Azlogos
  • Kimlər var
  • Bizi tanı

Bu şəhərdə yaşayan Ata "Metsamor"u bağlamaq vaxtıdır Klara Setkin nə istəyirdi, ya da 8 marta istehza Hünərli Qadınlar Müvəqqəti Azərbaycan Ruanda soyqırımı. ABŞ, Fransa və Belçikanın qanlı əlləri
  • Mövqe
  • İntervü
  • Kültür
  • Elm
  • Sərbəst
  • Bazar
  • Gender
  • Dizayn
  • FOTO QRAFİKA
  • COVID-19
  • Vətən müharibəsi
  • Video
  • Artlogos
Nəticə yoxdur
Bütün nəticələri gör
Azlogos
Nəticə yoxdur
Bütün nəticələri gör

Bütün bunlar nə deməkdir?

Əli Novruzov Əli Novruzov
., Mövqe
16 Fevral 2021
Şimal qütbünün kəşfi
Paylaş

“Görəsən niyə o, bütün alicənab insanlar kimi gülləni öz evində başına sıxmadı?”

Ayris Merdok

Bakı dəniz səviyyəsindən 28 metr aşağıda qərar tutub. Buradakı atmosfer təzyiqinin necə qəddar bir müstəbid olduğunu dərk etmək üçün sadəcə dağlara qalxmaq kifayətdir. Dağlara qalxanda insanı bürüyən can rahatlığı, uzaq keçmişin hadisəsinə çevrilən baş ağrısı, bir də qəhvəni dərman kimi yox, zövq üçün içə bilmək – bütün bunlar nəyə desən dəyər.

Mənə görə, Bakıda yaşayan hər kəs bir-birinə qarşı həssas davranmalı, heç kimin xətrinə dəyməməli, başqalarının ruhunu incitməməli, öz xəfif soydaşlarını əsəbdən və stressdən mümkün qədər qorumalıdır. Amma di gəl ki, bizim gənc müəlliflər öz lirik-sentimental, fəlsəfi-metafizik yazıları ilə hər gün əhvalımızı korlayır, qan təzyiqimizi normadan çıxarırlar.

Yanlış anlamayın, mən də dəniz səviyyəsindən 35 metr yuxarıda yerləşən Parisdə yaşasaydım, bəlkə bu yazıları laqeydliklə oxuyardım. Ancaq Bakıda bu boyda təzyiqin altında bir tərəfdən də bu yazılar artıq ciddi ictimai səhiyyə probleminə çevrilməkdədir.

Qərəzdə ittiham olunmayım deyə, başqa saytlarda dərc olunmuş dəhşətli materiallara toxunmadan məcburən AzLogos-da getmiş bir neçə yazıdan nümunə çəkəcəm.

Məsələn, çox hörmətli Gülnar xanım sərlövhəsi XX əsrin 50-ci illərinin Sovet Azərbaycanında satirik felyetonları xatırladan yazısını bu sözlərlə başlayır:

Düşünün, adi parçaya bürünmüş, üst-başı kirli, saçı saqqalına qarışmış Sokratın, Aristotelin, Platonun küçələrini gəzdiyi ölkədəsiniz.

Yazının təkcə bu açılış cümləsinin tibbi ekvivalenti iki valeryanka həbidir. Heç bilmirsən haradan başlayasan.

Birincisi, qədim yunanlar adi parçaya bürünmürdü. Gülnar xanımın adi parça dediyi şey əslində altdan geyilən xiton və üstdən geyilən xlamida olmaqla iki fərqli geyim idi və onları təcrübəli dərzilər tikirdi.

İkincisi, Sokrat, Aristotel, Platon əvəzinə Sokrat, Platon, Aristotel yazmaq daha məqsədəuyğun olardı.

Üçüncüsü, onlar öz dövründə ölkə anlayışı ilə yox, şəhər – polis anlayışı ilə hərəkət edirdilər.

Dördüncüsü, Sokrat bəlkə də küçələrdə üstü-başı kirli gəzə bilərdi, amma Platon və Aristotel öz dövrlərinin ən mötəbər və bahalı məktəblərinə rəhbərlik edirdi, müasir dillə desəm, kampusdan kənara çox da çıxmırdılar, hətta Platonun mühazirələrini onun əvəzinə köləsi oxuyurdu.

