Azlogos
  • Kimlər var
  • Bizi tanı

Çip qıtlığı: Texnologiya əsrinin nefti BMT Nizamnaməsinin 51-ci maddəsi və Dağlıq Qarabağ müharibəsi Orxan Ata: "Qərb özünüsenzuranın pikinə doğru sürətlə irəliləyir" Qacar irsi Berndə Varlıların kasıblara öyrətdikləri Seymur Baycan Tiflisdə - Üstadın doğum gününə
  • Mövqe
  • İntervü
  • Kültür
  • Elm
  • Sərbəst
  • Bazar
  • Gender
  • Dizayn
  • FOTO QRAFİKA
  • COVID-19
  • Vətən müharibəsi
  • Video
  • Artlogos
Nəticə yoxdur
Bütün nəticələri gör
Azlogos
Nəticə yoxdur
Bütün nəticələri gör

“Döyüşlər bitmişdi, lakin əsgərlər yenə də mübarizə aparırdılar”

Bilal Əşrəfov Bilal Əşrəfov
., Vətən müharibəsi
03 Noyabr 2020

Posttravmatik stress pozuntusu (PTSP), adətən, fərd, ölüm və ya ciddi cəsarət təhlükəsi hiss etdiyi bir travmatik hadisə yaşayandan sonra özünü göstərməyə başlayan psixi pozuntudur. Bu pozuntuya təkan verə bilən hadisələrdən biri də müharibədir. Hətta daha çox Vyetnam müharibəsi ilə əlaqələndirildiyi üçün PTSP, müharibə dövrü diaqnozunun sinonimi kimi də istifadə olunur. Belə ki, sözügedən mövzu ilə bağlı ilkin genişmiqyaslı araşdırmaların böyük hissəsi Vyetnam müharibəsi veteranlarının arasında aparılıb.

Bizdə “kontuziya” adı ilə də bilinən bu pozuntunun simptomlarına rastlamaq “müharibənin acı reallığı” kimi təsbit edilir və normal qarşılanır. Əslində, dünya müharibələrindən sonra da sözügedən pozuntudan çox sayda əsgərin əziyyət çəkdiyi müəyyənləşdirilib. Lakin həmin dövrlərdə bu psixoloji hala döyüş bezginliyi və ya müharibə psixozu kimi, müharibə ilə əlaqədar olan, ya da depressiya və ya şizofreniya adı altında ümumiləşdirilən fərqli diaqnozlar qoyulurdu. Daha dəqiq diaqnoz məhz Vyetnam müharibəsindən sonra qoyulmağa başlanıb, buna görə də, bəzən PTSP-ni “post-Vyetnam sindromu” da adlandırırlar.

PTSP ilə bağlı ən diqqət edilməli məqamlardan biri odur ki, bu psixi pozuntudan əziyyət çəkən fərdlər intihar baxımından risk qrupunda sayılırlar. Başqa sözlə, bəzən müharibə hətta bitdikdən sonra da can almağa davam edir. O, fiziki olaraq öldürməsə də, fərdin şüurunda dərin yara izləri buraxır.

Pulitzer laureatı David Finkel, “New Yorker” üçün yazdığı “Qayıdış” (“The Return”) adlı məqalədə amerikan ordusunun iştirak etdiyi müharibələrin cəmiyyətə təsirini belə izah edirdi: “Hər müharibənin sonrası da var: depressiya, narahatlıq, kabuslar, yaddaş problemləri, şəxsiyyət dəyişikliyi, intihar düşüncələri. Araşdırmalar doğrudursa, İraq və Əfqanıstandakı müharibələr zehnən yaralanmış, təxminən, beş yüz min amerikalı veteran yaratmışdı”.

Sitatda da qeyd edildiyi kimi, bu hal sadəcə psixi sağlamlıqla bağlı olmayıb, həmin əsgərlərin cəmiyyətə yenidən inteqrasiyası baxımından da əhəmiyyət kəsb edir. Həmçinin sosial qəbul daha gənc yaşlı əsgərlərin (Azərbaycan ordusunda da yetəri qədər gənc əsgər olduğunu nəzərə alanda) travmanın öhdəsindən gəlməsində dəstəkləyici rol oynayır. Bu mənada müharibə səbəbilə posttravmatik stress pozuntusundan əziyyət çəkən əsgərlərə xüsusi diqqət ayrılmalıdır.

