Azlogos
  • Kimlər var
  • Bizi tanı

Çip qıtlığı: Texnologiya əsrinin nefti BMT Nizamnaməsinin 51-ci maddəsi və Dağlıq Qarabağ müharibəsi Orxan Ata: "Qərb özünüsenzuranın pikinə doğru sürətlə irəliləyir" Qacar irsi Berndə Varlıların kasıblara öyrətdikləri Seymur Baycan Tiflisdə - Üstadın doğum gününə
  • Mövqe
  • İntervü
  • Kültür
  • Elm
  • Sərbəst
  • Bazar
  • Gender
  • Dizayn
  • FOTO QRAFİKA
  • COVID-19
  • Vətən müharibəsi
  • Video
  • Artlogos
Nəticə yoxdur
Bütün nəticələri gör
Azlogos
Nəticə yoxdur
Bütün nəticələri gör

Çibanian, bu andan

Məryəm İsmayılova Məryəm İsmayılova
., Elm
04 Mart 2020

Təbriklər, yeni doğulan bir geoloji yaşımız daha var – Chibanian. Bunu azərbaycanca Çibanian və ya Tibanian kimi oxuya bilərsiniz. Gələcəyə baxmaq vacibdir, ancaq elmdə gələcək keçmişdən başlayır. Dünyada nə qədər insanı geoloji era maraqlandırması sual altındadır.

Əvvəlcə, geoloji eranın nə olduğuna baxaq. Beynəlxalq Stratiqrafiya Komissiyasının açıqlamasına görə “eoloji era” eon zamanının daha kiçik bölmələrə ayrılmış hissələridir. “Eon” isə geoloji zamanın uzun dövrləridir. BSK uzun tarixi dövrlər olan eonları geoloji eralara, geoloji eraları dövrlərə, dövrləri epoxalara, epoxaları mərhələlərə və ya yaşlara bölüb. Hələ də bir çox bilinməyən mərhələlər, hər dəfə illəri dəyişən yaşlar var. Yerin yaşını bilməyimiz keçmişdə planetimizdə nələrin baş verdiyi, bunun gələcəyə necə təsir edəcəyi barədə bizə məlumat verir. Alimlər yerin yaşını süxurlara və ərazinin flora-faunasına görə təyin edir. Yerin yaşı ilə bağlı əlimizdə dəqiq məlumat olmasa da, dövrlərlə bağlı ətraflı informasiya sahibiyik.

BSK-nın verdiyi xronologiyada ən böyük yaş vahidi olan eonlar Prekambrian və Fanerazoya bölünür. Prekambriandan bizə demək olar ki, heç nə məlum deyil. Ancaq Fanerazoy, xüsusilə də onun kiçik bir dövrü olan 4-cü dövr və ya Kaynazoy bəşər tarixi üçün çox vacibdir. Fanerazoy haqqında qısaca demək olar ki, 3 əsas eraya ayrılır: Paleozoy, Mezozoy və Senozoy. Təəccüblüdür ki, Bakı Dövlət Universitetində tədris materiallarında Senozoy deyə bir dövr qeyd olunmur. Bizim geoxronologiya dünyadakından fərqli işləyir deyəsən.

Mənbə

Bizə dövrlər arasında daha çox maraqlı olanı Senozoydur. Çünki bəşər tarixinin banisi adlandırılan insan bu erada meydana çıxıb. Senozoyu isə Paleogen, Neogen və Quaterner adlandırılan 3 əsas dövrə bölürük. Yenə də, Azərbaycandakı tədris materiallarında Quaternery dövrünü Antropogen dövr olaraq verirlər. Bu, həmin dövrdən etibarən insanın ətraf mühitə təsiri ilə bağlıdır. Quaternery 2.58 milyon il əvvəl başlayıb və hələ də davam edir. Təbii ki, özündə qlobal buzlaşma, qlobal istiləşməni daşıyır. 1985-ci ildən 2017-ci ilə qədər quaternery dövrünün yaşı 1.6 milyon il göstərilir. Dövrlərin illərinin gec-gec dəyişməsi normaldır, çünki istənilən ərazidə qazıntı aparıb yeni nəsə kəşf etmək çətindir və uzun prosedur tələb edir, eyni zamanda bunun elm tərəfindən qəbul edilib-edilməyəcəyi də sual altındadır.

