Çingiz Mehdipur: “Bir zamanlar millətə aşıqlar çox şey öyrədib. Bu gün isə millət savadlanıb, amma aşıqlar bisavad olub.”
Azərbaycan musiqisevərlərinə Təbrizin “Dalğa” qrupununun adı çoxdan tanışdı. Aşıq musiqi sənətini və saz ifaçılığını yeni bir zirvəyə qaldıran və dünyada tanınmasında böyük rolu olan bu qrupu “aşıq Gipsy Kingsi” adlandıranlar da var. Amma çox az adam bilir ki, bu qrupun performansının təməlində sadəcə yaxşı ifa və maraqlı ideyalar deyil, həm də nəzəri biliklər və elmi yanaşma durur. Bu böyük işin memarı, onillərdir Azərbaycan musiqisinin həm praktik, həm də nəzəri tərəfində nəhəng işlər görmüş ustad Çingiz Mehdipurla bütün bunlar barədə söhbət etdik.
Ustad, əvvəlcə bioqrafiyanızdan danışaq. Həmçinin sənətə necə gəlməyinizdən.
Mən miladi 1962-ci ildə Xudafərin rayonunun Şıxhüseynli (Şeyx Hüseynli) kəndində anadan olmuşam. Əmim aşıq Eynulla bizim məntəqənin adlı-sanlı, tanınmış və savadlı aşıqlarından idi. Deyə bilərəm ki, gözümü açandan onun sazının səsi ilə böyümüşəm. O zaman bizim kəndlərdə məktəb 5-ci sinifə qədər idi, ona görə sonra orta təhsilimi Kəleybər və nəhayət Tehran şəhərində davam etdim. Həmin vaxtlar Tehranda bir dostum xahiş etdi ki, gedib ona saz alaq. Heç mənim də o vaxtlar yaxşı başım çıxmırdı, amma getdik aldıq. Bir müddət sonra o, bir neçə aylıq səfərə gedəsi oldu. Getməmişdən gəldi dedi ki, saz səndə qalsın, birdən ev yoldaşlarım sındırar. O, gedib-gələnəcən mən bir neçə hava öyrəndim. Sonra gəldim əmimdən sazın köklərini və başqa havaları öyrəndim. Nəhayət Hüseyn Əsədi adlı yaxşı bir musiqi ustadım oldu. Hüseyn Əsədi bu tayda çox yüksək səviyyəli bir ifaçı idi. Bir neçə il ondan dərs aldım. Barmaq pozisiyalarını əslində ondan öyrəndim. O zaman elə düşünürdüm ki, Azərbaycanda aşıq musiqisi notla tədris olunur. Ona görə Tehranda notla saz tədris edən müəllim axtardım, amma çox təəssüf ki, tapa bilmədim. Qərara gəldim ki, ümumiyyətlə, notun özünü öyrənim. Həmin zamanlarda İslam İnqilabı yeni baş vermişdi və musiqi məktəblərini yığışdırmışdılar, yalnız evlərdə musiqi dərsi keçilirdi. Mən Məmmədrza Dərvişi adlı musiqi alimi tapdım və ondan musiqi nəzəriyyəsi öyrənməyə başladım. Ümumiyyətlə o zaman 7-8 il Tehranda müxtəlif müəllimlərdən not və musiqi nəzəriyyəsi öyrəndim. Nəhayət 30 il bundan öncə gəldim Təbrizə. Buranın böyük ustadlarından biri, “Ayrılıq” mahnısının müəllifi, rəhmətlik Əli Səlimi xahiş etdi ki, onun musiqi məktəbində notla saz dərsi deyəm. Onu deyim ki, əvvəl Tehranda notsuz, “sinədən-sinəyə”, yəni şifahi üsulla dərs deyirdim, xeyli şagirdim də vardı. Əli Səliminin musiqi məktəbində dərs deyən vaxt dostum Yəhya bəylə birlikdə Üzeyir Hacıbəylinin “Azərbaycan xalq musiqisinin əsasları” kitabını bir neçə aya dərslik kimi öyrəndik. Bir neçə il sonra özüm bir musiqi məktəbi açdım. O zamandan bəri tək saz deyil, musiqinin başqa sahələrində də yüzlərlə tələbə yetişdirmişik.
