“World Press Photo” mükafatı 1955-ci ildən başlayaraq hər il təqdim olunur. Müsabiqədə yüksək ustalıq göstərməyə can atan peşəkar fotojurnalistlər iştirak edirlər.
“World Press Photo”nun qısa siyahısına düşmüş nominantların ən gözəl işlərini təqdim edirik.
Tatyana Tkaçeva – “Portret” kateqoriyası. Belorus qanunvericiliyi abortlar məsələsində Avropanın ən liberal qanunvericiliklərindən biri hesab olunur. Lakin hamiləliyin yarımçıq kəsilməsi bir çoxları üçün hələ də sərt tabu olaraq qalır və tez-tez utanc hissi ilə müşayiət olunur. Minskli fotoqraf Tatyana Tkaçeva abort etmiş qadınların hekayətlərini “Haqq və utanc arasında” adlı fotosilsilədə toplayıb. Qəhrəmanlardan hər birinin hamiləliyi yarımçıq kəsməsi üçün öz səbəbi var: Çernobıl qəzasından sonra təhlükə, yoxsulluq qorxusu, tənha ana olmamaq istəyi, seksual təcavüz və s. Fotolarda qadınlar üzlərini göstərmirlər.
Şon Deyvi / “France-Presse” agentliyi. Fotodakı maskalı qız avstraliyalı Abigeyl Ferrisdir. Abigeyl və ailəsi meşə yanğınları ucbatından Yeni il bayramı qabağı evlərini tərk edərək müvəqqəti təxliyə mərkəzinə köçməyə məcbur olub: foto 2019-cu il dekabrın 31-də çəkilib.
Nikolas Asfuri / “France-Presse” agentliyi – “İlin hadisəsi” kateqoriyası. Nikolas Asfuri ekstradisiya haqqında qanun layihəsinə etiraz edən Honkonqu lentə alıb. Həmin vaxt yerli əhalinin əksəriyyəti, bu qanunun Honkonqu Çindən asılı vəziyyətə salacağını düşünürdü. Etirazlar polislərin zorakı müdaxilələri ilə müşayiət olunurdu. Lakin etirazçılar məqsədlərinə çatdılar və hökumət qalmaqallı qanun layihəsini geri çəkdi.
Keti Orlinski / “National Geographic”. Arktikanın əbədi buzlaqları iqlimşünasların düşündüyündən daha sürətlə əriyir. Bu zaman atmosferə qlobal istiləşməni gücləndirən parnik qazları düşür. Şimal yarımkürəsində torpaqların, demək olar ki, dördə biri əbədi buzlaqlardan ibarətdir. Keti Orlinski “Karbon təhlükəsi” adlı fotosilsiləsində əbədi buzlaq şərtlərində həyatın necə dəyişdiyini, buzlaqların əriməsinin yerli əhalinin həyatına, əsrlərlə formalaşmış nizama necə təsir elədiyini göstərir.
Romen Lorando – “İlin hadisəsi” kateqoriyası. 2019-cu ildə Əlcəzairdə gedən etiraz aksiyalarını lentə alan Romen Lorando gənc insanların narahatlıqlarının necə hakimiyyətə qarşı çıxışlarla nəticələndiyini, başqa insanları da bu etirazlara qoşulmağa ilhamlandırdığını göstərməyə çalışır.
Ester Horvat / “The New York Times”. Ağ ana ayı balası ilə birlikdə alimlərin alman elmi-tədqiqat gəmisi “Polarstern”lə gətirdikləri avadanlıqlara yaxınlaşıb. Bu avadanlıqlar Arktikaya iqlim dəyişikliklərinin nəticələrini öyrənmək üçün gətirilib. Ən aşağı temperatura belə dözümlü olan, qalın buz təbəqələrinin arasından keçən gəmidə 100-ə yaxın tədqiqatçı toplaşıb. Onlar ümid edirlər ki, Arktikanın iqlim sistemini öyrənib təsvir etməyə nail olacaqlar: onlardan əvvəlkilər, uzun keçən qış və qütb gecələri ucbatından bu araşdırmaları kifayət qədər yaxşı apara bilmirdilər.
Maksimilian Mann / DOCKS. Collective İranın şimal-şərqində yerləşən Urmiyə gölü yox olmaq təhlükəsi qarşısındadır. Hələ 2014-cü ildə alimlər bildirirdilər ki, gölün sahəsi 1970-ci ildə tutduğu sahədən 12% azalıb. Urmiyənin qurumasını güclü quraqlıq və insanların təsərrüfat fəaliyyəti ilə əlaqələndirirlər: fermerlər tarlaları suvarmaq üçün gölün suyundan istifadə edirlər. Göl yox olsa, onun yerində həyat üçün yararsız duzlu səhra qalacaq, əhalinin əksəriyyəti ordan köçməyə məcbur olacaq. İran prezidenti Həsən Ruhani yaxın on il ərzində Urmiyənin xilası üçün 5 milyard dollar ayırmağa söz verib.
