Bu günlərdə AzLogos-da yayımlanmış Cavid Ramazanovun “Həqiqəti görmək niyə çətindir?” yazısından ilhamlanaraq və Polşada keçirdiyim bir illik təcrübəmə əsaslanaraq bu ölkə ilə bağlı bəzi qeydləri bölüşmək istəyirəm. Cavidin yazısında bəhs olunan əsəri hələ oxumasam da, haqqında danışılan regionda yaşamağım mənə ərazinin coğrafiyasına və insanlarına dair fikir sahibi olmağa əsas verir.
Tokarçukun əsərindəki hadisələrin cərəyan etdiyi yer – Kotlina Klodzkada da Polşanın digər bölgələrində olduğu kimi, ovçuluq geniş yayılıb. Yaxşı xəbər odur ki, “başı qaçmış qadın” nisbətən daha rahat ola bilər, çünki həmin ərazidə heyvanların kütləvi ovlanması artıq əvvəlki səviyyədə deyilmiş. Həmin yazını oxuduqdan sonra qonşuluğumuzda yaşayan və 20 ildən bəridir ovçuluqla məşğul olan, cənab Zdislavla ərazidə ovçuların güzarını barədə söhbətləşdim, o isə biraz şikayətlənərək dedi: “İndi heç nə ovlamaq olmur, 9-10 il əvvəl yay aylarında otuz qaban ovlayırdımsa, hal-hazırda onunu güclə ovlayıram. Bu yaxınlarda itim də öldü, çətin ki bu yay yeni itlə bir şey edə biləm…”.
Ümumiyyətlə, ölkədə ovçuluq geniş yayıldığına görə, dövlət ovçuluqla məşğul olanlara kvota tətbiq edir. Yəni, ov silahın olsa belə, istədiyin kimi ovçuluqla məşğul ola bilməzsən, bunun üçün xüsusi lisenziya və ovçuluq dərnəyinə üzvlük tələb olunur.
Polşada ən çox ovlanan heyvan çöl donuzudur. Amma onu da qeyd etmək lazımdır ki, qonşu hər nə qədər az heyvan ovlamasından şikayət etsə də, dövlətin tətbiq etdiyi kvota miqdarı son illərdə artmaqdadır. Çünki, ölkədə çöl donuzlarının sayı inanılmaz sürətlə çoxalır.
Uzaqdan Şərqi Avropa cənnəti kimi görünsə də, Polşada əhalinin rifahının yüksək səviyyədə olduğunu iddia etmək olmaz.
Vətəndaşların bir hissəsi bunu ölkənin Avropa Birliyinin qanunlarından “asılı” olması ilə əsaslandırırlar və Polşanın Avropa Birliyinə üzv olmadan daha yaxşı iqtisadiyyata sahib olacağını iddia edirlər. Xüsusilə son illərdə Azərbaycandan çox sayda insan daha çox qazanc əldə etmək ümidiylə Polşaya pənah gətirdiyi kimi, çox sayda polyak da eyni məqsədlə digər Avropa ölkələrinə, ya da ABŞ-a gedir. Hətta ABŞ-da 2 milyondan çox polyak yaşayır. Bir neçə ay öncə ABŞ-la viza rejiminin aradan qaldırılması miqrasiyanı daha da asanlaşdırır. Bu səbəbdən, ölkənin gələcəkdəki ən böyük problemlərindən biri əhalinin təbii azalmasından başqa, miqrasiya ola bilər. Çünki görünən odur ki, hal-hazırki hökümətin demoqrafiya siyasəti çox da işə yaramır. Artıq bəzi regionlarda polyakdan çox ukraynalı yaşayır. Mənim yaşadığım regionda ukraynalılar daha çox üstünlük təşkil edir, çünki Çexiya və Almaniya ilə sərhəddədir, beləcə sərhəd ölkələrdə işləyib Polşada yaşayırlar, burada digərləri ilə müqayisədə yaşamaq daha ucuzdur, təbii ki Almaniya maaşı ilə yaşayırsansa.
Hazırkı hökümət hakimiyyətə gələn kimi “500+” adlı layihə həyata keçirməyə başladı. Layihənin məqsədi ölkə əhalisinin artmasına təkan verməkdir. Planda uşaq dünyaya gətirən ailələrə maddi dəstəyin göstərilməsi nəzərdə tutulsa da, təbii ki, altda yatan səbəb bir çoxuna məlumdur. Bundan öncəki hökümət əhalidən pul oğurlamaqla məşğul olduğuna görə, indikilərin düşüncəsi isə insanlara bu “dəstəyi” verməklə, onları öz əhatələrində saxlamaqdır. Əgər uşaq dünyaya gətirirsənsə, dövlət sənə uşaq müəyyən yaşa çatanadək hər ay 500 zlot, (hazırki məzənnə ilə 112 avro) uşaq məktəb yaşına çatdıqda isə ləvazimatlar üçün 300 zlot, (təxminən 67 avro) pul ayırır.
