Azlogos
  • Kimlər var
  • Bizi tanı

Qulağı cırmaqlamayan şeirlər Ermənistanda post-müharibə dövrü yeni diskurs nə deyir? Rüfət Həsənovun da yarıtmadığı bəlalı kino sahəsi Suzan Sontaq. Nümunəvi əzabkeş Pavese Nəriman Nərimanov - 151 Türk Şurasının qeyri-rəsmi zirvəsinə sözardı
  • Mövqe
  • İntervü
  • Kültür
  • Elm
  • Sərbəst
  • Bazar
  • Gender
  • Dizayn
  • FOTO QRAFİKA
  • COVID-19
  • Vətən müharibəsi
  • Video
  • Artlogos
Nəticə yoxdur
Bütün nəticələri gör
Azlogos
Nəticə yoxdur
Bütün nəticələri gör

Dil resurs kimi

Elmir Mirzəyev Elmir Mirzəyev
., Kültür
09 İyul 2020

Bu günlərdə kinoşünas Sevda Sultanovanın yararsız tərcümələr barədə dərc edilmiş yazısını ürək ağrısı ilə oxudum. Bu işlərlə dərindən ilgilənən, məsələnin daxili mətbəxindən xəbərdar birisi kimi deyilənlərin altından qol çəkməyə hazıram.

Yararsız tərcümələr haqda məsələ əslində çoxdan cəmiyyətdə müzakirə edilməkdədir. Sual olunur, nədən belədir, səbəb nədir ki, uzun illər ötsə də nəticə dəyişmir?

Sevda xanım yazısında qeyd edir ki, “fəlsəfə, sosiologiya və digər sahələrə aid mətnləri həmin sahənin mütəxəssisi çevirməli, müəllifin yaradıcılığı haqda məlumatlı olmalıdır.” Tamamilə haqlı və əsaslandırılmış fikirdir. Müxtəlif ixtisas sahələrinin çox özünəməxsus, spesifik dili olur, almancada bu Fachsprache adlanır.

Kiçik haşiyə: Xatirimə uzun illər əvvəl tərcüməsi üzərində işə başladığım, Qara Qarayevin xatirəsinə ithaf edilmiş, dünya musiqişünas və bəstəkarlarının müasir musiqi haqqında esselərindən tərtib edilmiş kitab düşür. Sonradan gənc həmkarlarımın (musiqişünaslar Aybəniz Növrəsli və Sara Muradova, bəstəkarlar Ayaz Qəmbərli, Türkər Qasımzadə və Firudin Allahverdi) da qoşulduğu bu toplu yalnızca 6 essedən ibarət olsa da, onun üzərində çalışmalar 5 ilə (!) yaxın davam etdi. Beləcə, 2007-də başlanmış tərcümələrin son redaksiyasını yalnız 2013-cü ildə bitirdik. İxtisaslaşmış musiqişünas dilini tələb edən bu topluda 6 essedən 4-ü orijinal dildən, 2-si isə rusca tərcüməsindən çevrilmişdi.

1Lakin məsələ tək tərcümə problemi ilə də bitmir. Acınacaqlı hal budur ki, bir çox elmi əsər yazan müəlliflərimiz də ruscadan “copy-paste” edir, nəticədə fransız filosofu Jean Baudrillard‘ın təbirincə simulacre alınır, yəni orijinaldan mənfi anlamda keyfiyyətcə xeyli fərqli bir surət, kopiya meydana çıxır.

Bir daha öz sahəmi – musiqişünaslığı misal gətirəcəyəm. Bizim Konservatoriya (hazırda Bakı Musiqi Akademiyası) az qala yüz ilə yaxındır ki, yaradılıb, amma musiqişünaslıq üzrə ədəbiyyatının yalan olmasın 70-80%-i indiyə kimi ruscadır, başqa cür olmasını da təsəvvür etmək çətindir. İndinin özünə kimi bir çox dissertasiyalar, magistr işi, referatlar məhz bu dildə yazılır ki, əslində bu da obyektiv reallıqdır. Bizim dildə son yüz ildə çox işlər görülüb, lakin bu, kifayət etmir, çünki sırf bu sahə xüsusidir və intensiv çalışmalar tələb edir. Hərçənd əminəm ki, başqa elm sahələrində, ümumiyyətlə elmi ədəbiyyatda da vəziyyət aşağı-yuxarı eynidir, yəni eyni dərəcədə ağırdır.