Digər yandan, bu pozuntu tibbə yeni – ən azından, müharibə fenomeninin özündən daha yenidir– məlum olduğu üçün mümkün qədər mövcud ən yeni və uğurlu praktikaların tətbiqinə də üstünlük verilməlidir.

Qeyd etmək lazımdır ki, sözügedən pozuntu yeni təsbit edildiyinə görə hətta inkişaf etmiş ölkələrdə belə, müharibə iştirakçısı olmuş əsgərlərə hələ də yetəri qədər diqqət və qayğı göstərilmir. Belə ki, “The Nation” jurnalında dərc olunmuş məqalədə bu mövzu ilə bağlı narahatlıq dolu, müəyyən qədər də ittihamedici bir sual qoyulub:

“Ruhi sağlamlıq üzrə mütəxəssislər müharibənin dərin emosional travmalarını çoxdan tanıyırlar. ABŞ ordusu onları nə vaxt tanıyacaq?”

Bəs Azərbaycan ordusunda bu məsələyə nə qədər diqqət ayrılır? Yaxud Azərbaycan cəmiyyəti “kontuziya” deyib keçdiyi bu psixi pozuntuya kifayət qədər ciddi yanaşırmı? Hər iki sualın cavabı mənfidirsə, o zaman, təəssüf ki, müharibənin, ardında travmalı vətəndaşlar buraxması qaçınılmaz olur.

Paylaş

Səhifəmizdə hər hansı səhv və ya qeyri-dəqiq məlumat gördükdə, həmin mətni seçib Ctrl+Enter düymələrini sıxaraq bu barədə bizə məlumat verməyinizi xahiş edirik.

Həftəlik yayımlanan yazılardan xəbərdar olmaq üçün bizə abunə olun.

Oxumağa dəyər

Bildschirmfoto 2021-04-09 um 13.16.11
.

Çip qıtlığı: Texnologiya əsrinin nefti

09 Aprel 2021
67680
.

BMT Nizamnaməsinin 51-ci maddəsi və Dağlıq Qarabağ müharibəsi

08 Aprel 2021
IMAGE 2021-04-08 06:45:13
.

Orxan Ata: “Qərb özünüsenzuranın pikinə doğru sürətlə irəliləyir”

08 Aprel 2021
13-min
.

Qacar irsi Berndə

07 Aprel 2021
2bcb3bca-cc0f-44d6-a9fc-70c81b3291a7-Mexico City -Unequal Scenes - Web 72dpi-88
.

Varlıların kasıblara öyrətdikləri

07 Aprel 2021
daeaf17b-8686-4aa6-be3f-ce73a5b60122
.

Seymur Baycan Tiflisdə – Üstadın doğum gününə

06 Aprel 2021

Redaktorun seçimi

“Xalqımızın duası, Türkiyənin puası, Raketlərin şüası…”

XXI əsrdə ölüm nədir və niyə biz ondan qorxuruq?

Azərbaycanlılar kimdir?

Qadın və orqazm

Qışda Azərbaycan ordusu məğlub olacaq?

Edip kompleksi – Psycho

Böyük depressiya

Kilsənin parçalanması: katoliklik və pravoslavlıq

Xalqın, yoxsa kütlənin hakimiyyəti? Demokratiyadan xaosa bir addım

Göydələn mağaralar

Dialoq böhranı

İkinci Qarabağ müharibəsi – reallıqlar və tələblər

Xərçəng haqqında 5 mif

İnsanın insanı istismar etməsi barədə bədii-fəlsəfi esse

Üzeyir bəyin qanını nə qaraldardı?

Prof. Fuad Zərbiyevin Cambridge mühazirəsi

Elinanın qətli, ReAL, Notr Dam

Böyük suallara qısa cavablar

Andre Morua: “Mənəvi dəyərlər – çürük əxlaqçıların mənasız uydurması deyil”

Virusa qarşı sadə vasitə

Sebastião Salgado: “Sperma əvəzinə qan gəlirdi”

Utanmağın faydaları barədə

Herbert Wells: İbtidai düşüncə (əvvəli)

Sındıra bilmədiyimiz oyuncaq

Ən güclü olmağa hələ çox var

Əbədi koronavirus

Xocalı qətliamı olduğu kimi

Həqiqi liberal

Serjant Pərviz Hüseynovun bəyanatı

Qəhvə və parkinqi nə birləşdirir?

