Müsahibimiz, məşhur “Pərdə”, “İkinci pərdə” filmlərinin rejissoru Emil Quliyevdir. Emillə “Pərdə” trilogiyasının üçüncü hissəsi – oktyabr ayında böyük ekranlara çıxacaq “Sonuncu pərdə” filmi haqqında danışmışıq.
Emil, “Sonuncu pərdə” filmi nədən bəhs eləyir?
Açığı, heç vaxt filmi bir cümlə ilə tam izah eləyə bilmirəm. Film nə haqqındadı? Bu dəqiqə elə insanlar var ki, onlar üçün həyatın maddi tərəfləri mənəvi tərəflərindən – sevgi, dostluqdan daha üstündü. Ümumi desək, film belə insanlar haqqındadı. Düzdü, hadisələr, süjet xətti kiçik bir problemin üzərində qurulub, amma çalışmışam ki, onun içində hər bir insanın xislətini göstərim. Və təbii ki, qəhrəmanlar yenə də cəmiyyətin qurbanlarıdı.
Bir söhbətimizdə demişdiniz ki, hər filmdə kinonun bir qolunu öyrənirsiniz. Bir filmdə dramaturgiyanı, birində operatorluğu və s. Bu filmdə nəyi öyrənirdiniz?
Həqiqətən belədi. Filmlərin üçünü də yanaşı qoysaq, görərik ki, məsələn, birinci filmdə çox şey axsayır…
Amma ssenari pis deyil.
İkinci filmdə ssenari axsayır, aktyorların ifası, operator işi ön plana keçir. Üçüncü filmin dramaturji baxımdan ideal olduğunu deməzdim, ancaq mənə elə gəlir ki, birinci və ikinci ilə müqayisədə bu, daha dolğundu. Düzdü, yenə də hadisələr qısa zaman kəsiyində baş verir, real time da çəkmişik. Buna baxmayaraq, çalışmışam ki, heç bir obraz, heç bir hadisə ümumi süjet xəttindən kənara çıxmasın. “Sonuncu pərdə”, texniki baxımdan da əvvəlkilərdən daha mükəmməldi, çünki burda çox peşəkar bir komanda ilə işləmişəm. Operatorumuz Fransada yaşayıb işləyən həmyerlimiz Orxan Abbasovdu. Həddindən ziyadə istedadlı oğlandı. Bu onun artıq üçüncü filmidi. Bundan əvvəl birlikdə iki filmdə işləmişik. Operatordan əlavə, heyətdə başqa çox peşəkar insanlar var və onların da əməyi filmdə görünür. Filmin ssenarisini də Qorqud Cəfərlə birlikdə yazmışıq.
Çəkilişə hazırlıq mərhələsində verdiyiniz müsahibələrdən, sosial şəbəkədə yazdıqlarınızdan anladığım qədərilə, filmin büdcəsini çətinliklə toplamısınız. Bu filmin büdcəsi əvvəlkilərdən daha çoxdu?
Hə, çoxdu. Bir nəfər bütün xərcləri təmənnasız qarşılayacağına söz vermişdi. Biz işləməyə başlayandan bir müddət sonra imtina elədi. Yəqin, gördü ki, gələcəkdə burdan gəlir götürə bilməyəcək, ya da kimsə qulağını doldurdu. Maliyyəni kəsdi, biz də məcbur olub çəkilişləri dayandırdıq. Amma sonra yenidən başladıq. Komandanı yığdıq, uşaqlara vəziyyəti açıqladım. Dedim ki, pul olacaq, ya yox, bilmirəm, ancaq gediriksə, axıra qədər gedək. Uşaqlar da razılaşdılar. Biz başladıq, bir müddət keçdi, bir nəfər, necə deyərlər, öz yardım əlini uzatdı. Bəzi yerlərdən texnika gəldi, kameranın obyektivlərini havayı aldıq. Beləcə çəkdik, bitirdik. “Cinex” şirkəti co-prodüserimiz oldu. İctimai TV bizə təmənnasız kömək elədi, texnika, səs avadanlığı verdi. Bu dəfə kömək daha çox oldu. İTV-nin rəhbəri Balaş Qasımov, həqiqətən də, yaxşı insandı.