Kiçik haşiyə: Azərbaycan dili əslində özü-özlüyündə çox vacib və praktik bir resursdur. Çünki arealı maksimal 3-4 mln. olan başqa regional dillərdən (tutalım gürcü, erməni və s.) fərqli olaraq bizim dilimiz insanlarımızı müstəsna böyük, təxmini 150 milyonluq (10 mln. Azərbaycan, 83 mln. Türkiyə, təxmini 20 mln. İrandakı soydaşlarımız, təxmini 20 mln. da Avropada yaşayan türklər və türkdillilər) bir dil arealına qoşur. Əslində istənilən kiçik ölkələrin insanları işlərini görmək üçün azından 2-3 dil bilməlidir, amma Azərbaycan vətəndaşları dolğuluşundan bir “bonus” kimi aldığı bu dillə Avropada hətta heç bir dili bilməsə belə, istənilən məsələni yalnız bizim dilin sayəsində çox rahat həll edə bilər. Bu anlamda bizim dilimizi başqa regional dillərlə müqayisə etmək olmaz.

Lakin bunlar hazırda dilimizin inkişafı ilə bağlı qeyri-kafi vəziyyəti doğruldan arqument ola bilməz. Keyfiyyətli elmi ədəbiyyat, elmi və bədii tərcümələr və xüsusilə elmi mətnlər haqda bir daha vurğulayaq ki, bu işlər tədricən, zamanla və çox-çox ağır zəhmət bahasına başa gəlir. Sadə dillə desək, bütün strateji resurslarımızın (geosiyasi məkanımız, enerji daşıyıcıları, təbii sərvətlər, ən başlıcası – insan resursu) bonuslarımızı necə dəyər-dəyməzinə havaya sovururuqsa, dilə də münasibətimiz bunun eynisidir.

Vəziyyəti daha da ağırlaşdıran isə son illərdə tələbələrin, yeni nəslin çoxunun ruscanı artıq bilməməsi səbəbindən, müəllimlərin mühazirələrdə gətirdiyi sitatların, terminlərin və ədəbiyyatın əxz olunmaması, başa düşülməməsidir. Etiraf etməliyik ki, müstəqilliyimizin 29-cu ilində ingilis dili bizim üçün son 150 ildə “pilot dil” funksiyasını yerinə yetirmiş rus dilinin yerinə keçməyib.

Qısası, belə işlər “nə gözəl dilimiz var” tipli şüarçılıq, mediada çığır-bağırla olmur, bu məsələlər çox ağır və davamlı zəhmətlə, ən başlıcası, dilə və kültürə sayğı ilə başa gəlir.

Paylaş

Səhifəmizdə hər hansı səhv və ya qeyri-dəqiq məlumat gördükdə, həmin mətni seçib Ctrl+Enter düymələrini sıxaraq bu barədə bizə məlumat verməyinizi xahiş edirik.

Həftəlik yayımlanan yazılardan xəbərdar olmaq üçün bizə abunə olun.

Oxumağa dəyər

MyCollages
.

Qulağı cırmaqlamayan şeirlər

19 Aprel 2021
10ee2967-03a2-45c7-94b0-330ef5deef3b
.

Ermənistanda post-müharibə dövrü yeni diskurs nə deyir?

18 Aprel 2021
1598015699061
.

Rüfət Həsənovun da yarıtmadığı bəlalı kino sahəsi

17 Aprel 2021
tumblr_o115q6Jb1T1tv8vcro1_1280
.

Suzan Sontaq. Nümunəvi əzabkeş Pavese

15 Aprel 2021
-bec26f4a158796932682391337210931357
.

Nəriman Nərimanov – 151

15 Aprel 2021
elmir-mirzeyev
.

Türk Şurasının qeyri-rəsmi zirvəsinə sözardı

15 Aprel 2021

Redaktorun seçimi

Yaza bilməməyin dözülməz yüngüllüyü

Osmanlıları, Fransız inqilabını və “Starbucks”ı birləşdirən…

Üçüncü Reyxdə Seks

Subyektiv siyahı

Azərbaycanda orta sinif varmı?

Seksuallıq nədir və necə dəyişir?

İsanı Qolqofaya aparanlar

Yer kürəsi «insan erası»na girib

Koronavirusdan sonra da qapalı məktəb

8 martın Azərbaycanın kölgə iqtisadiyyatına təsiri

Rəssamların bayram yumurtaları

Allah olmaq çətindir

Data jurnalistikası

Toyotadan “gələcəyin şəhəri” prototipi

Abşeron Vadisi-Quo Vadis?

Dağılmış, donmuş, bitmiş Rusiya

Cafe de Flore filminin təhlili

Panik atak və “əsəbiləşmə” məsləhəti

Əmək prosesinin sadələşdirilməsi haqqında

Covid-19 və konspirasiya nəzəriyyələri. Fake-news ehtiyacımız

Berlin savaşı – tarixin təkərləri mövcuddurmu?

