Azlogos
  • Kimlər var
  • Bizi tanı

Dünyanın uşaqları Ülkücü məktəblərinin Azərbaycanda işi nə? Sahil Qənbərli: "Heydər Əliyev Mərkəzi radikal qərar idi" Homolar niyə danışmağa başladılar? Vaksin diplomatiyası: Şərq - Qərb rəqabəti yeni müstəvidə Aygün Aslanlı: "Sevda Sultanova baş ifritədir"
  • Mövqe
  • İntervü
  • Kültür
  • Elm
  • Sərbəst
  • Bazar
  • Gender
  • Dizayn
  • FOTO QRAFİKA
  • COVID-19
  • Vətən müharibəsi
  • Video
Nəticə yoxdur
Bütün nəticələri gör
Azlogos
Nəticə yoxdur
Bütün nəticələri gör

Üzeyir Hacıbəyli 28 Aprelə qarşı

Elnur Astanbəyli Elnur Astanbəyli
., Sərbəst
23 Aprel 2020

Müəllifdən: bir neçə gün sonra, aprelin 28-də Azərbaycanda bolşevik işğalının 100-cü ildönümüdür. Bu münasibətlə bir neçə yazı qələmə almağı doğru saydım. Həmin silsilədən ilk məqaləni AzLogos oxucularına təqdim edirəm.

“Üzeyir”, “Hacıbəyli Üzeyir”, “Üzeyir Hacıbəyli”… Bunlar böyük bəstəkarımız və fikir adamımız, aydınımız Üzeyir Hacıbəylinin Azərbaycan Cümhuriyyətinin rəsmi nəşri olan “Azərbaycan” qəzeti səhifələrindəki məqalələrinə qoyduğu imzalardır.

Onun həmin qəzetdəki sonuncu məqaləsi isə qısa imza ilə işıq üzü görmüşdü: “Çi”.

Nəzərə alsaq ki, Üzeyir bəyin “Azərbaycan”dakı imzaları arasında “Musiqiçi”də vardı, görünür, böyük bəstəkar və publisist bu dəfə onun sonundakı sözdüzəldici şəkilçi ilə kifayətlənmişdi.

“Zurna” adlanan həmin felyeton “Azərbaycan”ın 25 aprel 1920-ci il tarixli sayında dərc olunmuşdu. Cəmi üç gün sonra vətənimizdə rus-bolşevik işğalı gerçəkləşəcək, ilk Cümhuriyyətimiz isə tarixə qovuşacaqdı.

Üzeyir bəy isə “Zurna”da diqqəti həmin təhlükəyə çəkir və istiqlalımızın itirilməsi nəticəsində başımıza gələcəkləri anons edirdi.

Məqalədən bir parça: “Mən demirəm ki, Nikolay hökuməti ilə Lenin hökuməti arasında təfavüt yoxdur, xeyir! Təfavüt vardır və o özü də bundan ibarətdir ki, nikolaylar və generallar hökuməti bizə həmişə “usvoloç” deyib atamıza söyərdilər, mujik və raboçi hökuməti isə məşhur rus söyüşü ilə anamıza söyəcəklər”.

“Zurna”dan görünən odur ki, böyük bəstəkar və publisist yeni qurulacaq hökumətdən, demək olar, yaxşı heç nə gözləmirdi.

***

Əslində Üzeyir bəy “Zurna”dan öncə də “Azərbaycan”dakı bir çox məqaləsində şimaldan istiqlalımıza yaranan təhlükədən tez-tez bəhs edir, bir növ, həyəcan siqnalı çalırdı.