Filmin tizerinə baxanda aktyor heyəti diqqətimi çəkdi. Siz, adətən, yeni və ya o qədər də məşhur olmayan simalarla işləyirsiniz. Məsələn, Vidadi Həsənovu aktyor heyətində görmək maraqlı gəldi, hətta təəccübləndirdi.
“İkinci pərdə”də zaldan çıxmışdı.
Mən də bunu nəzərdə tuturam. Vidadi müəllim ən yaxşı aktyorlarımızdan biridi, amma sizin üslubunuza yaddı sanki. Həm də bildiyim qədərilə, bəzi prinsipləri olan aktyordu. O və onun kimi digər aktyorlarla işləmək çətin deyildi?
Ağsaqqallar tamamilə fərqlidilər. O qədər məsuliyyətli, o qədər mədəni, öz işini bilən, peşəkardılar ki!
Söyüşlərə etiraz eləmirdilər, yoxsa bu dəfə söyüş yoxdu?
Bu dəfə daha çoxdu. Vidadi Həsənovun qəhrəmanı hamını söyür. Mən bizim gənc aktyorlara demək istəyirəm ki, yaşlı aktyorlarımızdan nümunə götürsünlər. Onlar meydançada olan insanlara, rejissora, ssenariyə, vaxta, punktuallığa, bir sözlə, hər şeyə böyük məsuliyyətlə yanaşırlar. Vaxtında gəlirlər, vaxtında gedirlər. Deyinmirlər, öz işlərini bilirlər. Bir-birimizlə kontaktımız tez yarandı. Onlarla heç bir problem yaşamadım.
“İkinci pərdə”də İbiş rolunun ifaçısı Elşən Əsgərovu kəşf adlandırmışdınız. Bu filmdə də belə kəşfiniz oldumu?
Nofəl Şahlaroğlu. Adam boynunun arxası ilə oynayırdı və çox gözəl oynayırdı. Düzdü, zəif yerləri də vardı, amma onları mən bilirəm. Dua eləyəcəyəm ki, tamaşaçı görməsin. Bəlkə də mən onu daha yaxşı tanıyıram deyə bilirəm. Nofəl yaxşı oynayıb, Əlibəy Məmmədli yaxşı oynayıb, Cövdət Şükürov yaxşı oynayıb. Ümumiyyətlə, bütün kast mənim istədiyim adamlardan ibarətdi. Ssenarini yazanda onları təsəvvür eləyirdim.
Kastinq oldu, yoxsa yazanda artıq bilirdiniz, hansı rolu kim ifa eləyəcəyək?
Bəzilərini bilirdim, amma sonra həmin aktyorlarla görüşəndə gördüm ki, personajlara uyğun gəlmirlər, dəyişdirdim aktyorları. O qədər peşəkar, yaxşı aktyorlarımız var ki! Gənclər var.
“Sonuncu pərdə” digər “Pərdə”lərdən nə ilə fəqlənir?
Mən bu filmi özüm üçün film müstəvisinə qaldırdım. Bundan əvvəlki iki filmim barədə bunu deyə bilmirdim, hesab eləyirdim ki, onları film adlandırmağa mənəvi hüququm yoxdu. Onların birinin ayağı qırıqdı, birinin əli. Yəni natamamdı. “Sonuncu pərdə”də də natamamlıq, min dənə səhv var, amma digərləri ilə müqayisədə bu, ən azından, filmdi. Mən artıq harda səhvlər olduğunu bilirəm. Bu dəfə özüm üçün elə bir şey tapmışam ki, növbəti film daha peşəkar olacaq, baxarsınız.
Yəni qüsur tapmısınız, yoxsa yenilik anlamında deyirsiniz?
