İlk öncə, başlıqda böyük Rəsulzadənin bu il 100 illik yubileyi olan, hazırda da aktuallığını saxlayan essesinin alleqorik başlığının və dünya klassiki, dahi Markesin kult romanının isminın gündəmimizi zəbt etmiş odioz tiplərin xarakteristikası üçün istifadə istəyindən yan keçə bilmədiyimə görə, hörmətli oxuculardan üzr istəyirəm.
Lakin nə edək ki, hazırda bu tiplərin taleyi çağdaş siyasi proseslərin xarakterik ifadəsi kimi ölkə gündəminin mərkəzindədir. İstənilən film, yaxud ədəbiyyatın qəhrəmanları rolunda çıxış edə biləcək bu yağlı tipajlar düz 25 ildir ki, Azərbaycan siyasi aysberqinin pikindədir – biri “katlet Siyavuş”, o biri isə “otvyortka Ramiz”. Biri sabiq idman müəllimi, YAP-ın illərlə ali funksionerlərindən biri, o biri isə qalaq-qalaq kitabların müəllifi, akademik, ölkənin idarəsinin “boz kardinalı”.
Əslində hər ikisi artıq çoxdan anaxronizmə çevrilmiş, bir növ sözün mənfi anlamında canlı əfsanələrə dönmüşdülər, lakin funksionallıqları heç cür bitirilmir, özləri isə haqq etdikləri tarixin zibilliyinə israrla getmək istəmirdilər. Ən ilginci bu idi ki, taleyin hökmü ilə 90-ların hərc-mərclik atmosferində siyasi olimpin ən yuxarı yerində özlərinə isti yerlər qura bilmiş bu adamlar indi artıq orada hansı küləklərin əsdiyini də hiss etmirlər, Ramiz müəllim görünür ahıl yaşı səbəbindən, Siyavuş da “tupoyluğundan”.
Bir daha üzr istəyirəm, lakin hazırda yalnız “tupoy” siyasi bürokrat durub hansısa suallara ilkin kapitalın yığıldığı frivol-hannibalistik dövranların – “Əcəb eləmişəm, get kimə istəyirsən şikayət elə!” kimi cavablar verərdi, çünki zaman dəyişib, lakin bunu da anlamaq lazımdır axı?! Hazırda bərqərar olmuş siyasi konyunktura artıq bu tipli danışığı qəbul etmir, 90-ların ritorikasından gəlmiş qoçu-moçu cavablarının indi qurulmaqda olan sistemdə yeri yoxdur, bu tipli mesajlar daha işləmir, funksional deyil, əksinə, error verir və bu ritorikada davam edən həmin persona 404 dalanına gələ bilər, yəni lapdan, elə durduğu yerdən not found statusuna düşə bilər. Bunu da bizim hazırkı “Əsrimizin Siyavuşu” anlamadı.
Siyavuş şübhəsiz ki, öz dövrünün yaratdığı parlaq simalardan biri idi, jurnalistlərin üstünə bədheybətcəsinə “əəə, bir-bir” deyib anqıran, 9b ruhi xəstəlik kağızını cibində gəzdirən “metro Tağı”; “Heydər Əliyevlə başqa cür görüşmək imkanım olmadığı üçün özümü asıb o dünyada onunla görüşəcəm”, “Azərbaycanda bir kişi var” kimi sözlərin müəllifi “buldozer Hacıbala”; tələbə qıza Universitetin toplantısında “rüşvət versəydin qiymət alardın” deyən “çaxır Abel” və s. kimi yağlı personajların içində öz xüsusi dəst-xətti ilə seçilirdi və incəsənət prizmasından müstəsna maraqlı bir tipaj kimi son 25 ildə gözlərimiz önündəki fəaliyyəti ilə həqiqətən də “Əsrimizin Siyavuşu”na çevrilmişdi.
Doktor Hacı Hacıyevin dünən sosial şəbəkədə yazdığı kimi: “Siyavuş Novruzov həmişə iqtidara eşşək.ikən obrazında lazım olub. Bu həm onun təbii halıdır, həm də imici. Murtuz Ələsgərov onu YAP-ın Naxçıvan qərargahında yanmış lampoçkanı necə ürəklə dəyişdiyini görərək seçib özüylə Bakıya gətirmişdi. Elə o gündən də o, YAP-ın əsas şilləvuranı vəzifəsini icra etməyə başlamışdı.” Bu kəlmələr həqiqətən də onun obrazını yetərincə ifadə edir.
