Azlogos
  • Qaydalar
  • Kimlər var

Naxçıvan Muxtar Respublikası Heydər Əliyevin hakimiyyəti (1991-1993) illərində - (2-ci hissə) Məni tənqid et, Sevda  Eros və Tanatos Naxçıvan Muxtar Respublikası Heydər Əliyevin hakimiyyəti illərində (1-ci hissə) Halqa əməliyyatı (Ermənistanın kapitulyasiyası ) ON 1K2 - (esse)
  • Mövqe
  • İntervü
  • Kültür
  • Elm
  • Sərbəst
  • Bazar
  • Gender
  • Dizayn
  • FOTO QRAFİKA
  • COVID-19
  • Vətən müharibəsi
  • Video
Nəticə yoxdur
Bütün nəticələri gör
Azlogos
Nəticə yoxdur
Bütün nəticələri gör

Bakı erməniləri: Qarabağın qurbanları

Tural Həmid Tural Həmid
., Vətən müharibəsi
17 Noyabr 2020

Dağlıq Qarabağ münaqişəsinə 2 cür baxış var:

1- Ərazi münaqişəsi

2- Etnik münaqişə

1-ci baxış erməni ictimaiyyəti və bir çox Qərb alimləri tərəfindən dəstəklənən tezisdir. Bu baxışa görə bu münaqişənin başlanmasına səbəb Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətinin Ermənistan SSR-lə birləşmək istəməsi, Azərbaycan SSR və SSRİ Ali Sovetinin isə buna imkan verməməsidir. Bu tezisin tərəfdarlarına görə Sumqayıtda başlayan erməni poqromu isə bu konflikti ərazi ilə birlikdə etnik konfliktə çevirdi.

Lakin birinci baxışda belə, məsələnin etnik çərçivəyə keçid olduğu 1988-ci ilin 12 fevralında referenduma hazırlıq mərhələsində açıq-aydın görülür. Referendum ərəfəsində Qarabağ əhalisindən danışan Dağlıq Qarabağ Azadlıq komitəsinin rəhbəri İqor Muradyana regionunun azərbaycanlı əhalisinin taleyi barədə sual verildi. Bu suala isə onun cavabı belə idi: “Düzünü bilmək istəyirsiz? Mən sizə həqiqəti danışacağam. Bu insanların aqibəti bizi maraqlandırmır. Onlar onilliklər, hətta əsrlər boyu bizə qarşı yönəlmiş hakimiyyətin vasitəsi və zorakılıq aləti idilər. Nə o zaman onların aqibəti bizi maraqlandırmırdı, nə də indi.” (De Vaal, 2008:31).

2-ci baxış isə məsələyə daha realist, daha ədalətli baxışdır. Çünki DQMV Ali Soveti Ermənistan SSR-ə birləşməsi haqqında müraciəti 1988-ci il fevralında olsa da buna qədər etnik təmizlik artıq başlamışdı. 1987-ci ilin noyabrında Qafandan 4 minə yaxın azərbaycanlının öz evlərindən döyülərək qovulması münaqişənin etnik müharibəyə keçdiyini göstərir. Bu hadisələri öz gözü ilə Sovet yazıçısı Aleksandr Proxanov da görmüşdü.

Qarabağ münaqişəsinin artıq etnik zəminə keçdiyini dövrün Sovet lideri Mixail Qorbaçov da görürdü. O, Moskvada Qarabağ hərakatının liderləri olan Silva Kaputikyan və Zori Balayanla görüşərkən onlara belə bir sual verdi: “Bu etdiklərinizin Bakıda yaşayan 207 min erməninin taleyinə necə təsir edəcəyi barədə düşünmüsüz?” Kaputikyan isə belə cavab verir: “Bakıda yaşayan 207 min erməninin taleyi barədə nəyə görə düşünmə zərurəti ortaya çıxmalıdır?” (Alekseyev, 2010:333).

Real olaraq Kaputikyan bu münaqişənin Azərbaycanda yaşayan ermənilərin həyatına təhlükə yaradacaq bir hərakat olduğunu başa düşürdü. Ancaq onlar üçün 200 minlik icmanın taleyi 500 minlik icmadan daha vacib idi. Eyni ilə 20-ci əsrin əvvəllərində Şərqi Anadoluda dövlət qurmaq naminə bütün Anadoluda yaşayan ermənilərin qurban verilməsi kimi.