Yox, “Kaş ki bu olardı, niyə bunu eləmək ağlıma gəlməyib” dediyim bir şey. Əslində çox elementar bir şeydi, amma bunu bilmək üçün mən… Deyəsən, bir dəfə müsahibədə demişdim ki, başa düşmürəm, təhsil nəyə lazımdı, mənim təhsilim yoxdu, bu işi praktikada öyrənirəm. Ya da buna bənzər bir şey demişdim. Amma indi bu sahəni oxumadığıma görə çox təəssüflənirəm. O qədər elementar şeylər var ki, mən onları bilmirəm. Sadəcə bunu sənə deyən olmayıb, kitabda da yazmırlar. Bu barədə gərək kiminləsə danışasan, məsələn, bir müəllimlə. O müəllimə sual verəsən ki, bu səhnəni necə çəkim? O da sənə desin ki, bax, bunu, bunu eləsən, daha yaxşı olacaq. Bəlkə son dərəcə elementar bir şey deyəcək, amma lazımlı olacaq. Söhbət rejissorların kitablarında yazılanlardan getmir, onları oxumuşam. Amma elə şeylər var ki, kitablarda onları yazmırlar, müəllimlə canlı ünsiyyət lazımdı. Məsələn, Vaqif Mustafayev mənim müəllimim olsaydı, mənə cavab verərdi. Mütləq təhsil almaq lazımdı. Bilirəm ki, faciəvi bir şey deyil, amma olsaydı, yaxşı olardı.
Emil, “İkinci pərdə” internetdə yayılandan sonra xeyli baxıldı, onun dalğasında birinci film də təkrar izlənildi. Bəyənənlər də çox oldu, amma iradlar vardı. Və onlardan biri, ən çox müzakirə olunanı qadınların zəif, passiv göstərilməsi, ya da ümumiyyətlə, arxa plana atılmasıydı.
“Sonuncu pərdə”də də qadın zəmanənin qurbanı, “kişilərin” fahişə kimi baxacağı bir obrazdadı.
Bu iradlara münasibətinizi bilmək istəyirəm.
Burda fəlsəfə açmayacağam. Reallıqda necədisə, onu çəkmişəm. Xəyanət mövzusunda film belə olmalıydı. Düzdü, tərsinə də ola bilərdi, qadın kişini xəyanət edərkən yaxalayardı, amma onda film maraqsız alınacaqdı. Qadın neynəyəcəkdi? Heç nə, şivən qopacaqdı və söhbət bağlanacaqdı. “Pərdə” trilogiyasında kişiləri dominant vəziyyətdə göstərmişik – say hesabı ilə də, dialoqların həcminə görə də, süjetin aparıcı qüvvəsi olaraq da. Qadın personajlar çox azdı. İndi sizə sirrimi açım. Artıq növbəti filmin üzərində işləməyə başlamışam. O da trilogiya olacaq. Bu trilogiyada kişilər yox səviyyəsindədi, dominant qadınlardı. Hər üç filmin ssenarisi yazılıb. Noyabrda çəkilişlərə başlayacağıq, martda ekranlara buraxmağı planlayırıq. Çatdırsam, 8 Martda qadınlara hədiyyə eləmək istəyirəm. Hazırda ətrafımda daha çox qadınları toplamağa çalışıram, onlarla söhbət eləyirəm, müxtəlif situasiyalara reaksiyalarını öyrənirəm. Trilogiyanın mövzuları da çox aktualdı. Əminəm ki, baxanda “məhz, belə filmin çəkilməyini istəyirdik” deyəcəksiniz.
Yəni “Pərdə”ləri düşünülmüş şəkildə kişi filmi eləmisiniz.
Elə başladım. Sonra dedim ki, qoy elə də bitirim. O filmlərdə baş verənlər süjetin “tələbidi”. Yoxsa mən qarşıma qadınları alçaltmaq, ya da passiv göstərmək kimi bir məqsəd qoymamışdım. Sadəcə göstərmişəm ki, vəziyyət belədi, bizim cəmiyyətdə bu situasiyada qadın belə davranır, kişi belə.