Siz Şah zamanını da görmüsüz, İslam inqilabından sonrakı dövrü də. Aşıq musiqisinin vəziyyətində hər hansı bir fərqlər oldumu bu quruluşlardaʔ
Şah zamanında Azərbaycan musiqisinə ümumiyyətlə icazə verilmirdi. Bildiyiniz kimi o dövrdə fars-türk məsələsi çox ciddi məsələ idi. Aşıqlar da ancaq kəndlərdə fəaliyyət göstərə bilirdi. Şəhərlərdə isə elə yerlərdə icazə verilirdi ki, ora ancaq yaşlılar gedə bilərdi. O dövrdə Azərbaycan musiqisinin ümumiyyətlə vəziyyəti yaxşı deyildi. Amma inqilabdan sonra vəziyyət müsbətə doğru dəyişdi, bildiyiniz kimi hər inqilabın gətirdiyi müəyyən yaxşı şeylər də olur. Bu gün onu demək olar ki, Güney Azərbaycanda musiqi janrları içində ən inkişaf etmişi elə Aşıq musiqisidir.
Bəs güneydəki aşıq musiqisi Quzey Azərbaycandan hansısa təsirlər alırdımıʔ Siz Qaradağda böyümüsüz, ora Arazboyu olduğu üçün aşıqları yəqin Quzeydən çox fərqlənməzdi. Amma mən bildiyim qədəri ilə cənub istiqamətinə getdikcə fərqlər artır. Məsələn Urmu məktəbi çox fərqlənir.
Qaradağda bir çox ustad aşıq vardı, onlardan biri Aşıq Hüseyn Cavan idi. O, Aşıq Ələsgərin bacısı oğlu Aşıq Musadan dərs almışdı. Pişəvəri hökumətindən sonra Quzey Azərbaycana köçdü və ömrünün sonunacan orada yaşadı. Ondan başqa Aşıq Xeyrulla və Aşıq Polad vardı ki, onlar da Aşıq Ələsgərin oğlu Talıbdan dərs almışdılar. Adını çəkdiklərimin də çoxlu tələbələri olmuşdu. Amma İranda müxtəlif aşıq mühitləri var. Urmu, Həmədan, Savə, Qaşqay və s. Bunların hər birinin 80-ə yaxın havası var ki, bizimkilərdən fərqlənir. Amma dastanlar müştərəkdir. Bizim dövrdə televiziya və radio populyarlaşdı deyə, bunların vasitəsilə quzeydə olan ustadları dinləyirdik, onlarla bir üns tapmışdıq. Şəxsən görməsək də, yaxşı tanıyırdıq, nə iş gördüklərindən xəbərdar idik. Mən özüm uşaqlığımdan Gürcüstan aşıqları Əmrah Gülməmmədov, Hüseyn Saraclı, Kamandardan tutmuş Ədalət Nəsibov, İmran Həsənov, Əkbər Cəfərovu sevirdim. Onlar elə ustadlardır ki, Aşıq musiqisində izləri hələ də davam edir.
Ustad, şəxsi xatirə üçün üzr istəyirəm. Uzun illər öncə Özbəkistanda festivalda bir Çin qırğızı, bəstəkar həmkarımla tanış olmuşdum. Danışırdı ki, “Çində yaşadığım zaman daim Qırğızıstan radiosunu dinləyirdim, arzu edirdim ki, tez məktəbi bitirim gedim Qırğızıstana, Konservatoriyanı orada oxuyum. Nəhayət Qırğızıstana gələndə məlum oldu ki, qırğız dili demək olar elə ancaq həmin o radioda istifadə olunurmuş, həyatın çox sahəsində, xüsusən Konservatoriyada əksəriyyət rusca danışırdı. Məcburiyyətdən Bişkek Konservatoriyasında da əsas çevrəm çinli tələbələrdən ibarət oldu.” Ara açılandan sonra sizdə də belə xəyal qırıqlığı yaşandımı?