Bu yerdə kiçik bir haşiyə çıxaq: Üzeyir bəyin “Azərbaycan” qəzetində birinci məqaləsi 29 oktyabr 1918-ci ildə işıq üzü görmüşdü; bundan cəmi üç ay sonra isə o, artıq ilk Cümhuriyyətimizin rəsmi qəzetinin baş redaktoru idi. Belə ki, 1919-cu ildə Üzeyir bəyin kiçik qardaşı olan, eyni zamanda “Azərbaycan”ın nəşrinə rəhbərlik edən Ceyhun bəy Hacıbəyli Versal Sülh konfransında iştirak etmək üçün Fransaya gedən nümayəndə heyətinin tərkibinə daxil oldu. Bu səbəbdən də 1919-cu il yanvarın 16-dan bağlanana – 1920-ci il aprelin 27-nə kimi “Azərbaycan”a Üzeyir bəy baş redaktorluq eləmişdi.

Böyük bəstəkar və publisist istər müəllif yazılarında, istərsə də baş redaktor kimi qəzetin dəst-xəttində Cümhuriyyətin nəyin bahasına olursa olsun qorunması zərurətini qabardırdı. İstiqlalımıza qarşı təhdid və təzyiqlərə olduqca kəskin münasibət sərgiləyən Üzeyir bəy məqalələrinin birində 1918-ci ilin mart qırğınlarını yada salır və sual edirdi ki, həmin vaxt “bizi, yəni müsəlman burjuyundan tutmuş müsəlman fəqirləri, kasibəsini və baxüsus müsəlman əlsiz-ayaqsızlarını erməni-daşnak soldatlarının süngü, güllə və xəncərlərlə arvad və uşağına kimi qırdıran bolşeviklərə biz nə tövr etibar edə bilərik?”

Üzeyir bəy Rusiyadakı Oktyabr çevrilişindən sonra Denikin və Kolçakın başçılıq etdiyi hərbi dəstələrlə bolşeviklər arasındakı mübarizədən bəhs edərkən isə olduqca maraqlı mövqe sərgiləyirdi. O hesab edirdi ki: “Bugünkü vəzifəmiz Rusiya işlərinə kənardan baxmaq və Rusiya daxilində vaqe olan hadisələrə qarşı bitərəf qalmaqla bərabər, oradan bizi təhdid edən təhlükələrdən özümüzü qorumaqdır… Təhlükə bolşevik tərəfindənmi və ya Denikin tərəfindən vaqe olacaqmı, bizdən ötrü təfavüt yoxdur, qorunmaq və hər vasitə ilə istiqlalımızı mühafizə etmək. Vəssalam!”

Bu o deməkdir ki, Üzeyir bəy Rusiyada kimin söz sahibinə çevrilməsindən asılı olmayaraq bu ölkəni Azərbaycanın istiqlalına başlıca təhdid kimi görür, Cümhuriyyətimizi ilk növbədə şimaldan gələcək təhlükələrdən qorumağın vacibliyinə inanırdı. Nə yazıq ki, zaman onun açıq şəkildə ifadə etdiyi bu təlaşların, çaldığı bu həyəcan siqnallarının əbəs olmadığını göstərdi…

***

Maraqlıdır: “rus qırmızı solları”nı azadlığımıza uzanan “qara əl” kimi təqdim edən Üzeyir bəy aprel işğalından sonra necə olub ki, sağ qalıb? Əslində bu başqa bir araşdırmanın mövzusudur.

Hələliksə onu deyək ki, Sovet Azərbaycanını idarə edənlər böyük bəstəkar və publisistin Cümhuriyyət dövrü fəaliyyətini unutmamışdılar: onun nə “Azərbaycan”a baş redaktorluğunu, nə Cümhuriyyətin himnini bəstələməsini, nə də (və ən əsası!) anti-bolşevik məqalələrini asanlıqla həzm etmək mümkün deyildi. Bu mənada 1920-ci illərin əvvəli onun üçün xeyli çətin keçib, bəzi iddialara görə, aprel işğalının ardından güllələnməsi, aradan götürülməsi nəzərdə tutulan aydınlar arasında Üzeyir bəyin də adı vardı. Böyük bəstəkar və publisistin sağ qalmasında müstəsna rolu həyat yoldaşı Məleykə xanımın o zaman Fövqəladə Komissiyada çalışan qardaşının oynadığı deyilir. Bu kifayət qədər ağlabatan görünür; belə ki, 1920-ci il mayın 12-də təsis edilən, qarşısına əksinqilab və təxribatçılığa qarşı mübarizə vəzifəsi qoyulan Fövqəladə Komissiya kifayət qədər mühüm səlahiyyətlərə malik idi, “kəsdiyi başa sorğu-sual olmadığı” kimi, müəyyən şəxsləri o dövrün burulğanlarından sağ-salamat çıxarmaq imkanlarına malik idi.

