin var ki, yaş şossedə 160-la şütüyürdün? Başa düşürəm, səninki “Alfa”dı, amma heç olmasa, hərdən spidometrə də bax. Yoxsa gələn dəfə səni asfaltdan qaşımalı olacağıq. Di yaxşı, müəllim, sağ ol! Gedək, uşaqlar!
Jandarmeriyaya məxsus dövlət nömrəli qara cip döngədə gözdən itdi.
“Pyotr İlyiç Çaykovskinin fortepiano və orkestr üçün birinci konserti səsləndi. Solist – dünyaşöhrətli ulduz Yuja Vanq!” – İstanbul radiosunun diktoru aydın şəkildə tələffüz elədi. Beləcə, mən həmin ulduzla tanış oldum və özüm üçün “akademik musiqinin şou-biznesi” anlayışını kəşf elədim.
Sistem və dimedrol iynəsindən sonra mən yavaş-yavaş evə qayıdırdım. Yağış kəsmişdi. Sanki mənimlə birlikdə Antalya da antibiotik qəbul eləmişdi və ikimizin də titrətməsi kəsmişdi. Sadəcə ağacların yarpaqlarından damcılar düşürdü. Sakitləşəndən sonra dinlədiyim musiqidən aldığım təəssürat haqqında düşünməyə başladım.
İstənilən yeni interpretasiya bizə nəsə öyrədir, yeni bilgi üfüqləri açır. Paralel olaraq baş verənlər barədə də fikirləşirdim. Təbii şəkildə belə bir nəticəyə gəldim ki, bu ifa başdan-ayağa aqressiv idi. Aqressiya isə həmişə aqressiya doğurur. Amma ümumi təəssüratım haqqında danışmalı olsam, qəflətən 90-cı illərdə Bakı Musiqi Akademiyasında keçirdiyim tələbəlik illərini xatırladım. Onda mən kamera müsiqisi üzrə professoruma bir müasir bəstəkarın bəstəsini dinləməyi təklif eləmişdim. Professor əsəri əvvəldən sona qədər diqqətlə dinlədi. Musiqi bitəndə ondan soruşdum: “Abram Xanaanoviç, bəstə sizə necə təsir elədi?” Yaşlı professor kədərlə gülümsədi və cavab verdi: “Yura, əzizim, bu əsər mənə XEYLİ təsir elədi, ancaq indi başıma stul çırpsaydılar, bu, mənə daha çox təsir eləmiş olardı!”
Həmin Antalya gecəsində mən, demək olar ki, eyni duyğunu yaşadım və texnikanın “cilalanması” sözü haqqında ciddi-ciddi düşünməyə başladım. Bu sözün anlamı nədir? Daha doğrusu, ondan necə yararlanmaq olar? Və bu tip fikirlərə niyə tələbat yaranıb? Suallarıma cavab tapmaqdan ötrü xəyalən keçmişə – 90-cı illərin Bakı Musiqi Akademiyasına boylandım. Zira keçmişsiz – gələcək yoxdur.
Siz heç özünüzə paxıllıq eləmisiniz? Çox güman ki, bunu hər kəs yaşayır. Bax, mən də 90-cı illərdəki özümə paxıllıq eləyirəm. Daha sadəlövh, səmimi mənə… Uzun sözün qısası, heç şübhəm yoxdu ki, o vaxtkı mən indiki məndən daha yaxşı idim. Düzdü, hərdən naharsız qalırdım, hərdən axşamlar da yemək tapmırdım, ancaq onda sənə – ümidverici tələbəyə Dövlət Filarmoniyasından zəng vura və solo konsert verməyi təklif eləyə bilərdilər!
Bəli, bəli, oxucu, siz yanılmadınız. Əsl konsert – afişalı, Steinway royallı, üstəlik ürəyin istəyən qədər məşq imkanı!
Və sən ora gəlib cırıldayan qapını açanda ənənəvi “Kimsən? Hara gedirsən? Niyə gedirsən? Sürüş burdan!” və s. kimi sözlər eşitmirdin. Konservatoriyanın adi tələbə biletini göstərirdin və içəridəydin.