Mərhum jurnalist Elmar Hüseynov 2000-ci illərdə hakimiyyətin həmin dövr kadrlarını səciyyələndirəcək, və özünün bəlkə də ən sərrast tarixi cümləsini konkret olaraq Siyavuş Novruzova ünvanlayaraq yazacaqdı: «Человек с нецензурным выражением лица.» (Senzuradan kənar üz ifadəsinə malik adam). Doğrudan da “Əsrimizin Siyavuşu” YAP görəvindən başqa eyni zamanda permanent deputat kimi 25 ildir məskən saldığı MM-də öz aləmində “ciddi çıxışlar” etməyə cəhd göstərsə də, əslində “rəsmi təlxək” obrazında da uğurla çıxış edirdi. Bu anlamda, bizlərə uzun illərdən bəri polit-şou əyləncəsi zövqünü yaşatdığı üçün, cəmiyyət olaraq Siyavuşa həqiqətən də borcluyuq.
Ondan fərqli olaraq uzun illər hakimiyyət olimpinin lap zirvəsində yer tutmuş yetkin bürokrat, feodal pərakəndəliyi dövrünün başlıca siyasi mahiyyətinin, yəni tayfalararası balansın virtuoz idarəçisi, əsrin dörddə biri ərzində Azərbaycanda bərqərar olmuş erkən feodalizm quruluşunun baş memarı, elə həmin Elmar Hüseynov tərəfindən “Ramzes” titulunu almış Ramiz Mehdiyev heç bir zaman publik persona olmağı sevməmişdi.
Bu anlamda onun şəxsini səciyyələndirmək üçün dahi Gabriel Garcia Marquezin “Patriarxın payızı” əsərindən sitat gətirmək zəruridir: “[…] şöhrətinin zirvəsində olduğu vaxtlarda da, onun həqiqətən mövcud olub-olmadığına möhkəm şübhə vardı; hətta ona xidmət eləyənlərin də, onun əsl yaşı və görkəmi barədə aydın təsəvvürü yox idi […]”
Ramiz Mehdiyev, onun 25 illik fəaliyyəti haqda yetərincə yazılıb, deyilib, – mən də bir zamanlar bu mövzuya Apostrofda müraciət etmişdim – “Ramiz Mehdiyev” ictimai təhtəlşüur kimi“, – düşünmürəm ki, hansısa təkrara ehtiyac olsun, yalnız bunları demək kifayət edər ki, əsrin dörddə biri qədərki dövrdə ölkədəki kadr siyasətinə, eyni zamanda ümumilikdə daxili siyasətə faktiki bu şəxs nəzarət edib. Düşünmürəm ki, bunları qeyd edərkən söhbətin Azərbaycanda təşəkkül tapmış cinayətkar rüşvətxor-korrupsioner sistemin yaradılmasından getdiyindən kiminsə şübhəsi olsun.
Son günlər baş vermiş “toy” qalmaqalından hamının xəbəri var, Siyaviş Novruzov artıq istefa ərizəsini yazıb, eyni zamanda akademiki yalan danışmaqda ittiham edərək Ramiz Mehdiyevi “baqaja” qoyub. Bu gün artıq xəbər gəldi ki, Ramiz Mehdiyevin də Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının prezidenti vəzifəsindən uzaqlaşdırılmasına hazırlıq başlayıb. Bunlar dövrün tələbi idi, klassikə müraciət etsək, vəziyyət “Mavr işini gördü, Mavr gedə bilər” halında idi, lakin çətin ki, Siyavuş Novruzov Şekspiri oxumuş olsun, akademiksə, görünür dahi ingilisin dediklərini təkzib etmək uğrunda zamanla savaşa çıxıbmış.
Çağdaş Azərbaycan siyasi arenasında hazırkı proseslərə gətirən gedişatın səbəb və nəticələri haqda hələ keçən ilin oktyabrında, “Apostrof”un “Feodal pərakəndəliyindən Absolyutizmə” buraxılışında ətraflı danışmışdım, o üzdən təkrarçılıqla məşğul olmaq istəmirəm, maraqlananlar daxil olub dinləyə bilər. Orada erkən feodalizm pərakəndəliyindən, feodalizmin artıq yetkin mərhələsinə, yəni mütləqiyyətə, abosolyutizmə keçidin necə baş verəcəyi təhlil edilir ki, hazırda bunların əyani şahidiyik. Bu proses bizim cəmiyyətin aşağı-yuxarı tarixən hazırda gəlib çıxdığı yeni mərhələsidir.
Baş verən proseslər şübhəsiz ki, labüd idi, keçmişlərin arxaik fiqurları olan bu çox fərqli iki personifikasiya – Siyavuş(lar) və Ramiz(lər) çoxdan tarixin zibilliyinə qovuşmalı idilər, lakin onları buna gətirən olayın ilginc və həqiqətən də ironik tərəfi, hadisənin Azərbaycan cəmiyyəti üçün arxetipik bir mərasim olan toyla bağlı olması oldu. Bu anlamda rus komik səhnəsinin önəmli fiqurlarından biri Şenderoviçin gözəl bir deyimi yerinə düşür: “Tarix üç dəfə təkrarlanır: ilk öncə faciə, sonra fars kimi və sonda sarsaqlar üçün”.