Üzeyir bəyin anti-bolşevik, anti-aprel çıxışları bir də 1937-ci ilin “qırmızı terror”u zamanı yada düşəcəkdi. Həmin dövrə dair bir sıra sənədlərdə onun Cümhuriyyət dövründəki qaynar fəaliyyəti xatırlanır, mühacirətdəki müsavatçı Ceyhun Hacıbəylinin qardaşı olması yada salınır, hətta böyük bəstəkarın özü haqqında “tərk-silah edilməmiş müsavatçı” ifadəsi işlədilir. Lakin görünür, bu dəfə yüksək dairələrdəki şəxsi nüfuzu Üzeyir bəyi yenidən güllələnmə, yaxud sürgün təhlükəsindən sığortalayır…

Paylaş

Səhifəmizdə hər hansı səhv və ya qeyri-dəqiq məlumat gördükdə, həmin mətni seçib Ctrl+Enter düymələrini sıxaraq bu barədə bizə məlumat verməyinizi xahiş edirik.

Oxumağa dəyər

CB-70sFH0wY-png__880
.

Dünyanın uşaqları

21 Yanvar 2021
20191018-lkuecueler-jpge62f54-image
.

Ülkücü məktəblərinin Azərbaycanda işi nə?

21 Yanvar 2021
136523998_2602941029998457_6968094506156195070_o
.

Sahil Qənbərli: “Heydər Əliyev Mərkəzi radikal qərar idi”

20 Yanvar 2021
12
.

20 Yanvara gedən yol

19 Yanvar 2021
4bffe6a4796c9511a402fbca114b4c36
.

Homolar niyə danışmağa başladılar?

19 Yanvar 2021
Bildschirmfoto 2021-01-19 um 09.28.26
.

Vaksin diplomatiyası: Şərq – Qərb rəqabəti yeni müstəvidə

19 Yanvar 2021

Redaktorun seçimi

Xarici seriallar və vaxt itkisi

Vivian Maierin Amerikası

Adrenalin

Yaddaş haqqında

Nəsimi dövründə Bakı nə ixrac edirdi?

Yuxulu kalaçililər

Düşünmək üçün zaman – Abbas Atilay təqdim edir

Uydurma talış problemi

Degenerat deputat

İlqar Məmmədovun «arvadları»

İbrət dərsləri olmayan tarix

Qara dəlik

Azərbaycanda faşizmin ayaq səsləri?

Tibbin gələcəyi

28 Aprelin ilk qurbanlarından birini niyə kürəyindən güllələdilər?

Sovet dövründə çəkilmişlər haqqında

Güclü atanın zəif oğlu

Müqayisəli kütlə haqda kiçik esse

Dövlət borcu: 100 il əvvəl və bu gün

Toy, cehiz, yas, bozbaş – bir milli vakxanaliya

Bir sürgünün maraqlı tarixçəsi

Emin Millinin barış statusları və milli vizion

Daxili qəzəblə zahiri sakitlik arasındakı ziddiyyət haqqında

Qurban və bayram

Pir bizimdir, kəramətinə bələdik

Aclıq – Firudin Allahverdi

Mehman və qaloşlu adam haqqında

“Qış bulvarı”nın göz görə-görə məhvi

Bir səhvə görə çəkilən xətt

Cahangir Süleymanov: “İndi uşaqlar sovet cizgi filmlərinə baxmırlar, çünki onların rəngləri sönükdür”

Üzeyir Hacıbəyli 28 Aprelə qarşı

Elnur Astanbəyli Elnur Astanbəyli
., Sərbəst
23 Aprel 2020

Müəllifdən: bir neçə gün sonra, aprelin 28-də Azərbaycanda bolşevik işğalının 100-cü ildönümüdür. Bu münasibətlə bir neçə yazı qələmə almağı doğru saydım. Həmin silsilədən ilk məqaləni AzLogos oxucularına təqdim edirəm.

