Azlogos
  • Qaydalar
  • Kimlər var

Yeni tarixi hekayə və yenidən özünüdərk Qoy işığı söndürüm Cəmil Həsənli ümumiləşdirilmiş obraz kimi Bakı Jazz şəhəridirmi? Əsl dinin kitabı olmur Ukraynalıların Polşada qaçqın həyatının başlanğıcı
  • Mövqe
  • İntervü
  • Kültür
  • Elm
  • Sərbəst
  • Bazar
  • Gender
  • Dizayn
  • FOTO QRAFİKA
  • COVID-19
  • Vətən müharibəsi
  • Video
  • Artlogos
Nəticə yoxdur
Bütün nəticələri gör
Azlogos
Nəticə yoxdur
Bütün nəticələri gör

Varlıq və ölüm haqqında düşüncələr

Bayram Əliyev Bayram Əliyev
., Sərbəst
04 Aprel 2021

Ey kor! Bu yer, bu göy, bu ulduzlar, boşdur boş!
Burax onu bunu, sən könlünü xoş tut xoş!
Bu durmadan qurulub-dağılan aləmdə
Bir nəfəsdir alacağın, o da boşdur, boş!

Ömər Xəyyam

Yaşadığımız çağ keçmiş əsrlərdən, hətta yaxın onilliklərdən belə kəskin şəkildə fərqlənir. Bəşəriyyətin gələcəyinin hansı yöndə getdiyini isə iç-içə keçmiş fərqli proseslər yumağı içindən bu proseslərin bir subyekti olaraq təxmin etmək olduqca çətindir. Keçmiş, bu gün və gələcəkdə dəyişməyən nadir həqiqətlərdən biri isə insan həyatının faniliyi, ölümdür. Ölüm həqiqəti dəyişmir amma onun qavranış şəkli keçmişlə müqayisədə çağdaş dünyada olduqca dəyişmişdir. Məlumdur ki, sosial şəbəkələr vasitəsi ilə artıq həyatda olmayan adi insanların belə vaxtilə etdiyi paylaşımlarını, düşüncələrini, fikirlərini görmək, onların hansı zaman dilimi içində (hətta çox zaman dəqiq saatına qədər) paylaşıldığını aydınlaşdırmaq mümkündür. Bu bir tərəfdən ölüm fenomeninin daha açıq-aydın şəkildə dərk edilməsinə gətirib çıxararkən, digər tərəfdən isə onu triviallaşdırır.  

İnsan iradəsi və ağlı bütün dünyaya hakim olsa da insanın gücsüzlüyünün və zəifliyinin simvolu olaraq ölüm bütün bu hakimiyyətinin ortasında insan arzusunu və həvəslərini məhv edir. Həyatın qısa olması həqiqəti əksər insan üçün zehinlərinin bir kənarında gizlənmişdir və onun yerinə isə həyatın əbədiliyi haqqında yalnış düşüncələr yerləşmişdir. Müəyyən mənada bu başadüşüləndir, ölümün kölgəsi insan üzərində gəzərkən, yaşamaq, həyatdan zövq almaq, qurub-yaratmaq imkansız olur. Yalnız bu dünyada əbədi qalmaq təsəvvürüdür ki, insanları yeni kəşflərə, qurub-yaratmağa və həyatın normal axışı içində məişət qayğıları ilə məşğul olmağa sövq edir. Ancaq hər halda insanın ölümlü varlıq olması məsələsi və onun müxtəlif yönlərdən araşdırılması bütün dövrlərdə öz aktuallığını qorumuşdur.

4671
GUSTAV KLIMT, DEATH AND LIFE

Bəşəriyyət yarandığı gündən bəri ölüm fenomeninin insanlıq qarşısında duran ən böyük problem olmasına görədir ki, qədim hekayə və əfsanələrin ən yayğın mövzusu ölümsüzlüyün sirləri, ölümsüzlük arzusu olmuşdur. Təbiidir ki orta əsrlər dövrü bir çox filosofun fəlsəfəsinin əsasını da bu fenomen təşkil etmişdir. Ortaya çıxan dini inanclarda da Tanrı, ölüm, insan və ölüm sonrası həyat problemi mühüm yer tutmuşdur. Klassik ənənələrin və inancların öz yerini modern yaşayış tərzinə və qavramlara verməsindən sonra ölüm mövzusu yeni düşüncə sistemlərində marjinallaşmışdır. Bu da təbiidir. Qərbdəki modernləşmədən sonra rasionalizmin hakim olduğu bir mühitdə ölüm, Baumanın da dediyi kimi, insan ağlına bir təhqir olaraq görülür. İnsan mühakiməsi davamlı olaraq yaxşı və pis arasında seçim edərkən, ölüm hadisəsində isə belə bir seçim mümkün görünmür. Bu eyni zamanda elə güclü bir fenomen olaraq ortaya çıxır ki, insan əli ilə qurulmuş, yaradılmış hər şeyi əbədilik təsəvvüründən ayırd edərək faniliyə, nəticə olaraq isə sonsuz bir heçliyə düçar edir.