Bəs bizə məlum olan bu qədər eon, era, dövrlərin yaşlarını necə müəyyən etmişik? İlk öncə yaşı mütləq və nisbi yaşa böldüyümüzə dair kiçik bir qeyd vermək lazımdır. Nisbi yaş adından da göründüyü kimi nisbi müşahidələrə əsaslanır. Məsələn, dinozavrlar məməlilərdən daha əvvəl yaranıb. Mütləq yaşda isə konkret illər verilir. Dinozavrlar 243 milyon il əvvəl, məməlilər isə 65 milyon il əvvəl yaranıb. Yaşı müəyyən edərkən, həmin dövrü təmsil edən fosillərə və radiokatik çürüməyə əsaslanırıq. Superpozisiya qaydasına əsasən geologiyada bir orqanizim digərindən az ya da çox yaşayır. Digər halda bir dinozarv tribolitin yanında ölü tapılmazdı. Yəni canlıların mövcud olduğu aralıq nə qədər çoxdursa, bizə lazım olan zaman indeksi də o qədər yaxşılaşır. Əsas lazım olan sümük deyil, fosildir, yəni ölmüş orqanizmin qalıqları. Ölən canlının qalıqları fiziki, kimyəvi və bioloji təsirlərə məruz qalaraq qayalarda daşlaşır və fosilləri yaradır. Amma ən yaxşı yaş müəyyən etmə üsulu radioaktiv üsuldur ki, bunu da labaratoriyasız bacarmaq mümkün deyil, çünki karbon, potassium, arqon, uran kimi maddələrə ehtiyacımız olur.

Haqqında danışılan Chibanian yaşı isə bizim hal-hazırda yaşadığımız Quaterner (və ya antropogen) dövrünə daxildir. Yaponların adını geologiya tarixinə yazan bu süxur qatını sadə torpaq sözü ilə adlandırmaq kifayət etməz. Çünki süxurları dinləsək, onlar bizə yerin keçmişi haqqında çox şey deyər. Yeri gəlmişkən, Japan Times yazır ki, Yaponiyalı alimlər bu yaşı hələ 2017-ci ildə BSK-ya təqdim etsələr də, qurum onları saxtalaşdırmada günahlandırmış və təklifi qəbul etməmişlər, ancaq təbii ki, elmi həqiqət hardan olsa yenidən üzə çıxır.

Chibanian geoloji erası 770.000-126.000 il arasındakı zamanı əhatə edir. Yeni geoloji era adını Tokyodan 55 km məsafədə yerləşən Chiba əyalətindən götürüb və bura düşündüyümüz qədər böyük ərazi deyil, əyalət Boso yarımadasında yerləşən Yoro çayı sahilindəki bir ərazini təbəqə şəklində əhatə edir.

Tapılan yeni süxur qatının əhəmiyyəti ondan ibarətdir ki, o bizə dünyada ən son baş vermiş maqnetik yerdəyişmə haqqında məlumat verir. Məhz bu səbəbdən məsələni üzə çıxaran yapon geoloqlar adlarını tarixin səhifələrinə yazdıra bildilər. Chibanian, təklif edilən Tarantian erasının yerinə gəldi, çünki Beynəlxalq Stratiqrafiya Cəmiyyətinə əsaslı dəlillər lazımdır. Chibanianın başlanğıcı, Yerin maqnit sahəsi son bir çevriliş keçirdiyindən Brunhes-Matuyama maqnetik döngüsünün baş verdiyi zamandır. Bu Bernard Brunhes və Motonori Matuyamanın adı ilə bağlı olub, yerin maqnit sahəsindəki ən son dəyişikliyi göstərir. Qısaca Yoro sahilində tapılmış süxurlar bu maqnetik dəyişmənin sübutudur.

