Qərbdəki fəlsəfi müzakirələrdə belə bir əxlaqi dilemma var: “keçmişə qayıdıb körpə Hitleri öldürmə fürsətiniz olsaydı, bunu edərdinizmi?” Hətta bir jurnal, bir neçə il əvvəl bu barədə maraqlı nəticələri olan ictimai sorğu keçirmişdi.
Əhalinin haradasa yarısı Hitlerin körpə belə olsa ölümünə razıdır, üçdə biri tərəddüd edir və sadəcə geridə qalan üçdə biri buna qarşıdır. Körpə Hitlerin ölümünə qarşı çıxanların arasında onun öldürülməsinin tarixi gedişatda dəyişikliyə səbəb olmayacağı arqumentini gətirənlər də var. Alternativ tarixdə Hitler olmadan nasizmin də olmayacağına, insanlığa qarşı cinayətlərin baş verməyəcəyinə dair əminlik olsaydı, Hitleri körpəlikdə öldürmək istəyənlərin faizinin daha yüksək olacağını da güman etmək olardı.
Bilirəm, “körpə öldürmək” ifadəsi can sıxıcıdır. Əslində bu, dilemmaların ziddiyətli mahiyyəti ilə əlaqəlidir: məsumluğa (körpə obrazına) qarşı hücum, belə dəhşətli bir əməl hansı halda haqlı çıxarıla bilər? Bu konteksdə məsumluğun ziddi canilikdir. Ona görə də sualın kifayət qədər ziddiyətli alınması üçün, onu ən cani adam üzərindən vermək lazımdır.
Sözügedən əxlaqi dilemmanın Hitler üzərindən formalaşdırılması həmçinin cəmiyyətlərin siyasi təfəkküründən xəbər verir. Sivil cəmiyyətlərin siyasi təfəkküründə Hitler ən aşağı səviyyədir. Hitleri tərifləyən istənilən siyasətçi müxalifətdə və ya hakimiyyətdə olmasına baxmayaraq ertəsi gün istefaya məcbur ediləcək. Hətta müəyyən hallarda Hitlerə tərif olmasa da olar, Hitler üzərindən mübaliğələr belə qəbuledilməzdir. Bu hala uyğun bir nümunə çox yox, elə bir neçə gün əvvəl yaşanıb. Maltanın (hətta Almaniya belə deyil) Finlandiyadakı səfiri, Facebook üzərindən etdiyi bir paylaşımda Almaniyanın kansleri Angela Merkeli Hitlerlə müqayisə edəndən sonra istefa verib.
Hitlerin “ən aşağı səviyyə” olması barədə həssaslığı sivil cəmiyyətlərdə media da gözləməyə məcburdur. Fransanın dünyaca məşhur Le Monde qəzeti sarı jiletlilərin etirazı vaxtı bir nüsxəsində prezident Emmanuel Makronu Hitlerə oxşatmışdı deyə əks-reaksiya ilə üzləşmiş və nəticədə üzr istəmişdi.
İndi isə, bu halın fonunda özümüzə baxaq. Yəqin ki, cəmiyyətimizin sivil ideala elə də yaxın olmaması bizim üçün gözlənilməz fakt, üzümüzə çırpılan sərt həqiqət deyil. Hər nə qədər müsəlman ölkələri ilə güclü “din qardaşlığı” əlaqələri qurmuş olmasaq da, İsrailin adı gələndə “kaş Hitler o vaxt bunların hamısını qırardı” ritorikasına da kifayət qədər sıx rast gəlmək olur. Hətta son hadisədən də görünür ki, bu ritorika təkcə kütlə ilə məhdudlaşmır. Məsələn, siyasi mövzularda qəbilə təfəkkürü ilə davranması, qərar verməsi riski və ehtimalı yüksək olan kütlədən fərqli olaraq, siyasi etika sahibi olmaları gözlənilən müxalif siyasətçilərin də bu zehniyyətə ortaq olduqlarını görürük. Həmin siyasilər üçün Hitleri nəinki körpə ikən, hətta qorxunc fəaliyyətlərini icra elədiyi hakimiyyət illərində belə öldürməkdən söhbət gedə bilməz, çünki “əks təqdirdə bu ‘üzdəniraqların’ hamısını qırıb qurtara bilməyəcək”.
“Ənənəvi müxalifət”in, uğrunda mübarizə apardığını iddia etdiyi demokratik cəmiyyət üçün fundamental sayılan müstəqil məhkəmə sistemi kimi sivil institusiya və dəyəri müdafiə etmək əvəzinə, Hitlerin nəyisə axıra çatdıra bilməməsindən təəssüflə danışması homofobiyadan ziyadə, ümumiyyətlə qeyri-sivil yanaşmadır. Həmin görüşdə iştirak edənlərin bu fikirə etiraz etməmələri, etiraz səsini ucaldan kəsimin isə marginallaşdırılması, qeyri-sivilliyin ənənəvi müxalifət sıralarında möhkəm dayaqlara malik olduğunu göstərir. Müxalifət cəbhəsində bu cür “qəbiləçi refleks”lə də ilk dəfə üzləşmirik.
Nasist partiyasının dəhşətli əməllərinin yarım qalmasına təəssüflənən və müstəqil məhkəmə sistemi kimi fundamental dəyərin mahiyyətini anlamayan müxalif siyasilər sivil cəmiyyət uğrunda çalışmadıqlarının siqnalını verdilər. Ən pisi isə odur ki, müxalifətin öz içində bu halları (ailədaxili şiddətin haqlı çıxarılması, Hitlerin dəstəklənməsi və s.) rədd etdiyinə, sivil dəyərləri paylaşdığına görə “marginal” vəziyyətə düşənlərin sayı çox-çox azdır.