“Üzeyir”, “Hacıbəyli Üzeyir”, “Üzeyir Hacıbəyli”… Bunlar böyük bəstəkarımız və fikir adamımız, aydınımız Üzeyir Hacıbəylinin Azərbaycan Cümhuriyyətinin rəsmi nəşri olan “Azərbaycan” qəzeti səhifələrindəki məqalələrinə qoyduğu imzalardır.

Onun həmin qəzetdəki sonuncu məqaləsi isə qısa imza ilə işıq üzü görmüşdü: “Çi”.

Nəzərə alsaq ki, Üzeyir bəyin “Azərbaycan”dakı imzaları arasında “Musiqiçi”də vardı, görünür, böyük bəstəkar və publisist bu dəfə onun sonundakı sözdüzəldici şəkilçi ilə kifayətlənmişdi.

“Zurna” adlanan həmin felyeton “Azərbaycan”ın 25 aprel 1920-ci il tarixli sayında dərc olunmuşdu. Cəmi üç gün sonra vətənimizdə rus-bolşevik işğalı gerçəkləşəcək, ilk Cümhuriyyətimiz isə tarixə qovuşacaqdı.

Üzeyir bəy isə “Zurna”da diqqəti həmin təhlükəyə çəkir və istiqlalımızın itirilməsi nəticəsində başımıza gələcəkləri anons edirdi.

Məqalədən bir parça: “Mən demirəm ki, Nikolay hökuməti ilə Lenin hökuməti arasında təfavüt yoxdur, xeyir! Təfavüt vardır və o özü də bundan ibarətdir ki, nikolaylar və generallar hökuməti bizə həmişə “usvoloç” deyib atamıza söyərdilər, mujik və raboçi hökuməti isə məşhur rus söyüşü ilə anamıza söyəcəklər”.

“Zurna”dan görünən odur ki, böyük bəstəkar və publisist yeni qurulacaq hökumətdən, demək olar, yaxşı heç nə gözləmirdi.

***

Əslində Üzeyir bəy “Zurna”dan öncə də “Azərbaycan”dakı bir çox məqaləsində şimaldan istiqlalımıza yaranan təhlükədən tez-tez bəhs edir, bir növ, həyəcan siqnalı çalırdı.

Bu yerdə kiçik bir haşiyə çıxaq: Üzeyir bəyin “Azərbaycan” qəzetində birinci məqaləsi 29 oktyabr 1918-ci ildə işıq üzü görmüşdü; bundan cəmi üç ay sonra isə o, artıq ilk Cümhuriyyətimizin rəsmi qəzetinin baş redaktoru idi. Belə ki, 1919-cu ildə Üzeyir bəyin kiçik qardaşı olan, eyni zamanda “Azərbaycan”ın nəşrinə rəhbərlik edən Ceyhun bəy Hacıbəyli Versal Sülh konfransında iştirak etmək üçün Fransaya gedən nümayəndə heyətinin tərkibinə daxil oldu. Bu səbəbdən də 1919-cu il yanvarın 16-dan bağlanana – 1920-ci il aprelin 27-nə kimi “Azərbaycan”a Üzeyir bəy baş redaktorluq eləmişdi.