Maqnetik yerdəyişmə ən çox da pinqvinlərin və ağ ayıların yerdəyişməsi deməkdir. Təbii ki, pinqvinlər və ağ ayılar bir gündə yer dəyişməyiblər. Qütblərin dəyişməsi çox uzun illər çəkir, bu da canlıların yaşama şəraitlərindən asılı olaraq bir yerdən digərinə köç etməsi deməkdir. Bu da iqlimlə yanaşı baxdığınız televizora, istifadə etdiyimiz digər elektronik cihazlara, hətta quşlara və tısbağalara naviqasiya üçün lazım olan hər şeyin dəyişməsi deməkdir. Maqnit qütbləri hamımızın coğrafiya dərslərindən bildiyimiz kimi bizi günəşin zərərli şüalarından qoruyur. Təbii ki, bu hissələrin yerdəyişməsi yerə birbaşa düşən günəş şüalarından bizi müdafiə edəcək səthin də yox olması deməkdir. Günəş şüaları bizim üçün olduğu yerdə qalsa da, dünya və qütblər hərəkət edir. Bu eyni zamanda qütb işıqlarının (avrora) da daha intensiv görünəcəyi deməkdir.

Əslində məsələni çox da dramatikləşdirmək lazım deyil, National Geographic yazıçısı Natalia Drake deyir: “Düşünməyin ki, bir gün oyanıb görəcəksiniz ki, telefonunuzun naviqasiyası sizi cənub yarımkürəsində, Şaxta babanın evində göstərir. Çünki bir çoxumuz qütblər tam yer dəyişənə qədər çoxdan dünya ilə vidalaşmış olacağıq”.

Paylaş

Səhifəmizdə hər hansı səhv və ya qeyri-dəqiq məlumat gördükdə, həmin mətni seçib Ctrl+Enter düymələrini sıxaraq bu barədə bizə məlumat verməyinizi xahiş edirik.

Həftəlik yayımlanan yazılardan xəbərdar olmaq üçün bizə abunə olun.

Oxumağa dəyər

Bildschirmfoto 2021-04-09 um 13.16.11
.

Çip qıtlığı: Texnologiya əsrinin nefti

09 Aprel 2021
67680
.

BMT Nizamnaməsinin 51-ci maddəsi və Dağlıq Qarabağ müharibəsi

08 Aprel 2021
IMAGE 2021-04-08 06:45:13
.

Orxan Ata: “Qərb özünüsenzuranın pikinə doğru sürətlə irəliləyir”

08 Aprel 2021
13-min
.

Qacar irsi Berndə

07 Aprel 2021
2bcb3bca-cc0f-44d6-a9fc-70c81b3291a7-Mexico City -Unequal Scenes - Web 72dpi-88
.

Varlıların kasıblara öyrətdikləri

07 Aprel 2021
daeaf17b-8686-4aa6-be3f-ce73a5b60122
.

Seymur Baycan Tiflisdə – Üstadın doğum gününə

06 Aprel 2021

Redaktorun seçimi

Qorxaqlığımız genetikdir?

Deyingənlik – ümummilli depressiya

“De Rerum Natura”

Robert Kapa və Gerda Taro – müharibənin içindən fotoqraflar

Əsl kommunizm necə olur?

Mədəniyyət naziri barədə pSevdointellektual söhbət

Data jurnalistikası

Gipsy Kings: Mənşəyi və albomları

Yer üzərində həyatın yaranma səbəbi açıqlanıb

Söyüş

190 manatın fəlsəfəsi

Oblomov kimdir?

Propaqandanızı yesinlər

Koronavirus günlərinin kinosu

Neft, futbol, nida

Gürcülər kimdir?

“Qarabağ”la AFFA-nın nə fərqi var ki?

Azərbaycan tatları

Təhlükəsizlik – Apostrof təqdim edir

Çörəyi dizində Ermənistan

Yol ayırıcında Azərbaycan

Pirlər və ziyarətgahların daha səmərəli fəaliyyət göstərməsi üçün təkliflər

“Mimino” filmində azərbaycanlı obrazı almasatan olmalı imiş

Berlin Divarının “bərpası”

Cənnət illüziyası, yoxsa İsveçrəsayağı kommunizm?