Tomas de Vaal 1987-1988-ci illərdə Ermənistandan qovulan azərbaycanlılar haqqında bunu yazır: “Mehri və Qafandan gələn qaçqınlar Sumqayıtın kənarında olan Fatmayı və Saray kəndlərində yerləşdirildi. Bakı partiya təşkilatının sədri Fuad Musayev qaçqınlarla bağlı bu qərarı Bakıda çoxsaylı erməni əhalisinə qarşı poqrom edilməməsinə yönəlmişdi. Ehtiyat tədbiri üçün hər gün Sumqayıtdan Bakıya işləməyə gələn minlərlə fəhlənin şəhərə girişinə qadağa qoydu. Musayev özü də bilmədən fəlakəti Bakıdan uzaqlaşdırıb otuz kilometr aralıda yerləşən Sumqayıta keçirdi.” (De Vaal, 2008:43)

Beləcə, millətçi gənclərin təhriki ilə Sumqayıtda ermənilərə qarşı poqrom başladı. Sumqayıt hadisələrini həm Qafan qaçqınları ilə, həm də Əsgəranda baş verən toqquşmalarda 2 nəfər azərbaycanlının öldürülməsinin təsirini göstərə bilərik. Sumqayıt poqromu haqqında uzun uzadı danışmağın mənası yoxdur. Bu hadisə nəticəsində 26 nəfər erməni, 6 nəfər azərbaycanlı öldürüldü. Hadisələrdə günahlandırılan 84 nəfərdən 1-inin erməni olması (Eduard Qriqoryan) bu poqromun azərbaycanlılar tərəfindən törədildiyi gerçəyini dəyişdirmir. 1 nəfər erməninin Azərbaycan gənclərini öz arxası ilə apararaq erməni məhəllələrində qətliam təşkil etdiyini demək müasir Azərbaycan tarixçiliyinin ucuz propaqandalarından biridir. Bu hadisələrin ermənilər tərəfindən törədilməsi propaqanda olsa da bu hadisənin DQ ermənilərinin istəklərinə uyğun olduğunu rahatlıqla söyləmək olar. Bu hadisələrdən sonra Ermənistanda yaşayan azərbaycanlılara qarşı zorakılıq artmağa başladı. Bundan başqa bu hadisənin olması Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayəti Ali Sovetinin Azərbaycan SSR-in tərkibindən çıxmasının qarşısını almaq üçün SSRİ Ali Soveti məsləhətlərinin iqnor edilməsinə, cəmiyyətlərarası böhranın dərinləşməsinə gətirib çıxardı. Bu vəziyyətdə Ermənistandakı azərbaycanlılar və əksəriyyəti Bakıda yaşayan ermənilər ölkədə yaşamı üçün təhlükə artmağa başladı.

Dağlıq Qarabağ münaqişəsi başlayan zaman Ermənistan ictimaiyyəti və Dağlıq Qarabağın erməni icmasında millətçilik hissi açıq aşkar görünsə də eyni şeyi Azərbaycan ermənilərində (xüsusən də Bakı erməniləri) görmək mümkün deyil.

Bakı ermənilərinin Ermənistan və Dağlıq Qarabağ ermənilərindən fərqi barədə bugünə qədər xeyli kitablar, məqalələr yazılıb. Bunların bir qismi barədə aşağıda məlumat verəcəm. Ancaq ilk öncə bunu Bakı ermənisi olan bir qadının dilindən eşidək: “Mən Bakı ermənisiyəm. Bakı erməniləri və Ermənistan erməniləri arasında böyük bir fərq var. Biz 80-ə yaxın millətin məskunlaşdığı Bakı şəhərində yaşayırdıq və burda yaşayan xalqların milliyətinin bizim üçün heç bir fərqi yox idi. Bizim dünyaya baxışımız tamamilə fərqli idi. Ermənistana məcburi köçdən sonra orda mən gördüm ki, bu ölkədə insanları milliyətinə görə ayırırlar. Hətta erməni olsam da orada mənim millətimi rus deyə qeydiyyata aldılar. Buna səbəb mənim erməni dilini və adət ənənəsini bilməməyim idi. Bizim orda belə bir problemlərimiz var idi.” (Popkov,2003:147).

Erməni diasporasının etnomədəni müxtəlifliyi Ermənistandan və keçmiş SSRİ-nin digər respublikalarından gələn ermənilər arasında müəyyən bir fərqliliklərlə özünü göstərir. Azərbaycan erməniləri, xüsusən də Bakı erməniləri Ermənistan-Azərbaycan münasibətlərinin kəskinləşməsinin günahkarı kimi Ermənistan rəhbərliyini görür. Onların fikrincə məhz Ermənistan rəhbərliyinin düşünülməmiş siyasi addımları nəticəsində Azərbaycanda buna qədər heç vaxt olmamış diskriminasiya ilə üzləşiblər (Poloskova,2002:131). Bakı ermənilərinin digər erməni icmalarından bir digər fərqi isə diaspora fəaliyyətində iştirak etməmələridir (Zdorovets, 2003:14).