Beşincisi, şahidi olmadığımız səhnələri və hadisələri rekonstruksiya etmək hədsiz çətin və mürəkkəb prosesdir, bir neçə saat ərzində birinci və ikinci əl mənbələri araşdırmağı tələb edir. Effekt xətrinə yarım-yapalaq, yalan-palan təsvirlə oxucunu çaşdırmaq yolverilməzdir.

Hələ onu demirəm ki, Gülnar xanımın yazıda irəli sürdüyü iddia – qədim yunan kişilərinin birinci cinsi zövq mənbəyi öz həmcinsləri idi – elm dünyasında sensasiyalara səbəb olacaq çox cəsarətli mülahizədir. Doğrudur, homoseksuallığın qədim yunan mədəniyyətində öz yeri var idi, amma qədim yunanlar cinsi (fizioloji) münasibətlər baxımından bütün digər insan cəmiyyətlərindən heç də fərqlənmirdilər – bəlkə sosial normalar olan qadağaların və azadlıqların dərəcəsindən başqa.

Gülnar xanımın AzLogos-da getmiş digər yazılarına da nəzər saldıqda görürük ki, onun yaxşı erudisiyası var, amma bu erudisiya sistemsiz xarakter daşıyır.

Hiss olunur ki, Gülnar xanım bir çox məsələlər barəsində məlumatlıdır, amma bu məlumatları emal etmədən xaotik şəkildə köhnə dolaba yığırmış kimi toplayır. Həmçinin, bir çox hallarda daha böyük şəkli görə bilmir və ümumi kontekstə hakim deyil, bu da onun tez-tez kobud səhvlər buraxmasına gətirib çıxarır. Ona görə də əgər Gülnar xanım kimi gənc müəlliflər gələcəkdə, məsələn, qədim yunanlardan yazmaq istəyirlərsə, mövzu haqqında ümumi təsəvvürlərə malik olmaq, kontekstə bələd olmaq üçün giriş xarakterli müvafiq kitablarla tanış olmaqları vacibdir.

Digər bir AzLogos müəllifi Emin Əliyev Mənasızlıqda məna yaratmaq adlı yazısında Kutsinin Barbarları gözləyərkən romanını təhlil etdikdən sonra qəfil aşağıdakı pasajı verir:

Romanın adının Bekketin “Qodo intizarında” pyesinin adına bənzəməsi də düşünürəm təsadüfi deyil. Bekketin qəhrəmanları da Qodonu gözləyirlər. Onlar özlərini inandırıblar ki, Qodo var və o nə vaxtsa gəlib bu iki məzmunsuz qəhrəmanı bu boşluqdan xilas edəcək. Qodo gələndə onlar da gedəcəklər. Hələlik isə gözləməlidirlər.

Emin bəyin saytdakı fotosuna baxanda onun kirli sakal saxladığını və Okkamın ülgücü ilə çox da arası olmadığını görürük. Doğrudur, Emin bəyin adını çəkdiyi hər iki əsər arasında paralellər aparmaq mümkündür, üstəlik Kutsi öz yaradıcılığında Bekketdən də xeyli təsirlənib, amma ədəbiyyat aləmində heç kəsə sirr deyil ki, Kutsi öz romanını Kavafisin eyniadlı şeirindən ilhamlanaraq yazıb. Hər iki əsərin leytmotivi də demək olar ki, eynidir – heç zaman gəlib çıxmayan başqasını (the Other) bihudə gözləmək. Sadəcə Kavafisin yığcam poetik dildə yazdığını Kutsi yayğın nəsr dilində ifadə edir.

Dino Bussatinin Tatar çölü romanı Kutsinin romanına daha çox təsir göstərib, nəinki Bekketin simbioz və oyundan ibarət, yüz cürə interpretasiyaya açıq olan pyesi. Kutsinin Barbarları gözləyərkən romanı bu mənada həm Kavafisin şeirinin, həm Bussatinin romanının post-kolonial kontekstdə rekontekstualizasiyadır, adı da sözbəsöz Kavafisdən gəlir. Bekketin pyesi də eyni bihudə gözləmək motivi üzərində qurulduğuna görə bu sularda gəmi ilə üzəndə saya oturmamaq üçün bir azca ehtiyatlı olmaq lazımdır.