“İkinci pərdə” ilə “Sonuncu pərdə” arasında iki kommersiya filmi çəkmisiniz – “Bir xalanın sirri” və “Fəlakət”. Mən bunu eşidəndə sevinənlərdən biri idim, nəhayət, kommersiya kinosunun daha yaxşı keyfiyyətə doğru dəyişməyə çalışdığını, peşəkarlarla işləmək istədiyini düşünmüşdük. Amma, deyəsən, alınmadı. Necə oldu ki, “Bozbaş pikçers” sizi dəvət elədi? İdeyalarınız, təşəbbüsləriniz necə qarşılanırdı, onları reallaşdıra bildinizmi?
İlkin Həsəni dəvət eləmişdi, mən də həvəslə getdim, yeni nələrsə eləmək istəyirdim. Ancaq sonra onların xəttinə qayıtmağa məcbur oldum. Mənim dediklərimlə, ümumiyyətlə, razılaşmırdılar, gülüşlə qarşılayırdılar. Deyirdilər ki, bizim tamaşaçı bunu qəbul eləməz, onu qəbul eləməz, bu mahnı filmə oturmur və s. Onda məni niyə çağırmışdın? Biz yeni nəfəs gətirməkdən danışırdıq, axı?! Mən birinci gün İlkinə dedim ki, mənə inan, mütləq yaxşı bir şey yaradacağam. Sözdə inandığını dedi, əslində inanmadı. Uzlaşa bilmədik o komanda ilə. Özümü orda yad hiss eləyirdim. O insanlar başqa adamlardı, başqa cəmiyyətdəndilər elə bil. Düşüncələrimiz, həyata baxışlarımız fərqliydi. Mən kofe içirdim, onlar çay. Mən flomasterlə yazırdım, onlar qələmlə. Təxminən, belə bir şey. Başa düşürsünüz, nə demək istəyirəm? Bir- birimizə tərs mütənasib idik. Onların insanlığına heç bir sözüm yoxdu, bunu nəzərdə tutmuram, heç kim heç kimi ozündən aşağı, ya da yuxarı hesab eləmir. Sadəcə fərqliyik. Neynəmək olar? Mən o meydançada özümü qeyri-peşəkar kimi hiss eləyirdim. Başa düşmürdüm ki, orda nəyə lazımam, ora niyə gəlmişəm? Durub getmək istəyirdim, Rövşən Ağayev qoymurdu.
Bu praktikadan sonra yenə kommersiya kinosunda işləmək, müstəqil şəkildə kommersiya filmi çəkmək istəyərdinizmi?
Əlbəttə, istəyərəm, çox böyük həvəslə çəkərəm. Hətta “Fəlakət”i müstəqil çəkməyə çalışdım. O filmdə bəzi personajları mən yazmışdım. Daha doğrusu, mən tamamlamışdım, bəziləri də özlərinin idi. “Fəlakət”in üzərində işləyəndə bir şey kəşf elədim. Başa düşdüm ki, mən nə çəkdiyimi anlamıram. Çəkirəm, amma bilmirəm, bu, doğrudan, gülməlidi, ya yox? Gedib Fəlakətdən- Elşən Orucovdan soruşurdum ki, bu, gülməlidi? Cavab verirdi ki, hə, superdi. Mənə çatan şeylər camaata – yəni Fəlakətin tamaşaçılarına çatmırdı, onlara çatanlar da mənə. Belə bir paradoks vardı. Amma “Fəlakət” filminə baxmağınızı istəyərdim. Orda maraqlı bir xətt var. Həm də bütün dekorasiyalar, məkanlar, hər şey tikilib. İyirmi dörd mənzil, park, məhkəmə zalı tikmişəm. “Babək”dən bu yana bizim kinoda belə şey olmayıb. Məhv elədilər, getdi. Yeri gəlmişkən, “Sonuncu pərdə”ni də kommersiya filmi hesab eləmək olar artıq. Biletlərin hamısı satılıb, yenə tələb olunur, əlavə zallar açılır. Ümid eləyirəm ki, bu film özünü doğruldacaq, xərclənən pulun hamısını geri qaytara biləcəyik. Onda filmimiz gəlir, tamaşaçı kütləsi baxımından dramların “Xoxan”ı olacaq. Hərçənd gəlirdən daha çox tamaşaçıların bu cür filmlərə alışması vacibdi.