1988-1990-cı illərdə Bakı erməniləri və Qarabağ erməniləri arasındakı fərqi azərbaycanlı(sovet) şərqşünas Saleh Əliyev belə izah edir: “Əksəriyyəti şəhərin rusdilli təbəqəsinin bir hissəsi olan Bakı erməniləri millətçi və antiazərbaycan etiraz və şüarlarına demək olar ki, dəstək vermədilər. Qarabağ erməniləri Bakı ermənilərinə onların intelektual xüsusiyyətlərinə görə qibtə edirdilər (Əliyev, 2009:29). Bakı erməniləri isə əksinə Qarabağ ermənilərinə yuxarıdan aşağı münasibət göstərirdi. Bu iki toplum arasında mədəni toqquşmanın bariz nümunəsi idi. Bu kimi fərqlilikləri təkcə Rusiya alimləri deyil, eyni zamanda Ermənistan tarixçiləri də etiraf edir. Sergey Çobanyan öz kitabında Azərbaycandan köçən Bakı erməniləri barədə bunları yazır:“Bakı erməniləri yeni qonşularının özlərinə “saxta erməni” söylədikləri və hətta bəzən özlərini erməni görməkdən tamamilə imtina etdikləri yeni mühitə öyrəşə bilmirdi. Bundan başqa Bakı erməniləri əsasən ziyalı olduqları üçün özlərinə tamamilə fərqli həyat şərtləri ilə verəcək, sosial statuslarını qorumaqdan məhrum edə biləcək kəndlərə getmək istəmirdilər. Onlar arasında Ermənistanda bir çoxunun yeni şərtlərdə tələb olunmayan ixtisasları var idi. (məsələn, neftçilər). Bu amillər və Ermənistandakı ağır sosial-iqtisadi vəziyyət səbəbi ilə Bakı qaçqınlarının mütləq əksəriyyəti Ermənistandan köç etmək məcburiyyətində qaldı. Onların əksəriyyəti Rusiyaya, Ukraynaya, bir qismi isə ABŞ-a getdi. Bakı ermənilərinin bir digər xüsusiyyəti isə Bakı mühitində qaldığı üçün ruslaşmış, özlərini etnik Bakı icmasının bir parçasına çevrilmələri idi. Bu səbəblə onlar Qarabağ məsələsi ilə qətiyyən maraqlanmırdı və orda edilən addımlara dəstək vermirdi.” (Çobanyan, 1993:94).

Bakı ermənilərinin bu kimi fərqliliyi şəhərdə yaşayan azərbaycanlı, yəhudi,rus və digər xalqların ortaq formalaşdırdığı “Bakinets” xalqının bir parçası olmasında idi. Bu psixologiyada olan azərbaycanlı ölkənin digər ərazisində yaşayan azərbaycanlılardan fərqləndiyi kimi, Bakı erməniləri də Qarabağ və Ermənistan ermənilərindən fərqlənirdi. Hazırda Bakı ermənilərinin böyük əksəriyyəti Rusiyada (əsasən Krasnodar və Stavropolda) yaşayır. 27 sentyabrda başlayan və sonda Azərbaycanın qələbəsi ilə bitən Qarabağ müharibəsində Ermənistan Baş naziri Nikol Paşinyana icma olaraq məktub yazan və Ermənistanı Azərbaycan torpaqlarının işğalına son qoymağa çağıran yeganə erməni icması da Bakı erməniləri oldu.