Düzdü, indi səhər yeməyi də var, nahar da, şam da, hətta plombir də, tələbə biletini bir yığın diplom əvəz eləyir, amma… telefon daha çox susur, qapılar da əvvəlki kimi cırıldamır.
Bəlkə də belə daha yaxşıdı, axı, dünya yerində dayanmır.
BMA-da imtahanlar dolu zalda keçirdi. Qışda zalın temperaturu morqdakından cüzi yuxarı olurdu, ancaq hər çıxış konsert kimiydi. Mən çıxışqabağı əllərimi uzaq şimaldakı balıqçılar üçün nəzərdə tutulmuş xüsusi benzin isidicisində qızdırırdım. Buna görə də tez-tez məndən sonra çıxış eləyənlər başıma vururdular, çünki köhnə Steinwayin klaviaturasından dəhşətli benzin qoxusu gəlirdi.
Təqaüd o qədər simvolik məbləğdəydi ki, hətta mənim fəxri təqaüdümə belə sadəcə iki parç normal pivə içmək və bir qutu normal siqaret almaq mümkün idi. Amma o məbləğ, əsasən, vallara sərf olunurdu. Bax, bolluq burdaydı! Qız qalasının yanındakı “Şur” mağazasında (“Şur” – Azərbaycan muğamının ladlarından biridi) Rixterin, Sofronitskinin, Qorovitsin ən yaxşı ifaları! Və notları əlində tutub dinləmək imkanı. Bugünkü yutub həsəd aparar.
Günlərin bir günü “Professor H. Q. Neyqauzun dərsləri” adlı vallardan ibarət qutu gözümə dəydi. Yadımdadır ki, onu alıb metroyla qayıdanda xəyalən qatarı tələsdirirdim. Mümkün qədər tez dinləmək istəyirdim! Məlimdur ki, Neyqauzun “Fortepianoda ifa sənəti haqqında” əsəri özünə hörmət eləyən hər bir pianoçunun stolüstü kitabıdı. Mən isə böyük Rixterin müəllimini, özü də canlı tapmışdım!
Birinci val – R.Şumanın simfonik etüdləriydi. Çox gözəl bir pianoçu ifa eləyirdi, amma Neyqauzun ona dediyi ilk şey “Müsabiqədə çox yaxşı ifa elədin, ancaq bir az soyuqtəhər idi” oldu. Söhbət rənglərdən, səsdən gedirdi. Səkkizinci variasiyanı isə professor, Reynhartın peyzajları ilə müqayisə eləyirdi. “Mən burda onun ildırımlar, əyilmiş ağaclar, tufan və başqa xoşagəlməz hadisələr təsvir olunmuş peyzajlarını görürəm”, – Neyqauz deyirdi. Onun sayəsində mən İohann Kristian Reynhartı özüm üçün kəşf elədim və hələ də çox sevirəm. Sonda Neyqauz, painoçunu texniki baxımdan qüsursuz ifasına görə xeyli tərifləyir və aşağıdakıları söyləyirdi: “Bilirsən, istənilən dahiyanə və maraqlı ideyalara sahib olmaq mümkündü, amma onları həyata keçirməkdən ötrü əlində mərmər olmalıdı! Məhz, mərmər, gips yox, əks halda heç nə alınmayacaq!” Qızıl kimi sözlərdir və təməlində İDEYA dayanır! Yəni həmin o son hədəf, ali məqsəd… Təbiətin bəxş elədiyi mərmər, məhz, onun naminə illərlə cilalanır. Həyatın, bütünlüklə cilalanmağa həsr olunur. Bunsuz heç cür mümkün deyil. Mən özüm ömrüm boyu bunu eləmişəm və artıq 25 ildir ki, bunu fərqli yaşlarda, fərqli ölkələrdən olan şagirdlərimə təkrar-təkrar deyirəm. Onlar da bunu bilirlər. Amma…
Mənim professorum Neyman, Lev Tolstoyun bir fikrini xatırlamağı sevirdi. Həmin fikir belədi: “ŞİŞİRDİLMİŞ DƏRƏCƏDƏ ƏHƏMİYYƏTSİZ!”