Növbəti 5-10 ildə dinozavrlar geri dönə bilər

Anderssonun “Sonsuzluq haqqında” yazdığı şeir

Suda boğulan uşağın zədələnmiş beyin toxuması bərpa edilib

Üzeyir Mehdizadə və eşşəklər

Şəxsiyyət olmamağı öyrətmək

Hər şey çox pisdir və daha da pis olacaq

O dəhşətli üç hərf – GMO

İnsan təkamülünü “çürüdən” 12 mif

Havana: Between Here and Paradise – Rəna Əfəndi təqdim edir

Dil resurs kimi

Elmir Mirzəyev Elmir Mirzəyev
., Kültür
09 İyul 2020

Bu günlərdə kinoşünas Sevda Sultanovanın yararsız tərcümələr barədə dərc edilmiş yazısını ürək ağrısı ilə oxudum. Bu işlərlə dərindən ilgilənən, məsələnin daxili mətbəxindən xəbərdar birisi kimi deyilənlərin altından qol çəkməyə hazıram.

Yararsız tərcümələr haqda məsələ əslində çoxdan cəmiyyətdə müzakirə edilməkdədir. Sual olunur, nədən belədir, səbəb nədir ki, uzun illər ötsə də nəticə dəyişmir?

Sevda xanım yazısında qeyd edir ki, “fəlsəfə, sosiologiya və digər sahələrə aid mətnləri həmin sahənin mütəxəssisi çevirməli, müəllifin yaradıcılığı haqda məlumatlı olmalıdır.” Tamamilə haqlı və əsaslandırılmış fikirdir. Müxtəlif ixtisas sahələrinin çox özünəməxsus, spesifik dili olur, almancada bu Fachsprache adlanır.

Kiçik haşiyə: Xatirimə uzun illər əvvəl tərcüməsi üzərində işə başladığım, Qara Qarayevin xatirəsinə ithaf edilmiş, dünya musiqişünas və bəstəkarlarının müasir musiqi haqqında esselərindən tərtib edilmiş kitab düşür. Sonradan gənc həmkarlarımın (musiqişünaslar Aybəniz Növrəsli və Sara Muradova, bəstəkarlar Ayaz Qəmbərli, Türkər Qasımzadə və Firudin Allahverdi) da qoşulduğu bu toplu yalnızca 6 essedən ibarət olsa da, onun üzərində çalışmalar 5 ilə (!) yaxın davam etdi. Beləcə, 2007-də başlanmış tərcümələrin son redaksiyasını yalnız 2013-cü ildə bitirdik. İxtisaslaşmış musiqişünas dilini tələb edən bu topluda 6 essedən 4-ü orijinal dildən, 2-si isə rusca tərcüməsindən çevrilmişdi.

1Lakin məsələ tək tərcümə problemi ilə də bitmir. Acınacaqlı hal budur ki, bir çox elmi əsər yazan müəlliflərimiz də ruscadan “copy-paste” edir, nəticədə fransız filosofu Jean Baudrillard‘ın təbirincə simulacre alınır, yəni orijinaldan mənfi anlamda keyfiyyətcə xeyli fərqli bir surət, kopiya meydana çıxır.

Bir daha öz sahəmi – musiqişünaslığı misal gətirəcəyəm. Bizim Konservatoriya (hazırda Bakı Musiqi Akademiyası) az qala yüz ilə yaxındır ki, yaradılıb, amma musiqişünaslıq üzrə ədəbiyyatının yalan olmasın 70-80%-i indiyə kimi ruscadır, başqa cür olmasını da təsəvvür etmək çətindir. İndinin özünə kimi bir çox dissertasiyalar, magistr işi, referatlar məhz bu dildə yazılır ki, əslində bu da obyektiv reallıqdır. Bizim dildə son yüz ildə çox işlər görülüb, lakin bu, kifayət etmir, çünki sırf bu sahə xüsusidir və intensiv çalışmalar tələb edir. Hərçənd əminəm ki, başqa elm sahələrində, ümumiyyətlə elmi ədəbiyyatda da vəziyyət aşağı-yuxarı eynidir, yəni eyni dərəcədə ağırdır.

Kiçik haşiyə: Azərbaycan dili əslində özü-özlüyündə çox vacib və praktik bir resursdur. Çünki arealı maksimal 3-4 mln. olan başqa regional dillərdən (tutalım gürcü, erməni və s.) fərqli olaraq bizim dilimiz insanlarımızı müstəsna böyük, təxmini 150 milyonluq (10 mln. Azərbaycan, 83 mln. Türkiyə, təxmini 20 mln. İrandakı soydaşlarımız, təxmini 20 mln. da Avropada yaşayan türklər və türkdillilər) bir dil arealına qoşur. Əslində istənilən kiçik ölkələrin insanları işlərini görmək üçün azından 2-3 dil bilməlidir, amma Azərbaycan vətəndaşları dolğuluşundan bir “bonus” kimi aldığı bu dillə Avropada hətta heç bir dili bilməsə belə, istənilən məsələni yalnız bizim dilin sayəsində çox rahat həll edə bilər. Bu anlamda bizim dilimizi başqa regional dillərlə müqayisə etmək olmaz.