Təbii ki, onlar arasında 1980-ci illərin sonunda Bakıda edilən poqromları şəxsi qəbul edən və bunun erməni diasporasının propaqandası çərçivəsində istifadə edən Bakı erməniləri də mövcuddur. (Harri Kasparov və Emil Sanamyan kimi). İstənilən halda bu kimi şəxslər istisnadır və icmanın mütləq əksəriyyətininin fikrini ifadə etmir. Onların intelektual bir icmanın nümayəndələri olması DQ və Ermənistan erməniləri kimi revanşist bir millətçi psixologiyaya malik olmalarına imkan vermir. Hazırda da Bakı ermənilərinin mədəni mirası paytaxtımızda qalmaqdadır. Azərbaycan Dövlət Akademik Filarmoniyası binasının memarı Qavriil Ter-Mikelov , Lev Landaunun evinin memarı Vartan Sarkisov, Opera və Balet teatrı və Bakı Keçmiş Dəmiryol Vağzalı binasının memarı Nikolay Bayev Bakı ermənisi idi. Bundan başqa 1918-ci ildə yandırılan İsmailiyyə binasının restavrasiyası ilə Vartan Sarkisov məşğul olmuşdu. Memarlarla yanaşı Bakı erməni milyonçularının vaxtilə tikdirdiyi binalar (erməni milyonçu Sergey Tumayevin tikdirdiyi Mələkli bina, Mikael Aramyanın mülkü olan indiki “Azneft” binası , David Yüzbaşıyanın evi olduğu indiki İran səfirliyinin yerləşdiyi bina və s. ) paytaxtın ən görkəmli yerlərindən biridir. Bakıda 1999-cu il rəsmi statistikasına görə 104 nəfər erməni yaşamışdır. Qarabağ müharibəsindən sonra Azərbaycanda həyata keçirilən rəsmi və qeyri-rəsmi təbliğatın nəticəsinə uyğun olaraq azərbaycanlıların əksəriyyəti ermənilərlə birgəyaşayışa inanmırlar. Lakin bu rəqəm faktiki olaraq gələcəkdə ermənilərlə birgə sülh içində yaşamın ola biləcəyini göstərir. Bunun üçün hər iki tərəfdən təbliğat işlərinin aparılması, revanşizmə xidmət edəcək hərəkətlərin qarşısının alınması zəruridir. Bunun da tipik nümunəsi Bakı erməniləridir.

İstifadə olunan ədəbiyyat

De Vaal, Tomas (2008) Qarabağ: Ermənistan və Azərbaycan. Sülh və savaş yollarında.

Чобанян, Сергей (1993) Государственная и национальная политика Азербайджана: фальсификация и агрессия

Алиев, Салех (2009) “Кризис в Азербайджано-армянских отношениях в 90-е годы. Причины и результаты (Проблема Карабаха)”, Иран. История, экономика, культура. Памяти С. М. Алиева

Здоровец, Яна (2003) Диаспоры: представительства национальностей в Москве и их деятельность

Полоскова, Татьяна (2002) Современные диаспоры: внутриполитические и международные аспекты

Попков, Вячеслав (2003) Феномен этнических диаспор

Алексеев, Георгий (2010) От Майендорфа до Астаны: принципиальные аспекты армяно-азербайджанского нагорно-карабахского конфликта

 

Paylaş

Səhifəmizdə hər hansı səhv və ya qeyri-dəqiq məlumat gördükdə, həmin mətni seçib Ctrl+Enter düymələrini sıxaraq bu barədə bizə məlumat verməyinizi xahiş edirik.

Həftəlik yayımlanan yazılardan xəbərdar olmaq üçün bizə abunə olun.

Oxumağa dəyər

2
.

Naxçıvan Muxtar Respublikası Heydər Əliyevin hakimiyyəti (1991-1993) illərində – (2-ci hissə)

24 İyun 2022
sev-2
.

Məni tənqid et, Sevda 

24 İyun 2022
IMG-20220522-WA0005
.

Eros və Tanatos

17 İyun 2022
15445403495c0fd0bd1ced00.18296051-750x375
.

Naxçıvan Muxtar Respublikası Heydər Əliyevin hakimiyyəti illərində (1-ci hissə)

15 İyun 2022
Çaykənd_əməliyyatı
.

Halqa əməliyyatı (Ermənistanın kapitulyasiyası )

30 May 2022
IMG-20220526-WA0001
.

ON 1K2 – (esse)

27 May 2022

Redaktorun seçimi

Biz niyə haqlıyıq?

Qorxaqlığın adı akademizm qoyulanda

Abbas Atilay – Azərbaycan yolları

Yayı olmayan il

Vaksinasiya söhbəti – vurmalımı, vurmamalımı?

Bayrağımızın rəngləri

Məsud Aşina: “Missiyam şifrəni çözməkdir”

Üzeyir Hacıbəyli 28 Aprelə qarşı

Elçin Əlibəyli milli Solovyov qismində

Berlin divarının dağıdılmasının 30 illiyi

Tural Abbaslı: “Mənim üçün iki cins var – kişi və qadın, vəssalam”

Gündüz Ağayev – Təbliğatsız plakatlar

ON 1K2 – (esse)

Aydınlanma yollarında

Cəfər Cabbarlının ölümü – 2

Meliorasiya şousu

Baş ağrıları sahəsində 2018-ci ilin əsas nailiyyətləri

Söyüş və alçalan ləyaqət

Bakı Sovetinin qurulması və süqutu

Heç olmasa indi

Yer üzərində həyatın yaranma səbəbi açıqlanıb

Memarlıqda yeni era

Yaddaş haqqında

Miqrenlə mübarizə davam edir

İntihar və azadlıq

XXI əsrdə ölüm nədir və niyə biz ondan qorxuruq?