Bu qanun böyük şəhərlərədə yaşayan insanları bir o qədər də cəlb etməsə də, kənd yerlərində yaşayan əhali üçün göydəndüşmə fürsətdir. Televiziya proqramında övladlarına görə ayda 11000 zlot pul alan kişinin, “haçansa iş qurmağı düşünürsünüzmü?” sualına yarı zarafat, yarı ciddi “iş yeri mənim tumanımın içindədir” cavabını verməsi ölkədə geniş müzakirəyə səbəb olmuşdu. Məsələylə bağlı müzakirələrə səbəb olan bir məqam da odur ki, ölkədə kasıb təbəqədən olan bəzi insanlar uşaq dünyaya gətirərək, dövlətdən maddi dəstək alır, ancaq onun qayğısına qalmır və bu pulu içki üçün xərcləyir. Məncə, polyakların ən yaralı yeri də elə budur – spirtli içki. Hətta bu barədə ruslarla da yarışa bilərlər. (Məsələnin miqyasının hansı həddə olmasını bilmək istəyənlər “Świat według Kiepskich – Pojedynek” adlı verilişi izləyə bilər).
Polşada tətbiq edilən demoqrafik planlamanın başqa bir maraqlı cəhəti də qaraçılarla bağlıdır. Ölkədə azlıq təşkil edən qaraçılar bu mükəmməl fürsətdən istifadə edib, dövləti, sözün əsl mənasında, soyub soğana çevirirlər. Çoxlu uşaq dünyaya gətirərək, onların hesabına yaşayır, kef edirlər. Hətta yerli sakinlər deyir ki, əvvəllər onların yaşadığı məhəllələrdən keçən əksər insanlar oğurluğa və soyğunçuluğa məruz qalırdı, ancaq son dövrlərdə artıq bu hal müşahidə edilmir. Buna səbəb ölkədə tətbiq olunan bəzi sərt qanunlarla yanaşı, dövlətin onların yaşayışlarını yaxşılaşdırmaq üçün həyata keçirdiyi layihələrdir.
Qəribədir ki, polyaklar nə qədər özlərini bəyənən, qatı dindar, biraz rasist olsalar da, çox vecsiz xalqdır. İnsanların vecsiz olması isə onların gözlə gördüklərini başa düşməmələrindədir. Bu, xüsusilə, dinə bağlı yaşlı əhali üçün keçərlidir. Təəssüf ki, ölkədə din və kilsə ciddi avtoritet sahibidir. Sırf bu səbəbdən ölkədə abort qadağandır ki, bu da ölkədə mühafizəkar və proqressiv kəsim arasındakı əsas münaqişə mövzularından biridir. O qədər etiraza baxmayaraq, dövlət iki ayağını bir başmağa dirəyib, dinin arxasına düşür. Dindarların mövhumatçılığı bəzən o həddə çatır ki, qeydiyyat üçün getdiyim dövlət qurumlarından birində pasportumun yaşıl olduğunu görüb, hansı dinə sitayiş etdiyimi soruşmuşdular. Polyakların rasizmi ilə bir neçə dəfə qarşılaşmışam. Ən üzücülərindən biri isə bir dəfə ispan dostumla yolda gedərkən hardasa 12 yaşlı sarışın polyak uşağın onu barmağı ilə göstərib qaraşın olduğu üçün “qaraçı, qaraçı” deyə gülməyi, digəri qatar stansiyasında ingiliscə danışdığımız zaman qadının bizə qışqırıb “mənim ölkəmdə polyakca danışın!” deməsi idi.
Ölkədə 10 mayda prezident seçkilərinin keçirilməsi planlaşdırılır. Virusun hələ də aktual olmasına baxmayaraq, seçkilərin təxirə salınmayacağı bildirildi. Hamı bir nəfər kimi seçkilərdə iştirak etməlidir, əks təqdirdə pul və bəzi hallarda 3 ilə qədər həbs cəzası gözlənlir. Evdən çıxmaq istəməyən, seçki məntəqəsinə gedə bilməyən insanlar üçün poçt vasitəsilə səsvermə mövcuddur. Polşa konstitusiyasına görə səsvermə birbaşa və gizli şəkildə olmalıdır. Bu halda isə hər iki qanun pozulmuş sayılır. Poçtla səs göndərildiyi halda, vay o günə ki, poçtalyon hökümətin əlində olsun. Göndərəcəyin bülletenin içində ayrıca bir vərəqdə imzan, digər bir vərəqdə isə seçəcəyin namizəd olacaq. Bu məqamla bağlı narazılıq və şübhə ifadə edənlərin də sayı kifayət qədərdir. Çünki, bu halda səsi dəyişdirmək o qədər də çətin deyil. Ən maraqlısı odur ki, prezidentlik müddətini 7 ilə yüksətmək istəyirlər. Seçkilərə çox az müddət qalmasına rəğmən, hələ də bir çox proses dəqiqləşdirilməyib.