Mədəniyyət və İncəsənət sahəsində zəruri islahatlar barədə qeydlər

Bakının konstruktivizm dövrü memarlığı: XX əsrin 1920-1930-cu illəri

İnformasiya çatışmazlığı sindromu

Selcan: Feminizmin ilk qələbəsi

Azərbaycanın qələbədə rolu

Çibanian, bu andan

Məryəm İsmayılova Məryəm İsmayılova
., Elm
04 Mart 2020

Təbriklər, yeni doğulan bir geoloji yaşımız daha var – Chibanian. Bunu azərbaycanca Çibanian və ya Tibanian kimi oxuya bilərsiniz. Gələcəyə baxmaq vacibdir, ancaq elmdə gələcək keçmişdən başlayır. Dünyada nə qədər insanı geoloji era maraqlandırması sual altındadır.

Əvvəlcə, geoloji eranın nə olduğuna baxaq. Beynəlxalq Stratiqrafiya Komissiyasının açıqlamasına görə “eoloji era” eon zamanının daha kiçik bölmələrə ayrılmış hissələridir. “Eon” isə geoloji zamanın uzun dövrləridir. BSK uzun tarixi dövrlər olan eonları geoloji eralara, geoloji eraları dövrlərə, dövrləri epoxalara, epoxaları mərhələlərə və ya yaşlara bölüb. Hələ də bir çox bilinməyən mərhələlər, hər dəfə illəri dəyişən yaşlar var. Yerin yaşını bilməyimiz keçmişdə planetimizdə nələrin baş verdiyi, bunun gələcəyə necə təsir edəcəyi barədə bizə məlumat verir. Alimlər yerin yaşını süxurlara və ərazinin flora-faunasına görə təyin edir. Yerin yaşı ilə bağlı əlimizdə dəqiq məlumat olmasa da, dövrlərlə bağlı ətraflı informasiya sahibiyik.

BSK-nın verdiyi xronologiyada ən böyük yaş vahidi olan eonlar Prekambrian və Fanerazoya bölünür. Prekambriandan bizə demək olar ki, heç nə məlum deyil. Ancaq Fanerazoy, xüsusilə də onun kiçik bir dövrü olan 4-cü dövr və ya Kaynazoy bəşər tarixi üçün çox vacibdir. Fanerazoy haqqında qısaca demək olar ki, 3 əsas eraya ayrılır: Paleozoy, Mezozoy və Senozoy. Təəccüblüdür ki, Bakı Dövlət Universitetində tədris materiallarında Senozoy deyə bir dövr qeyd olunmur. Bizim geoxronologiya dünyadakından fərqli işləyir deyəsən.

Mənbə

Bizə dövrlər arasında daha çox maraqlı olanı Senozoydur. Çünki bəşər tarixinin banisi adlandırılan insan bu erada meydana çıxıb. Senozoyu isə Paleogen, Neogen və Quaterner adlandırılan 3 əsas dövrə bölürük. Yenə də, Azərbaycandakı tədris materiallarında Quaternery dövrünü Antropogen dövr olaraq verirlər. Bu, həmin dövrdən etibarən insanın ətraf mühitə təsiri ilə bağlıdır. Quaternery 2.58 milyon il əvvəl başlayıb və hələ də davam edir. Təbii ki, özündə qlobal buzlaşma, qlobal istiləşməni daşıyır. 1985-ci ildən 2017-ci ilə qədər quaternery dövrünün yaşı 1.6 milyon il göstərilir. Dövrlərin illərinin gec-gec dəyişməsi normaldır, çünki istənilən ərazidə qazıntı aparıb yeni nəsə kəşf etmək çətindir və uzun prosedur tələb edir, eyni zamanda bunun elm tərəfindən qəbul edilib-edilməyəcəyi də sual altındadır.