Uydurma talış problemi

Əfqanıstan etüdləri

Çılpaqlıq məsələsi

Keçmiş pandemiyanın dərsləri

Bakı erməniləri: Qarabağın qurbanları

Tural Həmid Tural Həmid
., Vətən müharibəsi
17 Noyabr 2020

Dağlıq Qarabağ münaqişəsinə 2 cür baxış var:

1- Ərazi münaqişəsi

2- Etnik münaqişə

1-ci baxış erməni ictimaiyyəti və bir çox Qərb alimləri tərəfindən dəstəklənən tezisdir. Bu baxışa görə bu münaqişənin başlanmasına səbəb Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətinin Ermənistan SSR-lə birləşmək istəməsi, Azərbaycan SSR və SSRİ Ali Sovetinin isə buna imkan verməməsidir. Bu tezisin tərəfdarlarına görə Sumqayıtda başlayan erməni poqromu isə bu konflikti ərazi ilə birlikdə etnik konfliktə çevirdi.

Lakin birinci baxışda belə, məsələnin etnik çərçivəyə keçid olduğu 1988-ci ilin 12 fevralında referenduma hazırlıq mərhələsində açıq-aydın görülür. Referendum ərəfəsində Qarabağ əhalisindən danışan Dağlıq Qarabağ Azadlıq komitəsinin rəhbəri İqor Muradyana regionunun azərbaycanlı əhalisinin taleyi barədə sual verildi. Bu suala isə onun cavabı belə idi: “Düzünü bilmək istəyirsiz? Mən sizə həqiqəti danışacağam. Bu insanların aqibəti bizi maraqlandırmır. Onlar onilliklər, hətta əsrlər boyu bizə qarşı yönəlmiş hakimiyyətin vasitəsi və zorakılıq aləti idilər. Nə o zaman onların aqibəti bizi maraqlandırmırdı, nə də indi.” (De Vaal, 2008:31).

2-ci baxış isə məsələyə daha realist, daha ədalətli baxışdır. Çünki DQMV Ali Soveti Ermənistan SSR-ə birləşməsi haqqında müraciəti 1988-ci il fevralında olsa da buna qədər etnik təmizlik artıq başlamışdı. 1987-ci ilin noyabrında Qafandan 4 minə yaxın azərbaycanlının öz evlərindən döyülərək qovulması münaqişənin etnik müharibəyə keçdiyini göstərir. Bu hadisələri öz gözü ilə Sovet yazıçısı Aleksandr Proxanov da görmüşdü.

Qarabağ münaqişəsinin artıq etnik zəminə keçdiyini dövrün Sovet lideri Mixail Qorbaçov da görürdü. O, Moskvada Qarabağ hərakatının liderləri olan Silva Kaputikyan və Zori Balayanla görüşərkən onlara belə bir sual verdi: “Bu etdiklərinizin Bakıda yaşayan 207 min erməninin taleyinə necə təsir edəcəyi barədə düşünmüsüz?” Kaputikyan isə belə cavab verir: “Bakıda yaşayan 207 min erməninin taleyi barədə nəyə görə düşünmə zərurəti ortaya çıxmalıdır?” (Alekseyev, 2010:333).

Real olaraq Kaputikyan bu münaqişənin Azərbaycanda yaşayan ermənilərin həyatına təhlükə yaradacaq bir hərakat olduğunu başa düşürdü. Ancaq onlar üçün 200 minlik icmanın taleyi 500 minlik icmadan daha vacib idi. Eyni ilə 20-ci əsrin əvvəllərində Şərqi Anadoluda dövlət qurmaq naminə bütün Anadoluda yaşayan ermənilərin qurban verilməsi kimi.