Bax, bu, cilalanmaqla bağlı təlimatdır və o, gənc mərmər daşıyıcılarının sürüylə axını ucbatından yavaş-yavaş unudulur! Onlar hər şeyi göydə anlayırlar, amma Tolstoyu oxumurlar. Onlara uğur lazımdır. Dərhal, tez və praktik.
Uzaq 2005-ci ildə Kiyevdə Qorovits adına müsabiqədə iştirak eləyirdim. Bizi R.Qliyer adına institutun tələbə yataqxanasında yerləşdirmişdilər. Qonşum Gürcüstandan gəlmiş istedadlı pianoçu Mixail çox yaxşı oğlan idi. Otaqda ikimizə bir pianino vardı. Biz rahatca razılaşdıq ki, hərəmiz gündə dörd saat məşq eləyəcəyik. Ancaq iki gündən sonra yanımıza uzaq şərqdən gəlmiş qaraqabaq bir oğlan yerləşdirdilər.
O, salamlaşmadan pianinonun arxasında oturdu, F.Listin “Danteni oxuyandan sonra” sonatasını açdı və ilk səhifəni Grave tempində çalmağa başladı. Üstəlik o, hər şeyi pedalsız ifa eləyirdi və hətta Allegro-da onaltıncılarla akkordlar başlayanda belə tempi dəyişmədi. Səhifəni başa vurandan sonra əvvələ qayıdırdı, eyni şəkildə, eyni tempdə, eyni səs və metrdə çalmağa davam eləyirdi. Bu, başdan-ayağa quru mexanika idi. Mixaillə mən yuyunduq, özümüzü səliqəyə saldıq və səhər yeməyinə getdik. Geri qayıdanda gördük ki, adam eyni şəkildə və eyni səhifəni çalır. O bizim çağırışlarımıza reaksiya vermirdi. Sanki dərin transdaydı. Biz, məşq zalında, heç olmazsa, bir-iki saat məşğul olmaqdan ötrü icazə aldıq. Otağa dönəndə eyni mənzərəylə rastlaşdıq. Çiyinlərimizi çəkib nahar eləməyə yollandıq və bir saatdan sonra adamı eyni vəziyyətdə, eyni işlə məşğulkən tapdıq, sadəcə bu dəfə bütün otağa “Doşirak” əriştəsi səpələnmişdi. Biz müsabiqəni dinləməyə getdik, axşam tərəfi qayıtdıq – eyni şey davam eləyirdi. Eyni səhifə, eyni taktlar. O, yalnız şam yeməyindən sonra kiriyib yatdı.
Səhər saat səkkizdə bizi yenə eyni tempdə və eyni forşlaqlı oktavalar yuxudan oyatdı. Gürcü həmkarımla mən əmr almış kimi eyni anda qalxdıq və iki tərəfdən ona yaxınlaşdıq. Mixail alətin qapısını örtdü, xoşbəxtlikdən oğlan əllərini çəkməyə macal tapdı. Mən “Bura bax, dostum, sən burda tək deyilsən! Bizim hər birimizin müsabiqədə iki proqramı, Kampanellası və başqa problemləri var. Odu ki, sən nahardan sonra bir az gəz!”, – dedim. O, qəzəblə mənə baxdı və anlaşılmaz nəsə donquldandı, ancaq nahardan sonra otaqda yox idi. Bir neçə gündən sonra o, köçəndə Mixaillə mən öz bukletlərimizdə çirkli dırnaq topası tapdıq. Deyəsən, hər topa bir ayağından kəsilmişdi. Yəqin, uzaq şərqin pianoçular mühitində bu tip intiqam forması dəbdədi.
Və indi xəstəxanadan evə dönərkən mən bu vəhşi pianizmin mənşəyini anladım. O, uzun illər boyunca, məhz, bu tərz məşqlərin sayəsində qazanılır.