Ona çox bənzəyən xatirələr məndə də var. Bizim əslimiz Xudafərindən olduğu üçün bizim radio-televizorlar İrandan daha çox Bakını tuturdu. Baxırdım ki, bizim ənənələr orda necə yerində və qaydasındadır. Elə düşünürdüm ordakı azərbaycanlılar hamısı milli təfəkkürlüdür və mədəniyyətimizi, adət-ənənəmizi qoruyub-saxlayırlar. Ancaq yollar açılandan sonra gəldim və bir sıra məsələlərlə üzləşdim, elə o qırğız qardaşımız kimi başa düşdüm ki, bəlkə 4-5% milli təfəkkürlü adam var. Amma bu məsələyə də elə o 4-5% canlarını qoyublar. Əlbəttə, bu mənim şəxsi fikrimdir. 15-20 il əvvəl Bakı Filarmoniyasında konsert verirdik, işçilər bizimlə türkcə (Azərbaycan türkcəsi – red.), amma öz aralarında rusca danışırdı. Bu mənim üçün xoşagələn hal deyildi. Amma millət günahsızdır. Milləti bu günə qoymaq üçün çox böyük səylər göstərilib. Bizim də taleyimiz belə imiş.
Bəzi sənətkarları da ki, buradan qiyabi tanıyırdım, sonra şəxsən tanıyandan sonra dedim ki, kaş şəxsən tanımazdım, necə ki, sənəti ilə ürəyimdə dağ kimi idi, elə də qalardı. Ola bilər, adam gileylənir, amma ürək istərdi ki, sənəti kimi şəxsiyyəti də o cür olardı.
Quzeydəki Aşıq məktəbi ilə bağlı düşüncələriniz necədi? Professionallıq, sənət baxımından, sənətə münasibət baxımından nələrin daha yaxşı olmasını istərdiniz?
Azərbaycanda Sovet zamanında ədəbiyyat da, kino da, digər musiqi janrları çox böyük inkişaf keçmişdi. Amma çox təəssüf və təəccüb edirəm ki, nə əcəb simfonik, opera-balet musiqiləri yaranıb inkişaf etdiyi halda, aşıq musiqisi tam əksinə, nəinki professionallaşıb, hətta sinədən-sinəyə, ustaddan-şagirdə ötürülən ənənə də aradan gedib. Demək olar hərə əlinə bir saz alıb və ağzına nə gəlib çalıb-oxuyub. Muğam musiqisi Üzeyir Hacıbəylidən başlayaraq çox yaxşı təhlil olunub, araşdırılıb. Amma nədən bu işlər Aşıq sənətində olmayıb? Aşıq musiqisi çox zəngindir. Məsələn, burda, İranda yazılı ədəbiyyatı müqayisə etsək bizim ədəbiyyat fars ədəbiyyatının yanında çox az görünür. Amma şifahi ənənədə əksinə, biz çox görünürük. Aşıq musiqisi dəryadır. Minlərlə havası var, milyonlarla beyt şeiri var, neçə yüz kitablıq dastanı var. Bu sənət daim xalqın içərisində yaşadığı üçün xalqın yaşayış tərzinə aid hər şeyi özünə hopdurub. Mən 30-dan çox ölkədə konsertlərlə çıxış etmişəm, bəzi xarici musiqiçilər bizim musiqi barədə elə sözlər deyiblər, görmüşəm bizdən yaxşı bilirlər. Ona görə ki, daim xalqın içində yaşadığı üçün bu musiqi başqalarına çox böyük təsir göstərə bilir. Amma təəssüf ki, kifayət qədər elmi yanaşma olmayıb. İranda məsələ aydındır – şah zamanı demək olar qadağan idi, sonralar isə özümüz öz gücümüzə bir şeylər edirik. Quzeydə isə bu illər boyu Azərbaycanın əsl musiqisi, milli musiqisi qəhvəxana səviyyəsində qalıb. Bir zamanlar millətimizin mədəniyyətini aşıqlar qoruyub, millətimizə çox şeylər öyrədib. Bu gün isə millətimiz savadlanıb, amma aşıqlar bisavad olub. Çox adam heç toya da dəvət etmir ki, bunları buraxmayın məclisə.
Sizin ifa xüsusiyyətlərinizdən biri də ifanızın təmizliyidir. Bu cür təmiz ifaya sizə qədər nə Quzey, nə də Güney aşıqlarında rastlanmırdı. Sanki sizə qədərki aşıqlar səsin üzərində işləmirdi. Siz bu təmizliyi necə əldə etdiniz? Hansı mərhələdə başa düşdünüz ki, alət daha təmiz, daha səlis çalınmalıdır, səsin üzərində işləmək lazımdır? Çünki alətdən gözəl səs çıxartmaq əslində musiqinin birinci vəzifələrindəndir. Tehrandakı təhsil zamanımı bunun üzərində işlədiniz, yoxsa Təbrizə qayıdıb məktəb açandan sonra?