Tomas de Vaal 1987-1988-ci illərdə Ermənistandan qovulan azərbaycanlılar haqqında bunu yazır: “Mehri və Qafandan gələn qaçqınlar Sumqayıtın kənarında olan Fatmayı və Saray kəndlərində yerləşdirildi. Bakı partiya təşkilatının sədri Fuad Musayev qaçqınlarla bağlı bu qərarı Bakıda çoxsaylı erməni əhalisinə qarşı poqrom edilməməsinə yönəlmişdi. Ehtiyat tədbiri üçün hər gün Sumqayıtdan Bakıya işləməyə gələn minlərlə fəhlənin şəhərə girişinə qadağa qoydu. Musayev özü də bilmədən fəlakəti Bakıdan uzaqlaşdırıb otuz kilometr aralıda yerləşən Sumqayıta keçirdi.” (De Vaal, 2008:43)

Beləcə, millətçi gənclərin təhriki ilə Sumqayıtda ermənilərə qarşı poqrom başladı. Sumqayıt hadisələrini həm Qafan qaçqınları ilə, həm də Əsgəranda baş verən toqquşmalarda 2 nəfər azərbaycanlının öldürülməsinin təsirini göstərə bilərik. Sumqayıt poqromu haqqında uzun uzadı danışmağın mənası yoxdur. Bu hadisə nəticəsində 26 nəfər erməni, 6 nəfər azərbaycanlı öldürüldü. Hadisələrdə günahlandırılan 84 nəfərdən 1-inin erməni olması (Eduard Qriqoryan) bu poqromun azərbaycanlılar tərəfindən törədildiyi gerçəyini dəyişdirmir. 1 nəfər erməninin Azərbaycan gənclərini öz arxası ilə apararaq erməni məhəllələrində qətliam təşkil etdiyini demək müasir Azərbaycan tarixçiliyinin ucuz propaqandalarından biridir. Bu hadisələrin ermənilər tərəfindən törədilməsi propaqanda olsa da bu hadisənin DQ ermənilərinin istəklərinə uyğun olduğunu rahatlıqla söyləmək olar. Bu hadisələrdən sonra Ermənistanda yaşayan azərbaycanlılara qarşı zorakılıq artmağa başladı. Bundan başqa bu hadisənin olması Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayəti Ali Sovetinin Azərbaycan SSR-in tərkibindən çıxmasının qarşısını almaq üçün SSRİ Ali Soveti məsləhətlərinin iqnor edilməsinə, cəmiyyətlərarası böhranın dərinləşməsinə gətirib çıxardı. Bu vəziyyətdə Ermənistandakı azərbaycanlılar və əksəriyyəti Bakıda yaşayan ermənilər ölkədə yaşamı üçün təhlükə artmağa başladı.

Dağlıq Qarabağ münaqişəsi başlayan zaman Ermənistan ictimaiyyəti və Dağlıq Qarabağın erməni icmasında millətçilik hissi açıq aşkar görünsə də eyni şeyi Azərbaycan ermənilərində (xüsusən də Bakı erməniləri) görmək mümkün deyil.

Bakı ermənilərinin Ermənistan və Dağlıq Qarabağ ermənilərindən fərqi barədə bugünə qədər xeyli kitablar, məqalələr yazılıb. Bunların bir qismi barədə aşağıda məlumat verəcəm. Ancaq ilk öncə bunu Bakı ermənisi olan bir qadının dilindən eşidək: “Mən Bakı ermənisiyəm. Bakı erməniləri və Ermənistan erməniləri arasında böyük bir fərq var. Biz 80-ə yaxın millətin məskunlaşdığı Bakı şəhərində yaşayırdıq və burda yaşayan xalqların milliyətinin bizim üçün heç bir fərqi yox idi. Bizim dünyaya baxışımız tamamilə fərqli idi. Ermənistana məcburi köçdən sonra orda mən gördüm ki, bu ölkədə insanları milliyətinə görə ayırırlar. Hətta erməni olsam da orada mənim millətimi rus deyə qeydiyyata aldılar. Buna səbəb mənim erməni dilini və adət ənənəsini bilməməyim idi. Bizim orda belə bir problemlərimiz var idi.” (Popkov,2003:147).

Erməni diasporasının etnomədəni müxtəlifliyi Ermənistandan və keçmiş SSRİ-nin digər respublikalarından gələn ermənilər arasında müəyyən bir fərqliliklərlə özünü göstərir. Azərbaycan erməniləri, xüsusən də Bakı erməniləri Ermənistan-Azərbaycan münasibətlərinin kəskinləşməsinin günahkarı kimi Ermənistan rəhbərliyini görür. Onların fikrincə məhz Ermənistan rəhbərliyinin düşünülməmiş siyasi addımları nəticəsində Azərbaycanda buna qədər heç vaxt olmamış diskriminasiya ilə üzləşiblər (Poloskova,2002:131). Bakı ermənilərinin digər erməni icmalarından bir digər fərqi isə diaspora fəaliyyətində iştirak etməmələridir (Zdorovets, 2003:14).