Böyük bəstəkar və publisist istər müəllif yazılarında, istərsə də baş redaktor kimi qəzetin dəst-xəttində Cümhuriyyətin nəyin bahasına olursa olsun qorunması zərurətini qabardırdı. İstiqlalımıza qarşı təhdid və təzyiqlərə olduqca kəskin münasibət sərgiləyən Üzeyir bəy məqalələrinin birində 1918-ci ilin mart qırğınlarını yada salır və sual edirdi ki, həmin vaxt “bizi, yəni müsəlman burjuyundan tutmuş müsəlman fəqirləri, kasibəsini və baxüsus müsəlman əlsiz-ayaqsızlarını erməni-daşnak soldatlarının süngü, güllə və xəncərlərlə arvad və uşağına kimi qırdıran bolşeviklərə biz nə tövr etibar edə bilərik?”

Üzeyir bəy Rusiyadakı Oktyabr çevrilişindən sonra Denikin və Kolçakın başçılıq etdiyi hərbi dəstələrlə bolşeviklər arasındakı mübarizədən bəhs edərkən isə olduqca maraqlı mövqe sərgiləyirdi. O hesab edirdi ki: “Bugünkü vəzifəmiz Rusiya işlərinə kənardan baxmaq və Rusiya daxilində vaqe olan hadisələrə qarşı bitərəf qalmaqla bərabər, oradan bizi təhdid edən təhlükələrdən özümüzü qorumaqdır… Təhlükə bolşevik tərəfindənmi və ya Denikin tərəfindən vaqe olacaqmı, bizdən ötrü təfavüt yoxdur, qorunmaq və hər vasitə ilə istiqlalımızı mühafizə etmək. Vəssalam!”

Bu o deməkdir ki, Üzeyir bəy Rusiyada kimin söz sahibinə çevrilməsindən asılı olmayaraq bu ölkəni Azərbaycanın istiqlalına başlıca təhdid kimi görür, Cümhuriyyətimizi ilk növbədə şimaldan gələcək təhlükələrdən qorumağın vacibliyinə inanırdı. Nə yazıq ki, zaman onun açıq şəkildə ifadə etdiyi bu təlaşların, çaldığı bu həyəcan siqnallarının əbəs olmadığını göstərdi…

***

Maraqlıdır: “rus qırmızı solları”nı azadlığımıza uzanan “qara əl” kimi təqdim edən Üzeyir bəy aprel işğalından sonra necə olub ki, sağ qalıb? Əslində bu başqa bir araşdırmanın mövzusudur.

Hələliksə onu deyək ki, Sovet Azərbaycanını idarə edənlər böyük bəstəkar və publisistin Cümhuriyyət dövrü fəaliyyətini unutmamışdılar: onun nə “Azərbaycan”a baş redaktorluğunu, nə Cümhuriyyətin himnini bəstələməsini, nə də (və ən əsası!) anti-bolşevik məqalələrini asanlıqla həzm etmək mümkün deyildi. Bu mənada 1920-ci illərin əvvəli onun üçün xeyli çətin keçib, bəzi iddialara görə, aprel işğalının ardından güllələnməsi, aradan götürülməsi nəzərdə tutulan aydınlar arasında Üzeyir bəyin də adı vardı. Böyük bəstəkar və publisistin sağ qalmasında müstəsna rolu həyat yoldaşı Məleykə xanımın o zaman Fövqəladə Komissiyada çalışan qardaşının oynadığı deyilir. Bu kifayət qədər ağlabatan görünür; belə ki, 1920-ci il mayın 12-də təsis edilən, qarşısına əksinqilab və təxribatçılığa qarşı mübarizə vəzifəsi qoyulan Fövqəladə Komissiya kifayət qədər mühüm səlahiyyətlərə malik idi, “kəsdiyi başa sorğu-sual olmadığı” kimi, müəyyən şəxsləri o dövrün burulğanlarından sağ-salamat çıxarmaq imkanlarına malik idi.