Mən bu ifa təmizliyini də adlarını çəkdiyim ustadlardan öyrənmişəm. Çünki onlar ustad görmüşdülər. Pinti çalğı ustad görməməkdən əmələ gəlir. Görürsən ki, oturub öz-özünə işləyib, çox gözəl, yeyin barmaqları var, amma cümləbəndi düz deyil, pinti çalır. Musiqi də ədəbiyyat kimidir, cümlələr qırıq-qırıq olmamalıdır. Əgər Ədalət Nəsibovun xüsusən 50-55 yaşından – yəni keçirdiyi qəzadan öncəki ifalarını dinləsəniz görərsiniz ki, onlarda da ifa təmizliyi hiss olunur. Mən həm o ustadlardan təsirlənmişəm, həm də özüm dərs deyə-deyə böyük sənətkarlardan öyrənməyə çalışmışam. Yalnız aşıqlardan deyil, tar ifaçılarından – Hacı Məmmədovdan, Ramiz Quliyevdən, Möhlət Müslümovdan, Habil Əliyevdən, İranın güclü ifaçılarından, hətta ispan gitaraçısı Paco de Lucia’dan. Çalışmışam alətdən düz, təmiz səs çıxardam. Düşünmüşəm ki, bir səs ki, istəyirik alətdən çıxardaq, o nə qədər təmiz olsa, o qədər yaxşı olar. Burada pərdələri yerinə düz oturtmaq da mühümdür. Təəssüf ki, bəzi saz ifaçıları – xüsusən quzeydə – alət sintezatorla düz səslənsin deyə bəzi pərdələri tərpədiblər, xüsusən “mi” notu bizdə bir az aşağı olmalıdı, amma onu zilləşdiriblər deyə sazın öz təbii səsi çıxmır. Məndə bəlkə bundan daha təmiz alına bilərdi, amma yazı-pozuya çox vaxtım gedir. Məsələn, bir ildən çoxdur ki, yalnız “Baş kök”də ifa olunan 75 havanı nota almaqla məşğul idim, bu günlərdə çapda çıxdı. Çalışıram bu havalar itib-batıb getməsin, buna görə ifaçılığa çox vaxt qoya bilmirəm.
Qrup fəaliyyətiniz maraqlıdır. “Dalğa” qrupu burada kifayət qədər tanınır. Musiqi barədə ətraflı anlayışı olanlar başa düşür ki, o necə böyük işdi. Neçənci ildə yarandı, necə yarandı? Konsertləriniz hansı ölkələrdə oldu? Qrup yenə fəaliyyətdədirmi?
Qrup 1990-cı ildə yaranıb. Mən o zaman ustad Əli Səliminin musiqi məktəbində dərs deyirdim. Eyni zamanda Əli Səliminin qrupunda solist idim. Hətta bir dəfə ustad Şəhriyarın yubileyi ilə bağlı beynəlxalq konfrans zamanı konsert vermişdik, o tədbirə Quzey Azərbaycandan da nümayəndə heyəti gəlmişdi: şairlər Bəxtiyar Vahabzadə, Cabir Novruz, Nəriman Həsənzadə, Qasım Qasımzadə, professor Rüstəm Əliyev və başqaları. Yadımdadı ki, onlar bizim konserti çox bəyənmiş, mənim ifamı xüsusi qeyd etmişdilər. Elə o ərəfələrdə Amerikada yaşayan Səid Şəhram adlı bir iranlı musiqiçi İran xalqlarının musiqilərindən ibarət bir layihə başlamışdı. O, not bilən aşıq musiqiçisi axtarırdı, mənimlə tanış oldu. Həmin vaxt bu layihə çərçivəsində İsfahanda 54 ölkədən gəlmiş musiqiçilərin və qrupların iştirakı ilə konsertlər keçirildi. Bizim konsert üçün 5 nəfərdən ibarət bir qrup yaratdım və 8 ay məşq elədik. Beləcə “Dalğa” qrupu yaranmış oldu. Növbəti 10 ildə İranda keçirilən müxtəlif festival və müsabiqələrdə hər il uğurla iştirak edib yerlər tutduq: bəzisində qrup şəklində, bəzisində qrup üzvləri solist kimi. Beləliklə yavaş-yavaş Tehranda, Təbrizdə, Həmədanda, Kişdə.. İranın demək olar bütün şəhərlərində.. Sonra müxtəlif ölkələrə dəvətlər aldıq: ABŞ, Kanada, Kolumbiya, Almaniya, İspaniya, Fransa, İsveç, Türkiyə, Yaponiya, Çin və digər ölkələrdə, o cümlədən Azərbaycan Respublikasında dəfələrlə konsertlərimiz oldu. Bu gün də fəaliyyətdəyik. Pandemiya bitsin, Bakıda Qarabağa həsr etdiyimiz konsertlə çıxış etməyi planlayırıq.