“Döyüşlər bitmişdi, lakin əsgərlər yenə də mübarizə aparırdılar”

Bilal Əşrəfov Bilal Əşrəfov
., Vətən müharibəsi
03 Noyabr 2020

Posttravmatik stress pozuntusu (PTSP), adətən, fərd, ölüm və ya ciddi cəsarət təhlükəsi hiss etdiyi bir travmatik hadisə yaşayandan sonra özünü göstərməyə başlayan psixi pozuntudur. Bu pozuntuya təkan verə bilən hadisələrdən biri də müharibədir. Hətta daha çox Vyetnam müharibəsi ilə əlaqələndirildiyi üçün PTSP, müharibə dövrü diaqnozunun sinonimi kimi də istifadə olunur. Belə ki, sözügedən mövzu ilə bağlı ilkin genişmiqyaslı araşdırmaların böyük hissəsi Vyetnam müharibəsi veteranlarının arasında aparılıb.

Bizdə “kontuziya” adı ilə də bilinən bu pozuntunun simptomlarına rastlamaq “müharibənin acı reallığı” kimi təsbit edilir və normal qarşılanır. Əslində, dünya müharibələrindən sonra da sözügedən pozuntudan çox sayda əsgərin əziyyət çəkdiyi müəyyənləşdirilib. Lakin həmin dövrlərdə bu psixoloji hala döyüş bezginliyi və ya müharibə psixozu kimi, müharibə ilə əlaqədar olan, ya da depressiya və ya şizofreniya adı altında ümumiləşdirilən fərqli diaqnozlar qoyulurdu. Daha dəqiq diaqnoz məhz Vyetnam müharibəsindən sonra qoyulmağa başlanıb, buna görə də, bəzən PTSP-ni “post-Vyetnam sindromu” da adlandırırlar.

PTSP ilə bağlı ən diqqət edilməli məqamlardan biri odur ki, bu psixi pozuntudan əziyyət çəkən fərdlər intihar baxımından risk qrupunda sayılırlar. Başqa sözlə, bəzən müharibə hətta bitdikdən sonra da can almağa davam edir. O, fiziki olaraq öldürməsə də, fərdin şüurunda dərin yara izləri buraxır.

Pulitzer laureatı David Finkel, “New Yorker” üçün yazdığı “Qayıdış” (“The Return”) adlı məqalədə amerikan ordusunun iştirak etdiyi müharibələrin cəmiyyətə təsirini belə izah edirdi: “Hər müharibənin sonrası da var: depressiya, narahatlıq, kabuslar, yaddaş problemləri, şəxsiyyət dəyişikliyi, intihar düşüncələri. Araşdırmalar doğrudursa, İraq və Əfqanıstandakı müharibələr zehnən yaralanmış, təxminən, beş yüz min amerikalı veteran yaratmışdı”.

Sitatda da qeyd edildiyi kimi, bu hal sadəcə psixi sağlamlıqla bağlı olmayıb, həmin əsgərlərin cəmiyyətə yenidən inteqrasiyası baxımından da əhəmiyyət kəsb edir. Həmçinin sosial qəbul daha gənc yaşlı əsgərlərin (Azərbaycan ordusunda da yetəri qədər gənc əsgər olduğunu nəzərə alanda) travmanın öhdəsindən gəlməsində dəstəkləyici rol oynayır. Bu mənada müharibə səbəbilə posttravmatik stress pozuntusundan əziyyət çəkən əsgərlərə xüsusi diqqət ayrılmalıdır.

Digər yandan, bu pozuntu tibbə yeni – ən azından, müharibə fenomeninin özündən daha yenidir– məlum olduğu üçün mümkün qədər mövcud ən yeni və uğurlu praktikaların tətbiqinə də üstünlük verilməlidir.