Bəs bizə məlum olan bu qədər eon, era, dövrlərin yaşlarını necə müəyyən etmişik? İlk öncə yaşı mütləq və nisbi yaşa böldüyümüzə dair kiçik bir qeyd vermək lazımdır. Nisbi yaş adından da göründüyü kimi nisbi müşahidələrə əsaslanır. Məsələn, dinozavrlar məməlilərdən daha əvvəl yaranıb. Mütləq yaşda isə konkret illər verilir. Dinozavrlar 243 milyon il əvvəl, məməlilər isə 65 milyon il əvvəl yaranıb. Yaşı müəyyən edərkən, həmin dövrü təmsil edən fosillərə və radiokatik çürüməyə əsaslanırıq. Superpozisiya qaydasına əsasən geologiyada bir orqanizim digərindən az ya da çox yaşayır. Digər halda bir dinozarv tribolitin yanında ölü tapılmazdı. Yəni canlıların mövcud olduğu aralıq nə qədər çoxdursa, bizə lazım olan zaman indeksi də o qədər yaxşılaşır. Əsas lazım olan sümük deyil, fosildir, yəni ölmüş orqanizmin qalıqları. Ölən canlının qalıqları fiziki, kimyəvi və bioloji təsirlərə məruz qalaraq qayalarda daşlaşır və fosilləri yaradır. Amma ən yaxşı yaş müəyyən etmə üsulu radioaktiv üsuldur ki, bunu da labaratoriyasız bacarmaq mümkün deyil, çünki karbon, potassium, arqon, uran kimi maddələrə ehtiyacımız olur.

Haqqında danışılan Chibanian yaşı isə bizim hal-hazırda yaşadığımız Quaterner (və ya antropogen) dövrünə daxildir. Yaponların adını geologiya tarixinə yazan bu süxur qatını sadə torpaq sözü ilə adlandırmaq kifayət etməz. Çünki süxurları dinləsək, onlar bizə yerin keçmişi haqqında çox şey deyər. Yeri gəlmişkən, Japan Times yazır ki, Yaponiyalı alimlər bu yaşı hələ 2017-ci ildə BSK-ya təqdim etsələr də, qurum onları saxtalaşdırmada günahlandırmış və təklifi qəbul etməmişlər, ancaq təbii ki, elmi həqiqət hardan olsa yenidən üzə çıxır.

Chibanian geoloji erası 770.000-126.000 il arasındakı zamanı əhatə edir. Yeni geoloji era adını Tokyodan 55 km məsafədə yerləşən Chiba əyalətindən götürüb və bura düşündüyümüz qədər böyük ərazi deyil, əyalət Boso yarımadasında yerləşən Yoro çayı sahilindəki bir ərazini təbəqə şəklində əhatə edir.

Tapılan yeni süxur qatının əhəmiyyəti ondan ibarətdir ki, o bizə dünyada ən son baş vermiş maqnetik yerdəyişmə haqqında məlumat verir. Məhz bu səbəbdən məsələni üzə çıxaran yapon geoloqlar adlarını tarixin səhifələrinə yazdıra bildilər. Chibanian, təklif edilən Tarantian erasının yerinə gəldi, çünki Beynəlxalq Stratiqrafiya Cəmiyyətinə əsaslı dəlillər lazımdır. Chibanianın başlanğıcı, Yerin maqnit sahəsi son bir çevriliş keçirdiyindən Brunhes-Matuyama maqnetik döngüsünün baş verdiyi zamandır. Bu Bernard Brunhes və Motonori Matuyamanın adı ilə bağlı olub, yerin maqnit sahəsindəki ən son dəyişikliyi göstərir. Qısaca Yoro sahilində tapılmış süxurlar bu maqnetik dəyişmənin sübutudur.

Maqnetik yerdəyişmə ən çox da pinqvinlərin və ağ ayıların yerdəyişməsi deməkdir. Təbii ki, pinqvinlər və ağ ayılar bir gündə yer dəyişməyiblər. Qütblərin dəyişməsi çox uzun illər çəkir, bu da canlıların yaşama şəraitlərindən asılı olaraq bir yerdən digərinə köç etməsi deməkdir. Bu da iqlimlə yanaşı baxdığınız televizora, istifadə etdiyimiz digər elektronik cihazlara, hətta quşlara və tısbağalara naviqasiya üçün lazım olan hər şeyin dəyişməsi deməkdir. Maqnit qütbləri hamımızın coğrafiya dərslərindən bildiyimiz kimi bizi günəşin zərərli şüalarından qoruyur. Təbii ki, bu hissələrin yerdəyişməsi yerə birbaşa düşən günəş şüalarından bizi müdafiə edəcək səthin də yox olması deməkdir. Günəş şüaları bizim üçün olduğu yerdə qalsa da, dünya və qütblər hərəkət edir. Bu eyni zamanda qütb işıqlarının (avrora) da daha intensiv görünəcəyi deməkdir.