Bu üsul hörmətə layiqdimi? Bu suala cavab vermək mənim üçün çətindi. Zira, mənə elə gəlir ki, bu, Yuja Vanqın tacına aparan yolun ilk pilləsidi. Sonra bir az pulun varsa, əla bir professor tapılır. O, Avropadan, Amerikadan, hətta Rusiya və Ukraynadan da ola bilər. Və bu məqamda ən inanılmaz şey baş verir. Bütün bu yoqasayağı məşqlərin üzərinə həmin professorla bir neçə illik işdən ibarət nəfis bəzək vurulur. Professor, qoca dərviş kimi bu qorxunc mexanizmə musiqi üfürür. Və möcüzə! Biz, öz parıltısı, ideyaları, qüsursuz rəngləri ilə valeh eləyən dahi musiqiçini dinləyirik. Ardınca dünyanın nüfuzlu yaradıcı müsabiqələrində qazanılan Qran-Prilər (Ey musiqi, sən – idmansan!), menecerlərin dəvəti, məşhur zallarda iyirmi il öncədən razılaşdırılan konsertlər, kompakt disklər, Mezzo kanalı gəlir. Urrrraaaa!!!
Soruşacaqsınız ki, paxıllğın tutur? Çox güman ki. Niyə yalan deyim? Təbii ki, iyirmi il əvvəl mən də belə bir şey istəyərdim, özü də təkcə bu yolla yox. Ancaq siz nəticə çıxartmağa tələsməyin.
Musiqi – incəsənətdi. Bir dəfə V.Poznerin, çox sevdiyim, hətta şəxsən tanıdığım pianoçulardan biri – Boris Berezovski ilə müsahibəsinə baxmışdım. Aparıcı soruşdu ki, niyə akademik musiqi, məsələn, pop mədəniyyətdən daha az populyardı? Cavab mükəmməl idi. “Musiqinin bünövrəsində ritm dayanır. Bu, insana təsir eləyən, onun vücudu ilə rezonansa girən ibtidai bir şeydi. Pop mədəniyyəti onu saf şəkildə təqdim edir.”
“Məgər akademik musiqinin tərkibində ritmik təməl yoxdur?” – Pozner sual verdi.
“Əlbəttə, var, – Boris dedi. – Amma bizdə onun üzərində tərz, səs, rənglər, formalar və sair kimi çox sayda binalar tikilib.” Mən dəqiq çatdırmaya bilərəm. Müsahibəyə baxın, hörmətli oxucu. Yutubda var.
Həqiqətən, dahi musiqiçilərdən dərs almış professorlar tərəfindən (hətta o profesorlardan bəziləri özü də dahi musiqiçidi) böyük pullar qarşılığında yuxarıda haqqında danışdığım pianoçulara verilən həmin binalar sayəsində partlayış baş verir. Bu, atom reaksiyasına bənzəyir. Sonra nə olur? Ən maraqlısı elə sonra gəlir. Məncə, bir musiqiçinin şəxsiyyəti əslində o, alma-materi – “ana qucağını” tərk eləyəndən sonra açılır.
Bir dəfə Corc Gerşvin növbəti partiturasını müəllimi Moris Ravelə gətirir. Ravel gənc bəstəkarı xeyli tərfiləyir. Onu dinləyən Gerşvin həyəcanla yerindən sıçrayır və “Mənim arzum ikinci Ravel olmaqdır!” deyir. Ravel qımışaraq cavab verir: “Dostum, siz artıq birinci Gerşvinsiniz, ikinci Ravel olmaq nəyinizə lazımdı?”