Qeyd etmək lazımdır ki, sözügedən pozuntu yeni təsbit edildiyinə görə hətta inkişaf etmiş ölkələrdə belə, müharibə iştirakçısı olmuş əsgərlərə hələ də yetəri qədər diqqət və qayğı göstərilmir. Belə ki, “The Nation” jurnalında dərc olunmuş məqalədə bu mövzu ilə bağlı narahatlıq dolu, müəyyən qədər də ittihamedici bir sual qoyulub:

“Ruhi sağlamlıq üzrə mütəxəssislər müharibənin dərin emosional travmalarını çoxdan tanıyırlar. ABŞ ordusu onları nə vaxt tanıyacaq?”

Bəs Azərbaycan ordusunda bu məsələyə nə qədər diqqət ayrılır? Yaxud Azərbaycan cəmiyyəti “kontuziya” deyib keçdiyi bu psixi pozuntuya kifayət qədər ciddi yanaşırmı? Hər iki sualın cavabı mənfidirsə, o zaman, təəssüf ki, müharibənin, ardında travmalı vətəndaşlar buraxması qaçınılmaz olur.

Paylaş

Səhifəmizdə hər hansı səhv və ya qeyri-dəqiq məlumat gördükdə, həmin mətni seçib Ctrl+Enter düymələrini sıxaraq bu barədə bizə məlumat verməyinizi xahiş edirik.

Həftəlik yayımlanan yazılardan xəbərdar olmaq üçün bizə abunə olun.

Oxumağa dəyər

Bildschirmfoto 2021-04-09 um 13.16.11
.

Çip qıtlığı: Texnologiya əsrinin nefti

09 Aprel 2021
67680
.

BMT Nizamnaməsinin 51-ci maddəsi və Dağlıq Qarabağ müharibəsi

08 Aprel 2021
IMAGE 2021-04-08 06:45:13
.

Orxan Ata: “Qərb özünüsenzuranın pikinə doğru sürətlə irəliləyir”

08 Aprel 2021
13-min
.

Qacar irsi Berndə

07 Aprel 2021
2bcb3bca-cc0f-44d6-a9fc-70c81b3291a7-Mexico City -Unequal Scenes - Web 72dpi-88
.

Varlıların kasıblara öyrətdikləri

07 Aprel 2021
daeaf17b-8686-4aa6-be3f-ce73a5b60122
.

Seymur Baycan Tiflisdə – Üstadın doğum gününə

06 Aprel 2021
Facebook Youtube Instagram Twitter

az-ag

Dünya azərbaycanlılarının intellektual platformasıdır. Qayəmiz, harada yaşamasından asılı olmayaraq, azərbaycanlılar arasında dünyəvi ideyaları, yüksək zövqü, tənqidi düşüncəni yaymaq və dəstəkləməkdir.

 

 

Bölmələr

  • Mövqe
  • İntervü
  • Kültür
  • Elm
  • Sərbəst
  • Bazar
  • Gender
  • Dizayn
  • FOTO QRAFİKA
  • COVID-19
  • Vətən müharibəsi
  • Video
  • Artlogos

Redaksiya

Təsisçi: Prof. Məsud Aşina

Baş redaktor: Ələkbər Əliyev

Şef redaktor: Elmir Mirzəyev

Redaktor: Aygün Aslanlı, Sevda Sultanova

Texniki direktor: Camal Əli

İncəsənət: Emin Əliyev

Elm: Hacı Hacıyev

Tarix: Tural Həmid

İqtisadiyyat: Dünya Sakit

Foto: Abbas Atilay

Qrafika: Gündüz Ağayev

Dizayn: Sahil Qənbərli

Tərcüməçilər: Rəvan Quluzadə, Fəxri Qocayev

azlogos.eu / azlogos.az / azlogos.ru
Dizayn və icra: Azlogos & JmlStudio /
E-mail: redaksiya@azlogos.eu

  • Mövqe
  • İntervü
  • Kültür
  • Elm
  • Sərbəst
  • Bazar
  • Gender
  • Video
  • Dizayn
  • Foto-qrafika
  • Kimlər var
  • Bizi tanı
  • TV
Nəticə yoxdur
Bütün nəticələri gör

Welcome Back!

Login to your account below

Forgotten Password?

Retrieve your password

Please enter your username or email address to reset your password.

Log In

Add New Playlist

Səhv və ya qeyri dəqiq məlumatı bildir

Göndər Cancel