Azərbaycanda həyata keçirilən islahatların əsas istiqamətlərindən biri də “qoca”-ların “gənclər” ilə əvəz edilməsidir. Adətən islahat hansısa struktur dəyişikliyinə deyilir, amma Azərbaycan reallığında hətta vəzifə sahibinin dəyişikliyi də islahat adlandırılır. Gənclərin hakimiyyətə gəlməsi məsələsi də cəmiyyətdə müəyyən eyforiya ilə müşayiət olunur. Maraqlıdır ki, hətta prezident yeni icra başçılarını qəbul edərkən, qeyd edib ki, “…gənc peşəkar kadrlara imkan vermək ki, onlar özlərini göstərsinlər…”.

Əslinə qalsa gənclərin qocaları əvəz etməsi problemli bir məsələ deyil (düzdür «gənclik» də bir qədər geniş anlayışdır. Misal üçün, prezident yuxarıdakı sözləri 39 yaşlı V. Novruzov və 61 yaşlı R. Xəlilovun yeni vəzifələrə təyin edilməsi ilə bağlı qəbulunda bildirib). Sadəcə olaraq, insanın yaşı hansısa vəzifəyə təyində başlıca meyar kimi çıxış etməməlidir. Yoxsa indi maraqlı vəziyyət yaranır: məmurlar cavanlaşır, amma ölkənin gələcəyinə cavabdeh olan Elmlər Akademiyası qocalır.

Başqa tərəfdən pensiya yaşını keçmiş insanlar pensiyaya getməlidir, amma başqa hallarda seçim üçün əsas amil kimi (qanunlarda digər məqam qeyd edilməsə) peşəkarlıq olmalıdır. Gənc nazirin təyin edilməsi hələ heç də müsbət dəyişiklik demək deyil. Yeri gəlmişkən, bununla bağlı qonşularımızın birində, maraqlı bir hadisə baş verib.

Bu yaxınlarda rəsmi səfər çərçivəsində Rusiyanın iqtisadi inkişaf naziri Maksim Oreşkin Azərbaycana gəlmişdi. Azərbaycanda bir sıra görüşlər keçirib, açılışlarda iştirak etmişdi. Onun ölkəyə səfərindən bir qədər əvvəl Rusiya jurnallarından birində Oreşkinin karyerasına həsr olunmuş məqalə dərc olunmuşdu. Məqalədə bir sıra maraqlı məqamlar qeyd olunurdu. İlk əvvəl onu deyək ki, Maksim Oreşkin 2016-ci ilin noyabrın 30-da həbs olunmuş A.V. Ulyukayevin yerinə təyin edilib. Təyin olunanda, 34 yaşlı Oreşkin ən gənc nazir idi. O günə kimi M. Oreşkin nə dövlət, nə də özəl sektorda heç vaxt strateji qərarlar verən vəzifələrdə çalışmamışdı. Onun keçmiş rəhbəri A. Siluanov (nazir vəzifəsinə keçməzdən əvvəl maliyyə nazirinin müavini idi) elan etdi ki, onun vəzifəyə keçməsi ilə “Maliyyə və iqtisadi inkişaf nazirliklərinin ideologiyası birləşdi”. Yəni Azərbaycandan fərqli olaraq, onlar nazirlikləri yox, məhz nazirliklərin ideologiyalarını birləşdirdilər.

Eyni zamanda Oreşkin də iqtisadi inkişafın əsası kimi “islahatlar”-ı görürdü və bu barədə hətta ayrıca təhlillər yazırdı. İqtisadi artımı isə sərmayelərin artırılmasında görürdü. Başqa sözlə nazir vəzifəsinə gənc, texnokrat və islahatçı kimi gəlmişdi. Bunu nəzərə alaraq bəzi ekspertlər, bu təyinatı iqtisadi islahatlar kursunun başlanılması kimi qəbul etdi. Azərbaycanda indi baş verən hadisələrdən çox da fərqli deyil.

Oreşkin hakimiyyətə gələn kimi dərhal islahatlara başladı. Lakin onun apardığı islahatlar iqtisadçıları heç də qane etmədi. Dörd ay sonra, Federal Dövlət Statistika xidməti birdən-birə iqtisadi inkişaf nazirliyinin strukturuna daxil edildi. O günə kimi Dövlət Statistika Xidməti müstəqil statusla birbaşa hökumətə tabe idi. Azərbaycan və ya Rusiya kimi ölkələrdə bu çox vacib məqamdır (inkişaf etmiş ölkələrdə adətən hansısa nazirliyin strukturundadır, amma qanunlar səviyyəsində onların fəaliyyətinin müstəqilliyi təmin edilir). Yəni biz hər nə qədər zaman-zaman Azərbaycandakı statistikanı tənqid ediriksə də, o ən azı müstəqil fəaliyyət göstərir. Əks təqdirdə maraqların toqquşması yarana bilər. Bunun əsas səbəbi məqsəd fərqliliyinin olmasındadır. İqtisadiyyat nazirliyi müxtəlif makroiqtisadi göstəriciləri proqnozlaşdırır və onlara yiyələnmək üçün addımlar atır. Müvafiq göstəricilərin hesablanması isə Dövlət Statistika Komitəsinin vəzifəsidir. Bizim şəraitdə əgər həm göstəriciləri proqnozlaşdıran və onlara yiyələnməsi üçün addımlar atan qurum və onları hesablayan qurum bir olsalar bu problem yarada bilər. Problemlər də özünü çox gözlətmədi.