Başqa nə demək olar? Kirli sakal lazımdır, hətta vacibdir, amma arada bir Okkamın ülgücü ilə də üzümüzü qırxmağımız yaxşı olardı.

Nəhayət, məni ən çox məyus edən, tibbi ekvivalenti yeddi valeryanka həbi olan Paulo Koelyo məsələsinə gələk. Başqa saytların materiallarına toxunmamağa söz verdiyim üçün yenə də AzLogos-da getmiş bir yazıdan nümunə gətirməyə məcburam.

Kubrikin Barry Lyndon filmindən epiqrafla başlayan, – ilahi, nə yaxşı bizdə də bu filmi izləyənlər, sevənlər var imiş! – Əliş Nəzərovun imzası ilə getmiş yazı, məncə, çox maraqlı məqamlara toxunur – amma sonda görün bizim hörmətli müəllifimiz nə hoqqa çıxardır:

“Ox yalnız geri çəkilərək atılır”. (Paolo Coelho)

Bu cür məkrli, qansız hərəkəti yazının sonuna saxlamaq xüsusilə bağışlanmaz günahdır. Həm də yazını oxuyarkən müəllif haqqında səndə yaranan xoş təəssürat bir həmlədə çilik-çilik olur.

Koelyonun tələsinə düşənləri görəndə adam hətta istəyir ki, gedib mahir kələkbaz Alen de Bottonun həvarilərinin ətəyində namaz qılsın.

Dəyərli yoldaşlar! Paulo müəllim mütəfəkkir, filosof deyil, pop yazıçısıdır. Paulo müəllim fəlsəfi suallar üzərində fəlsəfi metodlarla düşünmür. Paulo müəllim İnternet saytlarından, bədii ədəbiyyatdan, populyar və elmi kitablardan gəlişigözəl sitatlar seçib orasına-burasına əl gəzdirərək öz romanlarına bəzək vurur. Paulo Koelyonun bayağılığı, süniliyi hətta öz yazıçı sexində rişxənd hədəfidir – təkcə Daniel Kehlmann-ın Şöhrət əsərində yaratdığı braziliyalı yazıçı obrazı ilə tanış olsanız, bəs edər.

Lütfən, ağıllı görünmək üçün, fəlsəfədən başınız çıxdığını göstərmək üçün Paulo Koelyodan sitat, iqtibas gətirməyin – cütləşmə mövsümü istisna.

Ümumiyyətlə, sıravi insanları bir kənara qoyaq, əgər intellektuallığa iddiası olan müəlliflərin də fəlsəfə dedikdə ağlına ancaq aforizmlər və ağsaqqal məsləhətinə bənzər sözlər gəlirsə, artıq bu, ölkənin faciəsidir. Bunun tibbi ekvivalenti bir flakon valeryanka həbləridir.

Fəlsəfə diletantlara etibar edilməyəcək dərəcədə əhəmiyyətli fəaliyyət sahəsidir. Hər fəlsəfə oxuyan da filosof olmur.

Fəlsəfənin çoxsaylı funksiyaları arasında hələ də aktuallığını saxlayan ilkin funksiyası hər kəsin doğru, həqiqət kimi qəbul etdiyi təməl şeyləri sorğulamaqdır. Məsələn, mən ötəri deyə bilərəm ki, Əliş Nəzərovun yazısı çox gözəldir. Bu zaman bir filosof məndən dərhal gözəllik nədir soruşacaq. Mənim bütün cavablarımı saf-çürük edib cəfəngiyyat olduğunu göstərdikdən sonra isə deyəcək: yaxşı, indi gəlin gözəllik nədir sualına cavab tapaq. Biz gözəlliyin nə olduğunu bilə bilərikmi? Bəs necə bilə bilərik?