Emil, “Pərdə”lər internetə yüklənəndə xeyli baxış oldu.
Milyonu keçib.
Hətta. Amma kinozallarda az izlənilmişdi. Bunun səbəbi nə idi?
Reklamın zəifliyi. Hətta, ümumiyyətlə, olmaması. Reklam yox idi.
Amma indi sosial şəbəkələr daha az vəsaitlə geniş reklam təşkil eləməyə imkan verir.
Razıyam, sosial şəbəkələr çox az büdcə ilə daha çox tamaşaçıya çatmağa imkan verir. Amma bu, o qədər də effektiv deyil. Hazırda mən bir yox, yüz nöqtədən reklam qurmağa çalışıram ki, film daha geniş kütləyə çatsın. Çünki internetdə bir milyon adam baxıbsa, deməli, bu qədər real tamaşaçı var. “Sonuncu pərdə”nin reklamı əvvəlkilərlə müqayisədə daha yaxşı təşkil olunub. Sosial şəbəkələr, KİV-lərdən əlavə, İctimai Televiziya və Radio Yayım Şirkətləri də bizi dəstəkləyir. Bunlar öz bəhrəsini verəcək.
Emil, sizin durduğunuz yerdən baxanda hazırda Azərbaycan kinosunda nə baş verir, nə görürsünüz?
Mən kinematoqrafçıların toplantısında da iştirak elədim, kinostudiyada da işlədim. Deyəsən, mən elə ala qarğayam, mənim orda heç bir işim yoxdu. Yox, düzdü, biz hamımız birlikdə Azərbaycan kinematoqrafiyası adlanırıq. Ancaq hərənin öz yolu var və mən ümid eləyirəm ki, mənim yolum onlardan asılı olmayacaq, heç vaxt gedib nazirlikdən, kinostudiyadan maddiyat ummayacağam, istəmirəm. Hələlik dostlar, tanışlar var, onlar kömək eləyirlər. Niyə də yox? Özün də rahat olursan, işin də rahat gedir. İstəyirəm, belə çəkirəm, istəyirəm elə. İstəyirəm, Əhmədi çəkirəm, istəyirəm Məmmədi. Heç kim mənə demir ki, filankəs pis aktyordu, gəl, onu çəkməyək. Mənim xoşuma gəlirsə, yaxşıdı. Mən filmimə küçədən adam götürə bilirəm. Mətnimə heç kim müdaxilə eləmir, “bunu yazma, onu yaz” kimi fikirlər bildirmir. Heyif deyil, öz əlin, öz başın olsun?!
Yəni istəməzdiniz, kinostudiya, kino şöbəsi çağırıb desin ki, Emil, sənə pul ayırırıq, gəl, burda film çək.
İstəyərdim, niyə istəməyim?! Amma məni çağırmazlar. Deyəcəklər ki, sənin diplomun var? Yoxdu? Onda sağ ol. Onlarla söhbətimiz çox qısa çəkəcək. Bildiyim odu ki, işləmək lazımdı. Vallah, işləmək lazımdı! Kino çəkmək üçün o qədər də böyük pullara gərək yoxdu. Mən, bəyəm, göydən düşmüşəm? Ya da kimdənsə daha ağıllı, ya da daha üstünəm? Yox, mən adi bir insanam və arzum, istəyim var. Mənə elə gəlir ki, güclü istək olanda insanın qabağında heç nə dura bilməz.