Əslində məsələni çox da dramatikləşdirmək lazım deyil, National Geographic yazıçısı Natalia Drake deyir: “Düşünməyin ki, bir gün oyanıb görəcəksiniz ki, telefonunuzun naviqasiyası sizi cənub yarımkürəsində, Şaxta babanın evində göstərir. Çünki bir çoxumuz qütblər tam yer dəyişənə qədər çoxdan dünya ilə vidalaşmış olacağıq”.

Paylaş

Səhifəmizdə hər hansı səhv və ya qeyri-dəqiq məlumat gördükdə, həmin mətni seçib Ctrl+Enter düymələrini sıxaraq bu barədə bizə məlumat verməyinizi xahiş edirik.

Həftəlik yayımlanan yazılardan xəbərdar olmaq üçün bizə abunə olun.

Oxumağa dəyər

Bildschirmfoto 2021-04-09 um 13.16.11
.

Çip qıtlığı: Texnologiya əsrinin nefti

09 Aprel 2021
67680
.

BMT Nizamnaməsinin 51-ci maddəsi və Dağlıq Qarabağ müharibəsi

08 Aprel 2021
IMAGE 2021-04-08 06:45:13
.

Orxan Ata: “Qərb özünüsenzuranın pikinə doğru sürətlə irəliləyir”

08 Aprel 2021
13-min
.

Qacar irsi Berndə

07 Aprel 2021
2bcb3bca-cc0f-44d6-a9fc-70c81b3291a7-Mexico City -Unequal Scenes - Web 72dpi-88
.

Varlıların kasıblara öyrətdikləri

07 Aprel 2021
daeaf17b-8686-4aa6-be3f-ce73a5b60122
.

Seymur Baycan Tiflisdə – Üstadın doğum gününə

06 Aprel 2021
Facebook Youtube Instagram Twitter

az-ag

Dünya azərbaycanlılarının intellektual platformasıdır. Qayəmiz, harada yaşamasından asılı olmayaraq, azərbaycanlılar arasında dünyəvi ideyaları, yüksək zövqü, tənqidi düşüncəni yaymaq və dəstəkləməkdir.

 

 

Bölmələr

  • Mövqe
  • İntervü
  • Kültür
  • Elm
  • Sərbəst
  • Bazar
  • Gender
  • Dizayn
  • FOTO QRAFİKA
  • COVID-19
  • Vətən müharibəsi
  • Video
  • Artlogos

Redaksiya

Təsisçi: Prof. Məsud Aşina

Baş redaktor: Ələkbər Əliyev

Şef redaktor: Elmir Mirzəyev

Redaktor: Aygün Aslanlı, Sevda Sultanova

Texniki direktor: Camal Əli

İncəsənət: Emin Əliyev

Elm: Hacı Hacıyev

Tarix: Tural Həmid

İqtisadiyyat: Dünya Sakit

Foto: Abbas Atilay

Qrafika: Gündüz Ağayev

Dizayn: Sahil Qənbərli

Tərcüməçilər: Rəvan Quluzadə, Fəxri Qocayev

azlogos.eu / azlogos.az / azlogos.ru
Dizayn və icra: Azlogos & JmlStudio /
E-mail: redaksiya@azlogos.eu

  • Mövqe
  • İntervü
  • Kültür
  • Elm
  • Sərbəst
  • Bazar
  • Gender
  • Video
  • Dizayn
  • Foto-qrafika
  • Kimlər var
  • Bizi tanı
  • TV
Nəticə yoxdur
Bütün nəticələri gör

Welcome Back!

Login to your account below

Forgotten Password?

Retrieve your password

Please enter your username or email address to reset your password.

Log In

Add New Playlist

Səhv və ya qeyri dəqiq məlumatı bildir

Göndər Cancel