1988-1990-cı illərdə Bakı erməniləri və Qarabağ erməniləri arasındakı fərqi azərbaycanlı(sovet) şərqşünas Saleh Əliyev belə izah edir: “Əksəriyyəti şəhərin rusdilli təbəqəsinin bir hissəsi olan Bakı erməniləri millətçi və antiazərbaycan etiraz və şüarlarına demək olar ki, dəstək vermədilər. Qarabağ erməniləri Bakı ermənilərinə onların intelektual xüsusiyyətlərinə görə qibtə edirdilər (Əliyev, 2009:29). Bakı erməniləri isə əksinə Qarabağ ermənilərinə yuxarıdan aşağı münasibət göstərirdi. Bu iki toplum arasında mədəni toqquşmanın bariz nümunəsi idi. Bu kimi fərqlilikləri təkcə Rusiya alimləri deyil, eyni zamanda Ermənistan tarixçiləri də etiraf edir. Sergey Çobanyan öz kitabında Azərbaycandan köçən Bakı erməniləri barədə bunları yazır:“Bakı erməniləri yeni qonşularının özlərinə “saxta erməni” söylədikləri və hətta bəzən özlərini erməni görməkdən tamamilə imtina etdikləri yeni mühitə öyrəşə bilmirdi. Bundan başqa Bakı erməniləri əsasən ziyalı olduqları üçün özlərinə tamamilə fərqli həyat şərtləri ilə verəcək, sosial statuslarını qorumaqdan məhrum edə biləcək kəndlərə getmək istəmirdilər. Onlar arasında Ermənistanda bir çoxunun yeni şərtlərdə tələb olunmayan ixtisasları var idi. (məsələn, neftçilər). Bu amillər və Ermənistandakı ağır sosial-iqtisadi vəziyyət səbəbi ilə Bakı qaçqınlarının mütləq əksəriyyəti Ermənistandan köç etmək məcburiyyətində qaldı. Onların əksəriyyəti Rusiyaya, Ukraynaya, bir qismi isə ABŞ-a getdi. Bakı ermənilərinin bir digər xüsusiyyəti isə Bakı mühitində qaldığı üçün ruslaşmış, özlərini etnik Bakı icmasının bir parçasına çevrilmələri idi. Bu səbəblə onlar Qarabağ məsələsi ilə qətiyyən maraqlanmırdı və orda edilən addımlara dəstək vermirdi.” (Çobanyan, 1993:94).

Bakı ermənilərinin bu kimi fərqliliyi şəhərdə yaşayan azərbaycanlı, yəhudi,rus və digər xalqların ortaq formalaşdırdığı “Bakinets” xalqının bir parçası olmasında idi. Bu psixologiyada olan azərbaycanlı ölkənin digər ərazisində yaşayan azərbaycanlılardan fərqləndiyi kimi, Bakı erməniləri də Qarabağ və Ermənistan ermənilərindən fərqlənirdi. Hazırda Bakı ermənilərinin böyük əksəriyyəti Rusiyada (əsasən Krasnodar və Stavropolda) yaşayır. 27 sentyabrda başlayan və sonda Azərbaycanın qələbəsi ilə bitən Qarabağ müharibəsində Ermənistan Baş naziri Nikol Paşinyana icma olaraq məktub yazan və Ermənistanı Azərbaycan torpaqlarının işğalına son qoymağa çağıran yeganə erməni icması da Bakı erməniləri oldu.

Təbii ki, onlar arasında 1980-ci illərin sonunda Bakıda edilən poqromları şəxsi qəbul edən və bunun erməni diasporasının propaqandası çərçivəsində istifadə edən Bakı erməniləri də mövcuddur. (Harri Kasparov və Emil Sanamyan kimi). İstənilən halda bu kimi şəxslər istisnadır və icmanın mütləq əksəriyyətininin fikrini ifadə etmir. Onların intelektual bir icmanın nümayəndələri olması DQ və Ermənistan erməniləri kimi revanşist bir millətçi psixologiyaya malik olmalarına imkan vermir. Hazırda da Bakı ermənilərinin mədəni mirası paytaxtımızda qalmaqdadır. Azərbaycan Dövlət Akademik Filarmoniyası binasının memarı Qavriil Ter-Mikelov , Lev Landaunun evinin memarı Vartan Sarkisov, Opera və Balet teatrı və Bakı Keçmiş Dəmiryol Vağzalı binasının memarı Nikolay Bayev Bakı ermənisi idi. Bundan başqa 1918-ci ildə yandırılan İsmailiyyə binasının restavrasiyası ilə Vartan Sarkisov məşğul olmuşdu. Memarlarla yanaşı Bakı erməni milyonçularının vaxtilə tikdirdiyi binalar (erməni milyonçu Sergey Tumayevin tikdirdiyi Mələkli bina, Mikael Aramyanın mülkü olan indiki “Azneft” binası , David Yüzbaşıyanın evi olduğu indiki İran səfirliyinin yerləşdiyi bina və s. ) paytaxtın ən görkəmli yerlərindən biridir. Bakıda 1999-cu il rəsmi statistikasına görə 104 nəfər erməni yaşamışdır. Qarabağ müharibəsindən sonra Azərbaycanda həyata keçirilən rəsmi və qeyri-rəsmi təbliğatın nəticəsinə uyğun olaraq azərbaycanlıların əksəriyyəti ermənilərlə birgəyaşayışa inanmırlar. Lakin bu rəqəm faktiki olaraq gələcəkdə ermənilərlə birgə sülh içində yaşamın ola biləcəyini göstərir. Bunun üçün hər iki tərəfdən təbliğat işlərinin aparılması, revanşizmə xidmət edəcək hərəkətlərin qarşısının alınması zəruridir. Bunun da tipik nümunəsi Bakı erməniləridir.