Kim Kyung-Hun / “Reuters”. Yaponiya uzunömürlülər ölkəsi hesab olunur: əhalinin 28%-i 65 yaşdan yuxarı insanlardan ibarətdir. Onların əksəriyyəti tək yaşayır və heç kimlə ünisiyyət saxlamır. Reqbi, yaşlı insanların sadəcə aktiv olmasına yardım etmir, həm də onlara tam sosial həyat təklif edir. Yaponiyada oyunçuları 40-yaşdan yuxarı insanların arasından seçən, təxminən, 150-ə yaxın reqbi klubu fəaliyyət göstərir. “Tokyo’s Fuwaku Rugby Club” isə 1948-ci ildə təsis olunub.
Mulugeta Ayen / “Associated Press” “İlin hadisəsi” kateqoriyası. Efiopiyada Boeing 737-nin qəza yerində çəkilmiş daha bir foto. Qəza 2019-cu il martın 10-da baş vermiş, təyyarədən heç kim xilas ola bilməmişdi. Faciə qurbanlarının təşhiş olunmamış qalıqları hadisədən səkkiz ay sonra – noyabrın 14-də torpağa verilmişdi.
Ayvor Prikett / “The New York Times”. 18 yaşlı Əhməd İbrahim Suriya Demokratik Güclərinin – terrorçu “İslam dövləti” təşkilatı ilə mübarizə aparan hərbi alyansın döyüşçüsüdür. Foto: Əhmədin sevgilisi ona baş çəkməyə gəlib. Gəncin yaralarından dəhşətə gələn qız əvvəl palayata girmək istəməsə də, tibb bacısı qızı yola gətirir və Əhmədin əlindən tutub onunla bir az danışmasını xahiş edir.
Olivye Papegnis. Keçən il Avstraliyada başlayan meşə yanğınlarını bir neçə ay söndürmək mümkün olmamışdı: rekord müddətli quraqlıq və güclü külək alovun yayılmasına səbəb olurdu. 2020-ci ilin yanvar ayının sonlarına doğru, Avstraliya hökuməti yanğınlarda 30 insanın həlak olduğunu bildirib. O cümlədən 3000 min ev məhv olub, 12 milyon hektar torpaq yanıb, milyarda yaxın heyvan həlak olub.
Tomek Kaçor / “Wyborcza” qəzeti “İlin fotosu” və “Portret” kateqoriyaları. Polşalı fotoqraf Tomek Kaçorun “Oyanma” adlı bu fotosu Podkova-Lesna şəhərində yerləşən mühacirlər üçün mərkəzdə çəkilib. Fotoda “yadlıq sindromu”ndan (Resignation Syndrome) əziyyət çəkən və katatoniya vəziyyətindən yenicə çıxmış 15 yaşlı erməni qız həkk olunub. Qız əlil arabasında oturub, yanında isə valideynləri dayanıb. “Yadlıq sindromu” diaqnozu ilk dəfə keçən əsrin 90-cı illərində İsveçrədə qoyulub. Bu sindrom daha çox mühacir uşaqları, xüsusilə də, qaraçılar, yezidilər və Balkan yarımadasından gələnlər üçün xarakterikdir. “Yadlıq sindromu”ndan əziyyət çəkən uşaqlar danışmağı, hərəkət etməyi, yemək yeyib-su içməyi dayandırır, fiziki qıcıqlandırıcılara reaksiya vermirlər. Fotonun qəhrəmanında sözügedən sindrom, ailəsi İsveçrədə sığınacaq almağa çalışdığı zaman yaranıb və qız, ailə Polşaya göndəriləndən səkkiz ay sonra özünə gəlib.
Yasuyoşi Çiba / “France-Presse” agentliyi – “İlin fotosu” kateqoriyası. Gənc oğlan mobil telefonların işığında şeir deyir. Yanında dayanmış etirazçılar ölkənin vətəndaş idarəetməsi formasına keçməsinə tələb edirlər. Foto 2019-cu il iyunun 19-da Sudanın paytaxtı Xartum şəhərində elektriklərin kəsildiyi zaman çəkilib. Yerli hakimiyyət interneti və işıqları kəsməklə etirazçıları dayandırmağa çalışırdı. 2018-ci ilin dekabrında Sudanın şərqində başlayan aksiyalar ölkədə həyat səviyyəsinin pisləşməsinə etiraz xarakteri daşıyırdı. Aksiyaların başlamasına çörəyin qiymətinin üç dəfə qaldırılması səbəb olmuşdu və tezliklə etiraz aksiyaları bütün ölkəyə yayılmışdı. Etirazçılar 1993-cü ildən bəri Sudana başçılıq edən prezident Ömər əl-Bəşirin istefasını tələb edirdilər. Aprelin 11-də hərbi çevriliş nəticəsində Əl-Bəşir devrilərək həbs olunmuş, hakimiyyət isə Müvəqqəti Hərbi Şuranın əlinə keçmişdi. Etirazlar davam etdiyinə görə, iyunun 3-də ordu silahsız nümayişçilərə atəş açmışdı. Müxalifətin məlumatlarına görə, qarşıdurmalarda 100-dən çox insan həlak olmuşdu.