2018-ci ilin əvvəlində iqtisadi artımın yeni metodikası təqdim olundu və məlum oldu ki, Rusiyada bu illər ərzində sənaye istehsalının azalması yox, kiçik də olsa, artımı müşahidə olunur. Bu artıq statistika qurumunun rəqəmlərinə etimadı azaldırdı. Sonra Statistika qurumu birdən birə 2017-ci il üçün əhalinin gəlirlərini yenidən hesabladı və tam başqa göstəricilərə yiyələndi. Bir ay keçməmiş statistika xəbər verdi ki, Rusiyada investisiyalarda da artım (4,1%!) qeydə alınıb.

Sonuncu göstərici ilə bağlı maraqlı vəziyyət yarandı. Belə ki, eyni nazirliyin digər struktur bölməsi hətta eyni rəqəmləri 2 dəfə az göstərmişdi. Yəni Statistika həddindən artıq tez yaxşılaşdırmağa can atmağa başladı. Qurumun rəhbərindən soruşanda, o cavab verdi ki, “Rusiya iqtisadiyyatı digər iqtisadiyyatların təsvir edildiyi dil ilə təsvir edilməyib”. Elə alındı ki, iqtisadiyyatda da Rusiyanın öz yolu, dili var.  

Faktiki olaraq statistika komitəsi daha bir propaqanda alətinə çevrilməyə başladı. Amma bu 9 il Statistika qurumuna başçılıq edən şəxsin vəzifəsindən kənarlaşdırılmasına mane olmadı. Atılmış addımlara baxmayaraq, Statistika komitəsi belə demək olarsa “strateji” səhv buraxdı. 2018-ci ilin dekabrında Putin öz çıxışlarının birində xəbər verdi ki, 2018-ci ildə əhalinin gəlirləri 0,5% artıb (bu barədə məlumatı Mərkəzi Bankı verib). Təsadüfən eyni gündə Statistika komitəsi də gəlirlər ilə bağlı məlumat paylaşmışdı. Onun məlumatına görə isə gəlirlər 0,1% azalmışdı. Nəticədə KİV-lərdə ardınca iki bir-birini təkzib edən başlıq gedirdi: “Putin: gəlirlər 0,5% artıb” və “Rosstat: gəlirlər 0,1% azalıb”. Əlbəttə ki, belə başlıqlardan sonra insanların Putinə etimadı aşağı düşəcək. Üç gündən sonra Statistika qurumunun direktoru dəyişdi. Nisbətən “qoca”-nın yerinə “gənc”, 38 yaşlı, Saratov vilayətindən olan Pavel Malkov gəldi.

Dekabrda təyin olunmasının üstündən bir ay keçməmiş bütün “islahatçılığını” nümayiş etdirdi. Ruslar demişkən “во всей красe”. Deməli keçmiş statistika rəhbərini ittiham edirdilər ki, tikinti və sənaye artmadığı dövrdə, sərmayələrın artımı mümkün deyil. Yeni rəhbər bu problemi dərhal həll etdi. 2018-ci ilin nəticələrinin dərc olunduğu yanvar ayında birdən birə məlum oldu ki, tikinti sahəsində 5,3%-lik artım qeydə alınıb (müqayisə üçün, noyabr ayında artım hələ 0,5% idi). İnvestisiyalardan fərqli olaraq tikinti sahəsində artımı sadəcə kağızda yazmaq mümkün deyil. Tikinti real sektordur və Azərbaycandan fərqli olaraq bu sahənin monitorinqi ilə məşğul olan özəl şirkət və qurumlar var. Onların heç biri və müstəqil iqtisadçılar belə tikintidə artımı qeydə almayıblar. Başqa sözlə əgər köhnə rəhbər iqtisadçıların bir qrupunu şoka salmışdısa, yeni rəhbər hamını təəcübləndirdi.

Daha dərin təhlil nəticəsində məlum oldu ki, yeni iqtisadi inkişaf naziri bununla sadəcə Putinin tapşırığını yerinə yetirirdi. Putin tapşırmışdı ki, ÜDM (Ümumi Daxili Məhsul)-də əsas kapitalın payı artırılmalıdır. Bu artım isə yalnız sərmayələrin artımı hesabına baş verə bilər. Bu da tam “təsadüf” nəticəsində baş verdi. Reallığı əks etdirməyən və sadəcə kağızda olan rəqəmin nə məna daşıdığını heç kim başa düşmədi, amma statistika artıq öz yolunu seçmişdi. Eyni hadisə 2019-cu ildə baş verdi.

2019-cu ilin avqustunda Putin çıxış edərkən, qeyd etdi ki, əhalinin real gəlirlərində artımın olmaması “narahatlıq” doğurur. Əlbəttə ki, Statistika Komitəsi bu narahatlıqdan kənar qala bilməzdi. Bir ay yarım sonra Statistika komitəsi xəbər verdi ki, əhalinin gəlirləri 3% artıb (müqayisə üçün, əhalinin gəlir artımı sonuncu dəfə Rusiyada 2013-cü ildə qeydə alınmışdı). ÜDM artımı ilə bağlı nazirlik birtəhər nəsə cavab verə bilmişdisə də, gəlirin belə artımı ilə bağlı heç bir izah verməyə müvəffəq olmadı.

Beləliklə, daha gənc və texnokrat nazirin gəlməsi ola bilər nazirliyin xarici görünüşünü, iqtisadi göstəriciləri yaxşılaşdırdı. Amma bütün proseslər reallıqda yox, kağızda baş verirdi deyə, Rusiya iqtisadiyyatı dünən də staqnasiya yaşadığı kimi, bu gün də yaşayır.