Lakin bunlar hazırda dilimizin inkişafı ilə bağlı qeyri-kafi vəziyyəti doğruldan arqument ola bilməz. Keyfiyyətli elmi ədəbiyyat, elmi və bədii tərcümələr və xüsusilə elmi mətnlər haqda bir daha vurğulayaq ki, bu işlər tədricən, zamanla və çox-çox ağır zəhmət bahasına başa gəlir. Sadə dillə desək, bütün strateji resurslarımızın (geosiyasi məkanımız, enerji daşıyıcıları, təbii sərvətlər, ən başlıcası – insan resursu) bonuslarımızı necə dəyər-dəyməzinə havaya sovururuqsa, dilə də münasibətimiz bunun eynisidir.

Vəziyyəti daha da ağırlaşdıran isə son illərdə tələbələrin, yeni nəslin çoxunun ruscanı artıq bilməməsi səbəbindən, müəllimlərin mühazirələrdə gətirdiyi sitatların, terminlərin və ədəbiyyatın əxz olunmaması, başa düşülməməsidir. Etiraf etməliyik ki, müstəqilliyimizin 29-cu ilində ingilis dili bizim üçün son 150 ildə “pilot dil” funksiyasını yerinə yetirmiş rus dilinin yerinə keçməyib.

Qısası, belə işlər “nə gözəl dilimiz var” tipli şüarçılıq, mediada çığır-bağırla olmur, bu məsələlər çox ağır və davamlı zəhmətlə, ən başlıcası, dilə və kültürə sayğı ilə başa gəlir.

Paylaş

Səhifəmizdə hər hansı səhv və ya qeyri-dəqiq məlumat gördükdə, həmin mətni seçib Ctrl+Enter düymələrini sıxaraq bu barədə bizə məlumat verməyinizi xahiş edirik.

Həftəlik yayımlanan yazılardan xəbərdar olmaq üçün bizə abunə olun.

Oxumağa dəyər

MyCollages
.

Qulağı cırmaqlamayan şeirlər

19 Aprel 2021
10ee2967-03a2-45c7-94b0-330ef5deef3b
.

Ermənistanda post-müharibə dövrü yeni diskurs nə deyir?

18 Aprel 2021
1598015699061
.

Rüfət Həsənovun da yarıtmadığı bəlalı kino sahəsi

17 Aprel 2021
tumblr_o115q6Jb1T1tv8vcro1_1280
.

Suzan Sontaq. Nümunəvi əzabkeş Pavese

15 Aprel 2021
-bec26f4a158796932682391337210931357
.

Nəriman Nərimanov – 151

15 Aprel 2021
elmir-mirzeyev
.

Türk Şurasının qeyri-rəsmi zirvəsinə sözardı

15 Aprel 2021
Facebook Youtube Instagram Twitter

az-ag

Dünya azərbaycanlılarının intellektual platformasıdır. Qayəmiz, harada yaşamasından asılı olmayaraq, azərbaycanlılar arasında dünyəvi ideyaları, yüksək zövqü, tənqidi düşüncəni yaymaq və dəstəkləməkdir.

 

 

Bölmələr

  • Mövqe
  • İntervü
  • Kültür
  • Elm
  • Sərbəst
  • Bazar
  • Gender
  • Dizayn
  • FOTO QRAFİKA
  • COVID-19
  • Vətən müharibəsi
  • Video
  • Artlogos

Redaksiya

Təsisçi: Prof. Məsud Aşina

Baş redaktor: Ələkbər Əliyev

Şef redaktor: Elmir Mirzəyev

Redaktor: Aygün Aslanlı, Sevda Sultanova

Texniki direktor: Camal Əli

İncəsənət: Emin Əliyev

Elm: Hacı Hacıyev

Tarix: Tural Həmid

İqtisadiyyat: Dünya Sakit

Foto: Abbas Atilay

Qrafika: Gündüz Ağayev

Dizayn: Sahil Qənbərli

Tərcüməçilər: Rəvan Quluzadə, Fəxri Qocayev

azlogos.eu / azlogos.az / azlogos.ru
Dizayn və icra: Azlogos & JmlStudio /
E-mail: redaksiya@azlogos.eu

  • Mövqe
  • İntervü
  • Kültür
  • Elm
  • Sərbəst
  • Bazar
  • Gender
  • Video
  • Dizayn
  • Foto-qrafika
  • Kimlər var
  • Bizi tanı
  • TV
Nəticə yoxdur
Bütün nəticələri gör

Welcome Back!

Login to your account below

Forgotten Password?

Retrieve your password

Please enter your username or email address to reset your password.

Log In

Add New Playlist

Səhv və ya qeyri dəqiq məlumatı bildir

Göndər Cancel