Azərbaycandakı coğrafiya dərsliklərində Polşadan əsasən “kömür ölkəsi” kimi bəhs edilir. Ancaq kömür hasilatı Avropa Birliyinin tələb etdiyi standartlara uyğun aparılmadığı və ətraf mühitə zərər vurduğuna görə artıq Polşada kömür sadəcə torpaq altında yatır. Avropa Birliyinin qaydalarına uymağa çalışan bu ölkə daha çox cərimələnməklə məşğuldur. Bu da enerji təhlükəsizliyi baxımından ölkəyə ciddi problemlər yaradır. Ölkənin bütün enerji ehtiyatlarının 80%-i, elektrik enerjisinin 50%-i kömürdən asılıdır. Son illərdə Avropa Birliyi ölkələri kömürdən istifadəni azaltmağa çalışsa da, Polşa üçün bu, bir az çətin görünür. 90-cı illərdə bir çox kömür mədəninin bağlanmasına baxmayaraq, hələ də kifayət qədər çox insanın yaşayışı bundan asılıdır. Məsələylə bağlı bir məqam da odur ki, Polşa parlamentində təmsil olunan 460 deputatdan 101-i ölkənin kömür mədənlərinin yerləşdiyi aşağı və yuxarı Sileziya və Opole regionlarından seçilir. Avtomobil yanacağının bahalılığı da ən çox şikayət edilən məsələlərdən biridir. Hazırda neft qiymətlərinin ucuzlaşması səbəbilə benzin qiymətlərinin aşağı düşməsindən istifadə edən bir çox polyak maşınının benzin çənini sonuna qədər doldurur.
Ölkənin problemi təkcə enerji ilə bağlı deyil. Adını xəbərlərdə tez-tez eşitdiyimiz Mərkəzi Avropa (Polşanın cənubu bura- Mərkəzi Avropa regionuna aid edilir) sel fəlakətlərinin qurbanı olsa da, iqlim mütəxəssisləri Polşanı quraqlıqla bağlı xəbərdar edir. Su ehtiyatı idarə edilmədiyi təqdirdə, bir neçə onillik ərzində ciddi problemlə qarşılaşmaları qaçınılmazdır. Düzdür, ölkəyə turist olaraq gələndə hardasa hər böyük, kiçik şəhərin mərkəzindəki fontandan mineral su fışqırdığını, polyakların da öyünərək “bizim analoqu olmayan suyumuz var” dediyini eşitsək də, ölkənin geniş əraziləri yavaş-yavaş steplərə, yəni quru otlardan ibarət yarıquraq ərazilərə çevrilir. Bu da ölkənin kənd təsərrüfatı üçün ciddi problem deməkdir. Polşada adambaşına düşən su ehtiyatı AB-dən 3000m3 daha azdır. Ölkədə yağış suları depolanıb yenidən istifadə edilmədiyi üçün əkinçiliklə məşğul olan insanlar ya çay suyu, ya da içməli su ehtiyatından istifadə edirlər. Su resurslarının azlığının ölkələr arasında gələcəkdə ciddi münaqişələrə səbəb olacağı ilə bağlı ehtimallar indidən səslənərkən, Polşada bu məsələnin ilk örnəkləri artıq elə ölkə içində də görülməkdədir. Belə ki, Varşava yaxınlığında kiçik bir şəhər olan Podkova Lesna sakinləri, qonşuları Zolvin sakinləri ilə ümumi qaynaqdan bağlarını sulamaq üçün istifadə etdiklərinə görə mübahisələrə başlamışdılar.
Yağıntının qeyri-bərabər paylanması ölkənin müxtəlif bölgələrində də problemlər yaradır. Ölkənin cənubunda yağışların kəskin artışı daşqınlara səbəb olsa da, mərkəz və şərq hissələrdə həddən artıq quraqlıq yanğınlara səbəb olur. Yaxın günlərdə şimal-şərqdəki Biebrzanski milli parkında meydana çıxan yanğının fəsadlarını hələ də aradan qaldırmaq mümkün olmayıb. Düzdür, yanğının əsas səbəbi kimi kəndlilərdən birinin quru otu yandırması göstərilsə də, istilik və ərazinin həddən artıq quraqlığı, üstəlik yağıntısız olması yanğınsöndürənlərə kömək etmədi. Bu da bir çox heyvan növünün, yay ayları yaxınlaşdığına görə ölkəyə geri qayıdan köçəri quşların tələf olması deməkdir. Beləcə, bu yay ölkənin şimal-şərqindəki ovçuların bəxti çox da açıq olmayacaq.