Alman yazıçısı Bernhard Şlink müsahibələrindən birində “Qiraətçi” romanını öz nəslinin valideynlərinə münasibəti haqda olduğunu deyir: “Günlərin birində hansısa müəllimin, professorun, həkimin, hətta atanın, əminin keçmişi aşkarlanır və məlum olur ki, o, tamamilə ehtirama, sevgiyə layiq deyil. Mənim əla bir müəllimim vardı, sonralar hansısa dəhşətli ölümlərdə iştirak edən keçmiş SS-çi kimi əməllərinin üstü açıldı və ya çox şeyə görə minnətdar olduğum professorun qatı antisemit olduğu aşkarlandı”.
9 fevral parlament seçkilərində qanun pozuntularına yol vermiş onlarla müəllimin fotosu, videosu sosial şəbəkələrdə paylaşılanda, onlar haqda həqarət və tənqidi rəylər yazılanda Şlinkin fikirlərini xatırlayırdım. Kobud müqayisə olsa da. Çox güman ki, o müəllimlərin arasında insani keyfiyyətləri, lap elə pedaqoq kimi müsbət cəhətləri, peşəkarlığı yüksək olanlar yox deyil. Hətta videolardan birində bir neçə müəllim, onları saxtakarlıqda günahlandıran müşahidəçinin telefonunun obyektivindən yan qaçmağa, utandığından üzlərini gizləməyə çalışırdılar. Bəs niyə utanan müəllimlər (lap elə digərləri də) kütləvi saxtakarlıqda iştirak edir, onların üzünə həqiqəti çırpanlara qırmızı-qırmızı baxır, jurnalistə, müşahidəçiyə zor tətbiq edilməsinə göz yumurlar? Axı ola bilməz ki, müəllimlərin hamısında mənəvi mutantlaşma getsin. Hətta bu, belədirsə, hər şeyin mütləq bir səbəbi vardır. Yeri gəlmişkən, kim təminat verir ki, eyni hadisə, əgər seçki tibb məntəqələrində keçirilsəydi, həkimlərlə baş verməzdi.
Mənə elə gəlir ki, başlıca səbəblərindən biri sosial məsuliyyətsizlikdir. Sosial məsuliyyətsizlik mövcud rejimin illlərlə formalaşdırdığı, normallaşdırdığı prinsipdir. Yəni bir qism azərbaycanlı üçün sosial məsuliyyətsizlik var olmağın şərtidir, ailəsinin və şəxsi təhlükəsizliyinin, özünümüdafiənin təminatdır. Azərbaycanlı gələcəyinə ümidsizdir. Amma azərbaycanlı eyni zamanda praqmatikdir. Onun sahib olduğu yeganə şey indidir. Və o, indisini itirmək istəmir.
Evinə çox düşkün olan azərbaycanlı ondan kənarda baş verənlərə etinasız yanaşır. Sadə bir misal deyim. Azərbaycanlılar bir qayda olaraq evlərinin təmizliyinə diqqət yetirirlər. Lakin çox rahatlıqla balkondan küçəyə zibil atar, qonşunun qapısına tüpürər, ictimai tualetlərdə təbii ehtiyacını ödəyib sifonu çəkməz, hətta bu azmış kimi kabinənin qapısının dəstəyini sındırar, tum çırtlayıb parkı çirkləndirər və s. İctimai məsuliyətsizliyin və tərbiyəsizliyin siyasi sferaya proyeksiyası bu mənada qanunauyğunluqdur: işini itirmək, alışdığı şəxsi harmoniyanı pozmaq istəməyən, ailəsini, evini nəyin bahasına olursa-olsun qoruyanlar dəyərlərə asanlıqla tüpürürlər.
Luis Bunuelin “Azadlıq kabusu” filmi buna bənzər hadisələrdən danışır. Ziyalı cütlük digərinin evinə təşrif buyurur. Ev sahibəsi qonaqları ətrafında unitazların, üstündə isə yalnız jurnalların düzüldüyü masaya dəvət edir. Unitazın qapaqlarını açan kişilər və qadınlar tumanlarını çəkərək yanlarını rahatlayıb, hər gün insanın nə qədər təbii tullantı istehsalı haqda söhbətləşirlər. Sonra kişilərdən biri üzr istəyib masa arxasından qalxır, yemək üçün tualetə gedir. İndi bizim yeməyi tualetdə yeyən, süfrə arxasında isə təbii ehtiyaclarını ödəyən o personajların düşüncəsinə uyğun həyat formulumuz var.
Digər səbəb mental mədəniyyətimizdəki dözümlülük, ən pis şəraitə belə uyğunlaşma meylinin mövcudluğudur. Və kütləvi dözümlülük, şərtlərlə barışıqda yaşamağımız məsəllərimizdə də təzahür edir: “Ağa deyir sür dərəyə, sür dərəyə”, “Palaza bürün, elnən sürün”, “Ellə gələn dərd toy bayramdır”.
Qayıdıram Şlinkə. Qəhrəmanı Hannaya insani münasibətinə görə tənqid edilən yazıçının mövqeyi beləydi: “Əgər cinayətkara humanist nəzər nöqtəsi yoxdusa, deməli, bizim onunla problemimiz də yoxdur. Və əgər cinayətkarların hamısı yalnız monstr olsadı, dünya daha sadə olardı. Onların isə hamısı belə deyil. Əvvəlcə onlarla insani yaxınılıq qurmaq lazımdır”.
Kütləvi saxtakarlıqda rolu olan müəllimlərə emosional yanaşmalıdır, qınamalıdır, linçləməlidir. Bu, onun təbiətidir. Ancaq bir intellektual elmi araşdırmasında, bir yaradıcı bədii məhsulunda- emosiyaları kənara qoyaraq, Şlinkin diliylə desəm, həmin müəllimlərlə insani yaxınlıq qurmalıdır ki, cəmiyyətin xəstəliyinin kökünü müəyyənləşdirsin.
Səhifəmizdə hər hansı səhv və ya qeyri-dəqiq məlumat gördükdə, həmin mətni seçib Ctrl+Enter düymələrini sıxaraq bu barədə bizə məlumat verməyinizi xahiş edirik.