İstifadə olunan ədəbiyyat

De Vaal, Tomas (2008) Qarabağ: Ermənistan və Azərbaycan. Sülh və savaş yollarında.

Чобанян, Сергей (1993) Государственная и национальная политика Азербайджана: фальсификация и агрессия

Алиев, Салех (2009) “Кризис в Азербайджано-армянских отношениях в 90-е годы. Причины и результаты (Проблема Карабаха)”, Иран. История, экономика, культура. Памяти С. М. Алиева

Здоровец, Яна (2003) Диаспоры: представительства национальностей в Москве и их деятельность

Полоскова, Татьяна (2002) Современные диаспоры: внутриполитические и международные аспекты

Попков, Вячеслав (2003) Феномен этнических диаспор

Алексеев, Георгий (2010) От Майендорфа до Астаны: принципиальные аспекты армяно-азербайджанского нагорно-карабахского конфликта

 

Paylaş

Səhifəmizdə hər hansı səhv və ya qeyri-dəqiq məlumat gördükdə, həmin mətni seçib Ctrl+Enter düymələrini sıxaraq bu barədə bizə məlumat verməyinizi xahiş edirik.

Həftəlik yayımlanan yazılardan xəbərdar olmaq üçün bizə abunə olun.

Oxumağa dəyər

2
.

Naxçıvan Muxtar Respublikası Heydər Əliyevin hakimiyyəti (1991-1993) illərində – (2-ci hissə)

24 İyun 2022
sev-2
.

Məni tənqid et, Sevda 

24 İyun 2022
IMG-20220522-WA0005
.

Eros və Tanatos

17 İyun 2022
15445403495c0fd0bd1ced00.18296051-750x375
.

Naxçıvan Muxtar Respublikası Heydər Əliyevin hakimiyyəti illərində (1-ci hissə)

15 İyun 2022
Çaykənd_əməliyyatı
.

Halqa əməliyyatı (Ermənistanın kapitulyasiyası )

30 May 2022
IMG-20220526-WA0001
.

ON 1K2 – (esse)

27 May 2022
Facebook Youtube Instagram Twitter Telegram

az

Dünya azərbaycanlılarının intellektual platformasıdır. Qayəmiz, harada yaşamasından asılı olmayaraq, azərbaycanlılar arasında dünyəvi ideyaları, yüksək zövqü, tənqidi düşüncəni yaymaq və dəstəkləməkdir.

 

 

Bölmələr

  • Mövqe
  • İntervü
  • Kültür
  • Elm
  • Sərbəst
  • Bazar
  • Gender
  • Dizayn
  • FOTO QRAFİKA
  • COVID-19
  • Vətən müharibəsi
  • Video
7dce91c5fe34bb353d8aa1ad47ab89c1

Dizayn və icra: Arcod Technology /
E-mail: redaksiya@azlogos.eu

  • Mövqe
  • İntervü
  • Kültür
  • Elm
  • Sərbəst
  • Bazar
  • Gender
  • Video
  • Dizayn
  • Foto-qrafika
  • Kimlər var
  • Bizi tanı
  • TV
Nəticə yoxdur
Bütün nəticələri gör

Welcome Back!

Login to your account below

Forgotten Password?

Retrieve your password

Please enter your username or email address to reset your password.

Log In

Add New Playlist

Səhv və ya qeyri dəqiq məlumatı bildir

Göndər Cancel