Qrupun tərkibi dəyişirdimi?
Əlbəttə. Məsələn baxdım gördüm xüsusilə cəngavərlik havalarında qaval bəs eləmir, kahon, konga, bendir və s. zərb alətlər gətirdim. Sonra sazın müxtəlif növlərini – ana saz, tavar saz, cürə saz və digərlərini bərpa edib əlavə elədim. Bundan başqa balaban alətinin növünü – bas balabanı əlavə etdim. Bundan başqa bas registri gücləndirmək üçün yeri düşdükcə violonçel də istifadə edirik..
Zövqlü arranjelərinizi də qeyd etmək istərdim.
Çalışıram ki, havaların mahiyyətinə, əsalətinə çox müdaxilə etməyim. Harmoniyaları, akkordları melodiyaların özündən çıxartmağa çalışıram.
Harmoniya demişkən, bizim aşıq sazının təkamülü belə gətirib ki, ifa zamanı hər kökə uyğun sabit harmoniya da səslənir. Bu faktor arranje və harmonizasiya zamanı sizə mane olurmu? Necə həll edirsiniz bunu?
Keçmişdə aşıqlar ifa zamanı daim bütün simlərdən istifadə edərdi, bu da əslində qulağı yorurdu. Ədalət Nəsibov isə yaradıcılığının müəyyən dövründən başlayaraq bunu təmizləməyə başladı və çalışdı ki, hər yerdə bütün simlərdən istifadə etməsin. Biz bir az da təmizləməyə çalışdıq. Harada ki, melodiyanı tək simdə çalırıq, o yerlərdə başqa harmoniyalardan istifadə edirik. Amma elə edirik ki, o harmoniyalar da aşıq havasının ruhuna uyğun olsun.
Bir az da məsələnin elmi tərəfindən danışaq. Siz elmi fəaliyyətlə də məşğulsunuz, “Saz məktəbi” kitabı yazmısınız və nə qədər havaları nota almısınız.
1999-cu ildə “Qopuz məktəbi” adı ilə Təbrizdə, 2012-ci ildə “Saz məktəbi” adı ilə Bakıda dərs vəsaitim nəşr olundu. Kitabın içində aşıq musiqisində istifadə olunan bütün texnikaların hamısını yerləşdirməyə çalışmışam. 1999 nəşrini 5 il tədrisdə istifadədən sonra praktikada qarşıya çıxan bəzi məsələləri nəzərə almaqla, bəzi məsələləri islah etməklə yenidən nəşr elədim və indi deyə bilərəm ki, doğru-düzgün bir tədris vəsaitinə çevrilib. Bundan başqa sazın orta və üst simlərinin yerinə qalın simlər bağlamaqla alətin diapozonunu genişləndirdim. Əvvəllər 2 oktavaya yaxın not var idisə, indi demək olar 3 oktavaya çatıb. “Saz məktəbi” kitabında da, qrupda da o sazdan istifadə edirik.
Kitabdan bir neçə il sonra, 2003-cü ildə Segah məqamında 36 havanı nota köçürüb çap etmişdim. Sonradan o kitabdı da – tədrisdə istifadə zamanı qarşıya çıxan çətinlikləri nəzərə alıb, üstəlik nota köçürülən havaların da sayını 75-ə çatdırıb – yenidən nəşr etdim. Onlardan 20-25 hava, demək olar ki, yaddan çıxıb gedən havalar idi. O biri köklərdə olan havaları da çalışacam yaxın illərdə nota alım və nəşr edim. Bunlardan başqa Urmu, Qaşqay, Həmədan, Zəncan bölgələrinin havalarını çalışacam ki, nota alım.