İndi bu Gerşvin olmayan uşaqlar da bir yığın qələbə və hazır karyera ilə doğma divarları tərk eləyirlər, eyni proqramları təkrarlayırlar. Özü də illərlə. İnsan maşın deyil, axı! Yorulur, tükənir, unudur, bina üzərində müstəqil işləmək hər zaman alınmır. Bəlkə arada bir udum oksigen üçün professorun yanına qaçmaq lazımdır. Deyilənə görə, bəziləri hətta öz müəllimlərini uşaqlıqdan özləriylə gəzdirirlər. Elə bil, mobil oksigen yastığıdır. Yaxşıdı. Faydası da olur! Qocalana qədər bəs eləyər. Yəni professorun qocalığına. Sonrasını bilmirəm. Beləliklə, inkrustasiya solğunlaşmağa başlayır. Kimdəsə tez, kimdəsə gec. Sonuncularda bitməz, məncə. Onlar artıq bacardıqları hər şeyi öyrəniblər. Bu, sevindiricidi. Yaxşı ki, onlar var! Uzaq şəqrli uşaqların isə işləri bir az çətindi. Onlar Tolstoyu nadir hallarda oxuyurlar. Hərdən Tolstoyun o müqəddəs fikrini onlara deyən də tapılmır. Və tədricən, əsl musiqidən sadəcə “keçmiş illüminasiyaların sönük işıqları qalır” (M.Voloşin “R.Xinə ithaf” 1913; Koktebel). Amma bünövrə olduğu yerdədi. İllərlə yetişdirilən heyvani, aqressiv baza. Çoxlu parafrazlardan, transkripsiyalardan və etüdlərdən ibarət münasib proqram hazırlanır. Amma bu da kifayət deyil! Hamısını şou-biznesin sobasına atmaq lazımdı!!!
– Bəs neynəyək? – siz yorğun halda soruşacaqsınız.
– Gips, – mən cavab verəcəyəm.
– Yura, siz dəli olmusunuz!
Heç bilirsiniz ki, gips – insan bədəni yapmaq üçün ideal materialdı? Bəli, bəli, oxucu. Məhz, o. Pikasso, Siqal, Aqostini, Kupe və digərləri dahiyanə əsərlər yaradıblar. Bədən incəsənətdə gips vasitəsilə tərənnüm edilib. “Memarlıq – donmuş musiqidir”, – deyəsən, Fridrix Vilhelm Yozef Şellinq belə demişdi. Ordan heykəltaraşlığa isə bir addım qalır.
Və şou-biznesin (məhz, şou-biznesin, çünki binalar, demək olar ki, qalmayıb) qanununa əsasən, çılpaq bədən bu çılğın maşının sobasına atılır. Pink Floydun oxuduğu kimi: “Welcome to machine”.
Xanımlar səhnəyə rahibə tərzində, ciddi konsert geyimləri əvəzinə kürəyə qədər açıq, Avstraliya quşları kimi rəngbərəng donlarda çıxırlar. Tanrı onlara təkcə mərmər yox, həm də gips – qədd-qamət (ət də ola bilər) veribsə, onda həmin donlar simvolik xarakter daşıyır. O qədər ki, Victoria secret firmasının bütün kataloqu görünür. Barmaqlarının altında isə vərəmdən, şizofreniyadan, tənhalıqdan, intihardan, qan zəhərlənməsindən, karlıqdan ölmüş, vətənindən aralı yaşayan, onu uzaqdan dəlicəsinə sevən və II Dünya Müharibəsinin bitməsinə cəmi bir-iki il qalmış dünyasını dəyişən zavallıların (bəzilərinin harda basdırıldıqları belə məlum deyil, leykozdan ölüb ümumi məzarda dəfn olunublar) sümükləri xırçıldayır.
Bəs gips olmayanda neynəyək? Problem deyil, dostlar! Dahi Şekspirin dediyi kimi, bütün dünya teatrdı, insanlar da orda aktyor! Harda teatr varsa, orda pantomima da var. Bramsın ən faciəvi, həlledici məqamlarında göz süzdürmək, əlləri ovuşdurmaq, tovuz quyruğu və Budda təbəssümü…
– Sən kimsən, axı! – deyəcəksiniz. – Sən heç onların yarısı qədər də yoxsan!
Əlbəttə, yoxam, dostlar. Mən sadəcə Andersenin nağılındakı həmin kədərli balaca oğlanam və sizlərdən bəzilərinizə demək istəyirəm: “Axı, kral (ya da kraliça) – ÇILPAQDIR!”
– Cəhənnəm ol! – Siz deyəcəksiniz.