Planlarınızda festivallar üçün film çəkmək, ya da filmlərinizi festivallara göndərmək də varmı?
Hələ ora qədər böyüməmişəm. Yenə də həmin o mənəvi haqq-hüquq məsələsinə qayıdıram. Mənim festivala film göndərməyə mənəvi haqqım çatmır. Adama deyərlər, sən özünə o qədər arxayınsan ki, güclü film çəkdiyini fikirləşirsən, sonra onu birbaş festivala göndərirsən, hələ bir iddialısan ki, filmin mütləq yer tutacaq. Xeyirdimi? Özünü bu qədər vunderkind, ağıllı sayırsan?! Düzdü, istisnalar həmişə var. “Vətəndaş Keyn” filmini çəkəndə Orson Uellsin cəmi 25 yaşı vardı. Olur belə şeylər. Amma hamıya aid deyil. Ona görə də hesab eləyirəm ki, mənim hələ festival üçün film çəkəcək qədər bilgim, dünyagörüşüm yoxdu.
Emil, sizinlə “İkinci Pərdə” filminin premyerası ərəfəsində də söhbət eləmişdik. Onda sanki daha iddialı, ambisiyalı idiniz, özgüvən daha çox idi. İndi daha sakit və realist olmusunuz. Arada nə baş verib ki, siz belə dəyişmisiniz?
Bəlkə ətrafımdakı insanlar dəyişir və bu da istər-istəməz təsir eləyir. Düzü, bilmirəm, nə olub. Yəqin, reallıqla toqquşmuşam. Ya da çəhrayı eynəyimi çıxartmışam.
Sizin çəhrayı eynəyiniz vardı?
Müəyyən mənada vardı, hə. Mən fikirləşirdim ki, insanlarda nəyisə dəyişə bilərəm. İndi də belə hiss eləyirəm və dəyişir də. Amma faiz hesabı ilə götürəndə indi azalıb sanki. Bunu mənim öz statistikam deyir. Əvvəllər düşünürdüm ki, filan işi görəcəyəm və bu məsələ mütləq dəyişəcək. Amma sonra başa düşürsən ki, reallıqda belə olmur.
Yaxşı, başa düşdünüz ki, heç nə dəyişmir, ya da çox ləng dəyişir…
Amma bu da uğurdu.
Soruşmaq istədiyim başqa şeydi: Kino illüziyadı və Tarantinoya inansaq, o, reallıqdan daha gözəldi…
Kino mənim balaca dünyamdı. Orda, ən azından, mənim qəhrəmanlarım ədalətli yaşamağa, ədalətli olmağa çalışırlar, öz dünyalarında nələrisə dəyişə biləcəklərinə inanırlar. Amma bu, çox çətindi. Kinonun magiyası da bundadı. Mən çəkirəm və başa düşürəm ki, bu dünyanı mən yaradıram, o qəhrəmanlar həmişə orda yaşayacaqlar, onların öz aləmi var.
Özünüzü allah kimi hiss eləyirsiniz?
Bir növ elədi. Rejissor öz filmlərinin Allahıdı. Söhbət müəllif filmlərindən gedir.
Bu, yaxşı hissdi?
Çox yaxşı hissdi, çox. Bəzən kiməsə nəsə deyə bilməyəndə sözünü film vasitəsilə çatdırırsan.
Ümumiyyətlə, kinonun, sənətin dəyişmək qabiliyyəti olduğuna inanırsınız?
Bəli! Məni kino dəyişib, məni adam eləyən filmlər olub. Kino olmasaydı, indi aqibətim necə olardı, demək istəmirəm.
Söhbətləşdi: Aygün Aslanlı
Səhifəmizdə hər hansı səhv və ya qeyri-dəqiq məlumat gördükdə, həmin mətni seçib Ctrl+Enter düymələrini sıxaraq bu barədə bizə məlumat verməyinizi xahiş edirik.