Səbihə Çimen – “Hafiz: Quranın qoruyucuları” layihəsi. Hafiz, Qurani-Kərimi əzbər bilən müsəlmana verilmiş addır. Əksəriyyətin savadsız, kağız və perqamentin son dərəcə bahalı olduğu zamanlarda hafizlər müqəddəs mətnin qoruyucuları, onu gələcək nəsillərə ötürən insanlar sayılırdılar. Türkiyədə uşaqlara Quranı öyrədən, qızların da getdiyi minlərlə məktəb var. Bir qayda olaraq, qızlar bu məktəbləri bitirəndən sonra ərə gedirlər, lakin müqəddəs mətni yaddaşlarında qorumağa davam edirlər. Səbihə Çimenin fotosunda sözügedən məktəblərdən biri həkk olunub.
Stiv Vinter / “National Geographic” – “Müasir dövrün problemləri” kateqoriyası. ABŞ-da 5-10 minə yaxın pələng qəfəslərdə saxlanılır. Yolkənarı heyvanxanaların sahibləri və digər iş adamları bu böyük pişikləri yetişdirir və pələnglə şəkil çəkdirmək istəyən qonaqlardan pul qazanırlar. Evində pələng saxlayan insanlar da var. Bütün Asiyada vəhşi pələnglərin sayının 4000-dən bir qədər az olduğunu, bütün dünyada isə akkreditasiyadan keçmiş 1659 heyvanxananın fəaliyyət göstərdiyini nəzərə alanda sözügedən rəqəm (5-10 min) xüsusilə diqqət çəkir. Hazırda ABŞ bu böyük pişiklərin təhlükəsizliyini qanunvericilik səviyyəsində təmin etmək qərarına gəlib. Yeni qanun layihəsinin tərəfdarları ümid edirlər ki, pələnglərin ev heyvanı kimi saxlanmasının yasaqlanmasına nail ola bilərlər. Həmçinin onlar, vəhşi təbiətə qaytarılması imkansız olan pələnglərin xüsusi qoruqlara köçürülməsini gözləyirlər.
Mark Peterson / “Redux İmages” – “Müasir dövrün problemləri” kateqoriyası. Amerikalı ağdərili milliyyətçilər dəstəsinin üzvləri Dardanell gölündə (Arkanzas ştatı) Adolf Hitlerin doğum gününü qeyd edirlər. Araşdırmalar göstərir ki, son illər ərzində AbŞ-da sağ ekstremistlərin fəallığı artıb.
Nikita Tereşin – “İlin fotosu” və “Müasir dövrün problemləri” kateqoriyaları. “Şəxsi heç nə yoxdur – müharibənin pərdəarxası” adlı bu fotoda Əbu-Dabidə keçirilən “IDEX-2019” – Beynəlxalq Hərbi Müdafiə Sərgisində gün bitdikdən sonra tank əleyhinə iki raketi götürən biznesmen həkk olunub.
Mulugeta Ayen- “Associated Press” agentliyi, “İlin fotosu” kateqoriyası. Efiopiyalı fotoqrafın bu şəklində 2019-cu ilin mart ayında Əddis-Əbəbə yaxınlığında baş vermiş təyyarə qəzasında həlak olmuş insanlardan birinin qohumu həkk olunub. Sözügedən hadisə zamanı “Boeing 737” havaya qalxandan altı dəqiqə sonra radarlardan itmiş, sonra isə yerə düşmüşdü. Qəza nəticəsində göyərtədə olan 157 insanın hamısı həlak olmuşdu. Qəza o qədər dəhşətli idi ki, nə sərnişinlərin, nə də ekipaj üzvlərinin qalıqlarını təşhis etmək qeyri-mümkün idi. Fotodakı qadın qəza yerinə gəlib və başına torpaq tökərək ağlayır.
Faruk Batiş / “Deutsche Presse” agentliyi, “İlin fotosu” kateqoriyası. Bu foto Əlcəzairdə, hökumət əleyhinə nümayişdə çəkilib. Əlcəzairdə 1999-cu ildən hakimiyyətdə olan prezident Abdel Əziz Buteflikin yenidən prezidentliyə namizədliyini verməsinə qarşı çıxışlar 2019-cu ilin fevralında başlamışdı. Yerli tələbələr tətil elan etmiş, vətəndaş demokratiyasına qayıtmağı tələb edən etirazçılar polislərin hücumlarına məruz qalmışdılar. 2019-cu il aprelin 3-də Buteflik prezident vəzifəsindən vaxtından əvvəl istefa vermişdi.