Problem deyil, cənablar. Əgər bir detal olmasaydı. (Sss! Yalnız pıçıltıyla və yalnız sızə!)…
Bu barədə ARTIQ danışırlar… Və danışanlar uşaq-muşaq yox, böyük kişilərdi. Müasir dövrün dahi dirijorları, dahi musiqiçiləri. Onlar bir deyil, iki deyil. Onları oxuyun, dedikləri dərc olunur.
Onlar açıq danışırlar, adlar, soyadları çəkərək. Bu, zarafat deyil. İnsanın öz həyatını bütünlüklə həsr elədiyi musiqi aləti zamanla ondan ötrü mehraba çevrilir. Musiqi məbədində bir mehraba, zamanla onun daxili dünyasını dəyişən mehraba. O.Messianın silsiləsinin adına baxın: “Körpə İsanın simasına iyirmi baxış!!!” Ya da S.Frankın “Prelüdiya, xoral və fuqa”sı. Bunların hamısı bizim mehrabımızdır, dostlar. Fortepiano mehrabımız. Bu, Bethovenin sonrakı sonatalarına (niyə təkcə sonrakılar?!), istənilən sonatasına aiddir.
Aranızda kimlər inanclıdır? Siz, hə? Bax, siz strinqlə, şəpşəplə, əlinizdə Johnny Walker şüşəsi Tanrı evinə axşam duası eləməyə, ya da namaz qılmağa gedərsiniz? Bunun adı nədi? Kafirlik! Hörmətsizlik! Başqa heç nə.
Musiqi, məbəd içindəki – insan ruhundakı məbəddi. Zahiri görkəmi də onun əksidir. Elə deyil?
Çox danışdım. Bitirmək lazımdır.
Son olaraq… Mən o uşaqlara nifrət bəsləmirəm. İnanın, mən onların əməyinə, səylərinə səmimi-qəlbdən hörmət eləyirəm. Onlar üçün hər şeyin ən gözəlini arzulayıram. Dahi Qorovits də səhnədən gedib. Müvəqqəti. Bəli. Nə isə hiss eləyirdi, axtarırdı. Bəli! Və tapdı! Pollini də tərk elədi, sonra da qayıtdı, özü də necə! (O, gücsüzlükdən yıxılır və yenidən qalxır – Çar kimi! V.Hüqonun, F.Listin “Mazepa” etüdü ilə bağlı sitatı).
Sadəcə özünə kənardan baxmaq bacarığı lazımdır, vəssalam. Ondan sonra öz üzərində işləməyin yolu özü açılacaq. Daha uşaq deyillər, axı?! Necə deyərlər, yekə kişidilər!
– Sizin hiddətinizi anlayıram. Bu material reytinqli KİV-də çıxmayacaq. Onların rahat yerlərini korlamayacağam. Narahat olmayın. Bu yazını, gecə islaq yolda boynunu qırmaq üzrə olan insanın deyingənliyi sayın. Namünasib bir rezonansa düşdüm. Olur hərdən…
Onda Svyatoslav Rixterin Bruno Mossenjonun filmində dediyi son sözlər necə olsun? Dövrümüzün dahi pianoçusu kədərli halda “Mənim özümdən xoşum gəlmir!” söyləmişdi.
Uzun sözün qısası, bir halda ki, o, belə deyib, bu barədə düşünməyə dəyər. Dahi Henrix Neyqauz onun haqqında “Musiqilər, bütün gözəl musiqilər onun, Mikelancelonun əsərini xatırladan kəlləsində Rafaelin madonnasının qucağındakı körpə kimi uyuyur”.
Pərdə
Yuriy Sayutkin
Yuriy Sayutkin. Azərbaycanlı pianoçu. 19 oktyabr 1972-ci ildə anadan olub. 1996-cı ildə Konservatoriyadan məzun olub. 1997-2005-ci illərdə Bakı Musiqi Akademiyasında çalışıb, dosent olub. Beynəlxalq festivallarda iştirak edib, bir çox ölkələrdə solo konsertlər verib.
Antalya Dövlət Konservatoriyasının Piano Kafedrasında dərs deyir.