Yazının əvvəlindən bəzi xüsusi qeydlərimi etmək istəyirəm ki, yanlış anlaşılma olmasın. Mənim ölkədə mövcud olan, dövlətdən maliyyələşən yaradıcı birliklərlə bağlı heç bir problemim yoxdur. Funksiyaları bəlli, gördükləri iş bəlli. Onlar iş görməmək üçün yaranıblar və bu gün də bu işi davam etdirirlər. Mənim problemim müstəqil sənətçilər və birliklərlədir.
Azərbaycan kiçik ölkədir. Burada mövcud olan, sənətlə məşğul olan insanlar da çox azdırlar. Hələ onların arasından reallıq hissini itirməmişləri axtarsaq barmaqla sayılası qədər insan taparıq.
İncəsənət isə elə bir məfhumdur ki, insan eşqlə uzun yol gedə bilmir. Bir yerdən sonra maddi ehtiyaclar başlayır, ilhamla yaratmağı dayandırıb işini məcburiyyətə çevirməli olursan. Bu isə gündəlik həyatın əzablarından birinə çevrilir. Hansı işlə məşğul olacağın hələ sual altındadır, sən isə yaratmaq istəyirsən.
Belə hallarda yaradıcı birliklər bu şəxslər üçün mərkəzə, laboratoriyaya çevrilir. Onlar burada yığılır, fikirlərini bölüşür, rəqabətə girirlər. Əqidədaşların yaratdığı bir çox müstəqil platformaların, birliklərin isə öz yolu olur. Adətən oxşar cərəyanı bölüşən bir çox insanın yığılıb yaratdığı bu cür birliklər daha effektiv olur. Dünya tarixində də iz qoymuş neoklassiklər, inqilabçılar, romantiklər, modernistlər, postmodernistlər və digərləri yüzlərlə bu cür hərəkata rast gələ bilərik.
Azərbaycanda isə hərəkatların, yaradıcı birliklərin tarixi çox da qədimə uzanmır. Bunlardan ən effektivi Azad Yazarlar Ocağı idi ki, birlik yalnız problemlər, qalmaqallarla yadda qalmışdı.
Azad Yazarlar Ocağı bir zamanlar ən istedadlı yazarları bir yerə toplayan hərəkat idi. Bir çox tabuları sındırdılar, hərəkata çevrildilər sonra hər şey dağıldı. İndi bu haqda yalnız “Google”dan məlumat almaq olur. Simvolik keçirilən seçkilər, prosesə qatqının olmaması bu hərəkatı öldürən səbəblərdəndir. Facebook səhifələri, saytları belə yoxdur. Bəs bugün Azərbaycanda ədəbiyyat, ümumiyyətlə incəsənət adamlarını birləşdirən alternativ birlik, hərəkat niyə yoxdur?
Sonuncu dəfə Azərbaycan Yazıçılar Birliyinə “Üçüncü Gənc Ədiblər Məktəbinin” açılışında getmişdim, 2015-ci ildə. Açıq-aydın idi ki, bu məktəb yeni gənc məddahlar axtarışına çıxmışdı. Bir dəfə getdikdən sonra daha getmədim. Açığı birlik özünə oradan 2-3 nəfər qazandı, mükafat verdirdi amma proses yaratdımı? Yox təbii ki.
Mən bu və bunun kimi bir neçə yaradıcılıq ortamlarını da yoxlamışam. Amma heç biri məndə təəssürat oyatmayıb. Yoxlamağımın da yalnız bir səbəbi olub – yaradıcılıq motivasiyası, rəqabət mühiti yaratmaq.
Bu gün isə ciddi birliyə təkcə fərdi motivasiyaya görə yox həm də düşüncə laboratoriyası kimi ehtiyac var. Bəs bu gün cəmiyyətdə bu ehtiyacı nə qarşılayır? Heç nə.
Son illərdə belə bir cəhdi Aygün Aslanlı, Elvin Adıgözəl, İntiqam Hacılı, Hacı Səfərov, Səbuhi Məmmədov və digərləri etmişdi. “Müstəqil Kino Platforması” adı altında fəaliyyət göstərən qrupun məqsədi kimi bu sözlər yazılmışdı:
“Məqsədimiz “Müstəqil Kino Platforması” altında təşkilatlanmaq, dünyəvi tələbatlara cavab verən kinoindustriya qurmuş ölkələrin təcrübələrini öyrənmək və onların ölkəmizin şərtlərinə uyğunlaşdırılaraq tətbiqinə nail olmaq, müasir qeyri-kommersiya kinosunun istehsalı, ölkədaxili prokatı və satışını, azbüdcəli filmlərin istehsalının kütləviləşməsini təmin etmək, kino adamlarının yaradıcı fəaliyyətlə məşğul olmaları üçün normal şəraitin əldə olunması uğrunda mübarizə aparmaqdır.”
Pandemiyanın gətirdiyi səbəblərdən hərəkat effektiv davam edə bilmədi və səs-küyə səbəb olmadı.
Bundan başqa digər bir çıxış yolu kimi onlayn platformaların yaranması faktı da var. Amma real ünsiyyət, enerji olmadan onlayn platforma prosesə necə təsir edə bilər? Bu təxminən tamaşaların onlayn nümayişinə bənzəyəcək.
Ara-sıra 21-ci əsrin əvvəllərində hərəkat yaratmış nəslin nümayəndələrinin keçmişin xiffətini çəkdiyini də hiss edirəm. Onlar oturub yaradıcılıq müzakirəsi etdiyi kafelər, o kafelərdə etdiyi müzakirələr üçün darıxırlar. Mənim üçünsə kafe olsun, ya universitet laboratoriyası, fərq etmir. Prosesi yaradan insanlar, onların yığışdıqları bir məkan, istiqamətləndikləri bir yol olmalıdır. Prosessiz, hərəkətsiz sənət yaranmır. Və bunun bugün bir ehtiyaca çevrilməsi gün kimi aydındır.