Üzeyir bəyin anti-bolşevik, anti-aprel çıxışları bir də 1937-ci ilin “qırmızı terror”u zamanı yada düşəcəkdi. Həmin dövrə dair bir sıra sənədlərdə onun Cümhuriyyət dövründəki qaynar fəaliyyəti xatırlanır, mühacirətdəki müsavatçı Ceyhun Hacıbəylinin qardaşı olması yada salınır, hətta böyük bəstəkarın özü haqqında “tərk-silah edilməmiş müsavatçı” ifadəsi işlədilir. Lakin görünür, bu dəfə yüksək dairələrdəki şəxsi nüfuzu Üzeyir bəyi yenidən güllələnmə, yaxud sürgün təhlükəsindən sığortalayır…

Paylaş

Səhifəmizdə hər hansı səhv və ya qeyri-dəqiq məlumat gördükdə, həmin mətni seçib Ctrl+Enter düymələrini sıxaraq bu barədə bizə məlumat verməyinizi xahiş edirik.

Oxumağa dəyər

CB-70sFH0wY-png__880
.

Dünyanın uşaqları

21 Yanvar 2021
20191018-lkuecueler-jpge62f54-image
.

Ülkücü məktəblərinin Azərbaycanda işi nə?

21 Yanvar 2021
136523998_2602941029998457_6968094506156195070_o
.

Sahil Qənbərli: “Heydər Əliyev Mərkəzi radikal qərar idi”

20 Yanvar 2021
12
.

20 Yanvara gedən yol

19 Yanvar 2021
4bffe6a4796c9511a402fbca114b4c36
.

Homolar niyə danışmağa başladılar?

19 Yanvar 2021
Bildschirmfoto 2021-01-19 um 09.28.26
.

Vaksin diplomatiyası: Şərq – Qərb rəqabəti yeni müstəvidə

19 Yanvar 2021

Facebook Youtube Instagram Twitter

az-ag

Dünya azərbaycanlılarının intellektual platformasıdır. Qayəmiz, harada yaşamasından asılı olmayaraq, azərbaycanlılar arasında dünyəvi ideyaları, yüksək zövqü, tənqidi düşüncəni yaymaq və dəstəkləməkdir.

 

 

Bölmələr

  • Mövqe
  • İntervü
  • Kültür
  • Elm
  • Sərbəst
  • Bazar
  • Gender
  • Dizayn
  • FOTO QRAFİKA
  • COVID-19
  • Vətən müharibəsi
  • Video

Redaksiya

Təsisçi: Prof. Məsud Aşina

Baş redaktor: Ələkbər Əliyev

Şef redaktor: Elmir Mirzəyev

Redaktor: Aygün Aslanlı

Texniki direktor: Camal Əli

Kino: Sevda Sultanova

İncəsənət: Emin Əliyev

Elm: Hacı Hacıyev

Tarix: Tural Həmid

İqtisadiyyat: Dünya Sakit

Foto: Abbas Atilay

Qrafika: Gündüz Ağayev

Dizayn: Sahil Qənbərli

Tərcüməçilər: Rəvan Quluzadə, Fəxri Qocayev

azlogos.eu / azlogos.az / azlogos.ru
Dizayn və icra: Azlogos & JmlStudio /
E-mail: redaksiya@azlogos.eu

Nəticə yoxdur
Bütün nəticələri gör
  • Mövqe
  • İntervü
  • Kültür
  • Elm
  • Sərbəst
  • Bazar
  • Gender
  • Video
  • Dizayn
  • Foto-qrafika
  • Kimlər var
  • Bizi tanı
  • TV

azlogos.eu / azlogos.az / azlogos.ru
Dizayn və icra: Azlogos & JmlStudio /
E-mail: redaksiya@azlogos.eu

Welcome Back!

Login to your account below

Forgotten Password?

Create New Account!

Fill the forms bellow to register

All fields are required. Log In

Retrieve your password

Please enter your username or email address to reset your password.

Log In

Add New Playlist

Səhv və ya qeyri dəqiq məlumatı bildir

Göndər Cancel