Maraqlı bir məqama toxundunuz, kitabı əvvəlcə “Qopuz məktəbi” adı ilə çıxarmısız. Bilirik ki, bu alətin adı qədimdə qopuz olub, sonra bir müddət çoğur deyilib – indi gürcülərin əsas folklor aləti çonquri də o alətin bir növüdür, sonradan isə farsca sadəcə “alət” mənasını verən saz adı verilib. Bundan sonra əsl adını qaytara bilərikmi?
Bizdə İranda yeddi aşıq məktəbi var. Onlardan birində Həmədan-Savə məktəbində də saza “çögür” deyirlər. Əlbəttə, o zamanlar ki, Ozan sənəti vardı, onda bu alətin adı qopuz idi. Amma o alət görünüşcə indikindən fərqli idi. Bilirsiniz, türkmənlərin dütar adlı aləti var, o da qopuz əsasında yaranıb.
Amma indi bu mənim gücümdə deyil ki, qaytaraq sazın adını təzədən qopuz qoyaq. Bununla bağlı mütəxəssislər geniş heyətdə qərar çıxarmalıdır.
Sizi daha çox yormayım, son suallarımı verim. Saz ifaçılığının praktik və elmi tərəflərinin gələcəyi ilə bağlı nə düşünürsünüz? Hansı yollar keçilməlidir, hansı məsələlər araşdırılmalıdır?
Bildiyiniz kimi aşıq sənətinin həm oxumaq tərəfi var, həm də ifaçılıq. Saz ifaçılığı son 60-70 ildə aşıq sənətində özəl bir rol alıb. Bu da Borçalı aşıqlarından mərhum aşıq Əmrah Gülməmmədovdan başlayıb. Ustad Ədalət Nəsibov da ondan təsirlənib. İndi sazın solo ifaçılığı, oxunmasından daha çox yayılıb və tərəfdar tapıb. Biz tərəflərdə də məktəbə gələnlər deyir biz oxumaq yox, solo ifaçılıq öyrənmək istəyirik. Bunun səbəblərindən biri də keçmişdən gələn ustad-şagird ənənəsinin təxminən bundan yüz il öncə qırılmasıdır. Ona görə də indi bizim bayaq adlarını çəkdiyim Aşıq Hüseyn Cavan kimi, Aşıq Əmrah kimi, Sadıq Sultanov kimi, Kamandar kimi, Hüseyn Saraclı kimi, Aşıq Əkbər, Aşıq İmran, yaxud Aşıq İsfəndiyar kimi o cür səsli, gözəl, dadlı oxuyan aşıqlar daha yoxdur. Güney Azərbaycanda bir neçə nəfər var ki, onlarla işləmişəm və həmin ustad aşıqların yolundan bunlara dərs demişəm: Aşıq Məhbub Xəlili, Aşıq Cavad Məhərrəmi, Aşıq Novruz nisbətən yaxşıdır. Düzdür Azərbaycanda kimlərsə barədə deyirlər ki, filankəs Aşıq Əkbərin davamçısıdır, amma mən deyə bilərəm onun yarısının yarısı qədər də oxuyan yoxdur. Beləliklə, demək olar ki, sazın solo ifaçılığı oxumağa nisbətdə daha çox üzə çıxıb və sevilib. Sazın özünün qabiliyyəti çoxdur, onda yalnız aşıq havaları yox, muğamlar, əsərlər də çalmaq mümkündür. Amma elmi yanaşmaq lazımdır. Yoxsa mizrabı bütün simlərə vurmaqla alınmaz. Necə tara elmi yanaşılıb, eləcə də saza elmi yanaşmaq lazımdır. Necə ki, Səid Rüstəmovun “Tar məktəbi” kitabından sonra tarın repertuarı genişləndi, eynisini sazla da etmək lazımdır. Bütün bu işlər isə dünya standartları ilə uyğun getməlidir. Qədim zamanlardakı kimi bir pərdəni tutub çalmaqla bu sənəti yaşatmaq olmaz. Bu sənətin dastan hissəsi var ki, onların da müasir forması tapılmalıdır. Bəlkə qrupla, teatr kimi. Onlar bizim keçmiş tariximizdir, onları qorumasaq gələn nəsillərin keçmişlə əlaqəsi qırıla bilər. Yolunu tapmaq lazımdır ki, hansı sistemlə bu dastanlarımızı qoruyaq. Amma elmi və dünya standartları ilə yanaşmasaq aradan gedəcək.
Söhbətləşdi: Firudin Allahverdi
“Dalğa” qrupunun ifalarından bəziləri