Əkrəm Əylislinin ən son opusunu maraqla oxudum.
Empatik jurnalistlərə verdiyi müsahibələrində Əkrəm Əylisli bizim qarşımızda qocaman dissident yazıçı və hətta az qala imam-zaman kimi zühur edir. Bu sonuncu yazısı kimi müəllif mətnlərində isə bir bâlaca cəhd etsək, sətirlərin arasında Əkrəm Əylislinin özünü görə bilərik.
Necə deyərlər, Əkrəm Əylisli – olduğu kimi. Bayağı, kəmistedad, amma həm də özündən hədsiz razı.
XIX əsrin 40-cı illərinin ədəbi üslubuna vaxt itirmək istəməyən oxucular üçün xülasə verim: Yazıçılar birliyinin sədri Anar kabinetində mürgüləyir və yuxuda görür ki, bütün ölü və diri düşmənləri boyunlarını büküb onun hüzuruna gəlib, tövbə qapısından keçmək istəyir. Təkcə Əkrəm Əylislidən başqa. Çünki Əkrəm Əylisli heç Anarın yuxusunda da onun ayağına getməz, bu qədər prinsipial şəxsiyyətdir yəni.
Üstəlik, Həmid Herisçidən Nərmin Kamala, Seymur Baycandan Günel Mövluda kimi müstəqillik dövrünün bütün protest ədəbiyyatının nümayəndələri guya Əkrəm Əylislinin yetirmələri, müridləri imiş. Onları şair və yazıçı kimi yetişdirən də, Anara qarşı mübarizəyə ruhlandıran da guya Əkrəm Əylisli olub.
Mən dəqiq bilmirəm, Həmidi, Nərmini, Seymuru, Güneli və digər gənc yazarları doğrudanmı Əkrəm Əylisli yetişdirib? Bəlkə lazım bilsələr, özləri çıxıb bu barədə bir açıqlama verərlər.
Məni narahat edən məsələ əslində başqadır. Elə bil ömrünün axır çağlarında Əkrəm Əylislinin yaddaşı xeyli korşalıb.
Məgər əvvəlcə Sovet İttifaqının, sonra isə müstəqillik dövrü Azərbaycanın bütün mümkün imtiyaz və imkanlarından yararlanan Əkrəm Əylisli deyildimi? Lenin Komsomolu mükafatı laureatı, Xalq Yazıçısı, Yazıçı nəşriyyatının direktoru, artıq İlham Əliyevin prezidentliyi dövründə – 2005-2010-cu illərdə Milli Məclisin deputatı (horribile dictu!), Şöhrət ordeni, həmçinin Prezidentin fərdi təqaüdçüsü. Hələ oğlu da Gömrük Komitəsində yüksək vəzifədə işləyirdi, “Daş yuxular” qalmaqalından sonra işdən çıxardılar.
Görəsən 75 yaşa qədər rəsmi ədəbiyyatın generalı qismində gəzib dolanıb, bütün imtiyazlardan gen-bol yararlanıb sonra da o dünyanın astanasında özündən dissident yazıçı qayırmaq mümkündürmü?
Bəlkə kimsə bunu səmimi qəbul edib inana bilər, amma insan da axı gərək öz ağlına, mühakiməsinə, düşüncəsinə bir azca hörmət qoysun.
Əkrəm Əylisli çox tez unutdu ki, oxucusuz bir ölkə olan Azərbaycanda onun yazıçı statusunun arxasında duran bəlkə də yeganə səbəb dövlətin hakim sinfi ilə eyni “kiçik torpaqdan” olması faktoru idi. Hakim siniflə münasibətləri pozandan sonra bu statusu da rahatlıqla tutub əlindən aldılar. Böyük klassikin sözlərini parafraz etsək, səni onlar yaratmışdı, onlar da səni öldürdü.
Anarın Əkrəm Əylislidən bircə fərqi var. Anar öz yazıçı statusunun arxasında nə xalqın, nə də oxucuların dayanmadığını çox gözəl anlayır. Ona görə də dilini dinc qoyub, artıq-əskik bir kəlmə danışmır. Bu ölkədə eyni vaxtda həm Xalq yazıçısı, həm də xalqın yazıçısı olmaq mümkün deyil. Üstəlik, birincidən fərqli olaraq ikincisi daha çox xəyal məhsuludur, amma həm də boş soyuducu ilə bir standart paketdə gəlir.
Bəlkə Əkrəm Əylisli də bütün bunları bilirdi, amma necə deyərlər, qumar oynamaq istədi, sadəcə kartları düz gətirmədi.
Gerçəklik çox sadədir. İndi nə Əkrəm Əylisli, nə Anar, nə onların bayağı söz güləşmələri müasir yaradıcı gəncləri qətiyyən maraqlandırmır. Onlar keçmişin atavizmləridir. Bu iki qoca dinozavrın əlbəyaxaya çıxması isə lap tragikomikdir. Axı o məşhur meteorit göydən düşüb, özü də çoxdan!
Bu gün Əli İnsanovun siyasi azadlıqlar barədə gurultulu bəyanatları nə qədər mənəvi yoxsuldursa, Əkrəm Əylislinin ədəbi azadlıq barədə xırıltıları da bir o qədər zəngin deyil. Bunu özü də anlasaydı, bəlkə bu ahıl yaşlarında, özü də gözlənilmədən sərin keçən bu xoş avqust ayında gedib bir az dincələrdi.
Bəlkə Yessentuki, bəlkə də Kislovodsk.