İki il öncə Azərbaycanda nəfis tərcümədə fəlsəfəyə ən yaxşı giriş kitablarından hesab olunan, Amerikan filosofu Tomas Nagelin Bütün bunlar nə deməkdir? əsəri nəşr olunub – nəşrdə müəllifin adı Tams Neygel kimi verilir. Fəlsəfəyə aludə olan bizim intellektual və psevdo-intellektual çevrələrdə bu kitabın niyə populyar olmadığını yaxşı anlayıram, çünki bu, bizim öyrəşdiyimiz Azərbaycan sayağı fəlsəfə deyil. Zatən kitabı da normalda gözləmədiyimiz çevrə – İslam fəlsəfəsi ilə məşğul olan yoldaşlar tərcümə və nəşr edib (onlara öz adımdan böyük təşəkkür!).

Fəlsəfədən təkcə cütləşmə mövsümündə yox, həm də başqa vaxtlarda istifadə etmək istəyənlər varsa, əvvəl Nagelin kitabını gərək oxusunlar. Əgər əsl fəlsəfə xoşlarına gəlsə, onda Platonun Menon dialoquna keçə bilərlər.

Sonra yol sizi hara aparacaq, Allah kərimdir.

Səhifəmizdə hər hansı səhv və ya qeyri-dəqiq məlumat gördükdə, həmin mətni seçib Ctrl+Enter düymələrini sıxaraq bu barədə bizə məlumat verməyinizi xahiş edirik.

Həftəlik yayımlanan yazılardan xəbərdar olmaq üçün bizə abunə olun.

Oxumağa dəyər

sev-2
.

Bu şəhərdə yaşayan Ata

08 Mart 2021
fs
.

“Metsamor”u bağlamaq vaxtıdır

08 Mart 2021
A5333AC7-3E9D-4257-AC6E-6DF5C5FC4667
.

Klara Setkin nə istəyirdi, ya da 8 marta istehza

08 Mart 2021
Bildschirmfoto 2021-03-07 um 21.49.17
.

Hünərli Qadınlar

08 Mart 2021
IMG_6444 2
.

Müvəqqəti Azərbaycan

07 Mart 2021
Ruanda soyqırımı. ABŞ, Fransa və Belçikanın qanlı əlləri
.

Ruanda soyqırımı. ABŞ, Fransa və Belçikanın qanlı əlləri

06 Mart 2021
Facebook Youtube Instagram Twitter

az-ag

Dünya azərbaycanlılarının intellektual platformasıdır. Qayəmiz, harada yaşamasından asılı olmayaraq, azərbaycanlılar arasında dünyəvi ideyaları, yüksək zövqü, tənqidi düşüncəni yaymaq və dəstəkləməkdir.

 

 

Bölmələr

  • Mövqe
  • İntervü
  • Kültür
  • Elm
  • Sərbəst
  • Bazar
  • Gender
  • Dizayn
  • FOTO QRAFİKA
  • COVID-19
  • Vətən müharibəsi
  • Video
  • Artlogos

Redaksiya

Təsisçi: Prof. Məsud Aşina

Baş redaktor: Ələkbər Əliyev

Şef redaktor: Elmir Mirzəyev

Redaktor: Aygün Aslanlı, Sevda Sultanova

Texniki direktor: Camal Əli

İncəsənət: Emin Əliyev

Elm: Hacı Hacıyev

Tarix: Tural Həmid

İqtisadiyyat: Dünya Sakit

Foto: Abbas Atilay

Qrafika: Gündüz Ağayev

Dizayn: Sahil Qənbərli

Tərcüməçilər: Rəvan Quluzadə, Fəxri Qocayev

azlogos.eu / azlogos.az / azlogos.ru
Dizayn və icra: Azlogos & JmlStudio /
E-mail: redaksiya@azlogos.eu

  • Mövqe
  • İntervü
  • Kültür
  • Elm
  • Sərbəst
  • Bazar
  • Gender
  • Video
  • Dizayn
  • Foto-qrafika
  • Kimlər var
  • Bizi tanı
  • TV
Nəticə yoxdur
Bütün nəticələri gör

Welcome Back!

Login to your account below

Forgotten Password?

Create New Account!

Fill the forms bellow to register

All fields are required. Log In

Retrieve your password

Please enter your username or email address to reset your password.

Log In

Add New Playlist

Səhv və ya qeyri dəqiq məlumatı bildir

Göndər Cancel