Modern həyat insanları artan sosial təzyiqlər, eksternal mədəniyət, tarixi irs qarşısında individuallığa sövq etsə də, açıqdır ki, əksər insanlar sosial mühitin təlqin etdiyi çərçivələr daxilində yaşayırlar. Ümumiyyətlə cəmiyyət və fərdlər arasındakı münasibətlərin təbiəti və hansısa qanunauyğunluğu (əgər varsa) sosial elmlərin başlıca predmetlərindəndir. Ölüm fenomeni kontekstində isə bu özündə daha dərin mənaları ehtiva edən, gündəlik məişət qayğıları içində çox insanın gözündən qaçan bir məsələyə çevrilir. Sosial mühit insanların individual seçimlərini yönləndirir, onların qərarlarına bu və ya digər formada öz təsiri altına ala bilir. Məhz ölüm fenomenidir ki, insan və onun sosial çevrəsi arasında münasibətləri tamamilə dəyişə bilir. Fəlsəfəsinin böyük bir hissəsi ölümün şüurunda olmaqla daha mənalı həyat yaşamaq arasında əlaqəyə həsr edilən Alman filosofu Martin Heidegger 1927-ci ildə yazmış olduğu “Varlıq və Zaman” əsərində qeyd edir ki, ölüm insanı individuallaşdırır, çünki insan və onun sosial çevrəsi arasında əlaqə kəsilmiş olur. Məhz bu individuallıq həyat boyunca varlığını sürdürən inancların, düşüncələrin, həyata baxışın mahiyyətini tamamilə dəyişir, insana çox uzaq gələn həyatın sona çatması və ölüm həqiqəti özünü daha yaxından göstərir və insana yaxın olan onun sosial çevrəsi birdən-birə yaxınlaşması mümkün olmayacaq qədər uzaqlaşır. Heidegger iddia edir ki, ölüm anında insan günlük həyatda mənimsədiyi perspektivdən daha fərqli bir perspektiv mənimsəyir və dünyanı daha fərqli görür. Beləliklə, Heidegger-ə görə ölüm anında insanın həqiqi varlığı bütün fani təzyiqlərin, mühitin təsirindən çıxaraq özünü göstərmiş olur. Heidegger təəssüflə yazırdı ki, bir çox insan öz həqiqi varlığını ortaya çıxarmaq yerinə, sürü psixologiyası ilə hərəkət edərək ömürlərini boş yerə keçirmiş olurlar. Ölümün fərqində olmaq isə insanları daha mənalı və öz şəxsiyyətləri ilə daha barışıq həyat yaşamağa yönləndirir.

Düşüncə sistemlərində həqiqət və heçlik arasında bir yerə qoyulan ölümü insan zehni mütəmadi olaraq unutmağa, uzaq göstərməyə çalışır. Bu əbədilik təsəvvürü yuxarıda da qeyd edildiyi kimi insanların həyata bir formada bağlanmasını, günlük məişət qayğıları içində həyatın davam etməsini təmin edir. Bu insan zehnində o qədər güclü yer tutur ki, qaçınılması imkansız olan bir son olmasına baxmayaraq insanları həyata əbədilik qalacaqları illuziyası ilə bağlaya bilir. Dostoyevski “İdiot” əsərində Mışkin obrazı üzərindən insanın varoluşa güclü bağlılığını, ölümü zehnində uzaq görmə meylini mükəmməl şəkildə ifadə edir. Edam etmək üçün aparılan Mışkin zehnində yaşamaq və ölüm arasında get-gəllər yaşayır və üç küçə sonra edam ediləcəyi həqiqətini zehnində əbədiyyət qədər uzağa yerləşdirməyə çalışır. Qısa zaman sonra edam edilərək öldürüləcəyinin şüurunda olsa da bir insanın ölüm qarşısında həyata necə dörd əllə bağlandığını usta şəkildə göstərən Dostoyevski əslində bütün varlığın ölüm-həyat qarşılaşmasında zehni olaraq varoluşa yönəldiyini ifadə etmişdir.  

İstər həyat və ölüm haqqında dinlərin rasional olmayan dəyərləndirmələri, istərsə də modernizm sonrası düşüncənin ölümü yalnız tibbi nöqteyi-nəzərdən dəyərləndirərək bir heçlik olaraq görməsinin insanlarda məmnuniyyət duyğusu yerinə zehni qayğılar yaratması onun pandemiya, terror və müharibə kimi müxtəlif fəlakətlərlə qarşı-qarşıya olan bəşəriyyətin zehni ehtiyaclarını ödəyəcək şəkildə alternativ formada dəyərləndirilməsini zəruri edir. Bəlkə də həyatın əbədi olması illuziyası insan zehnindən silinsə, onun qısalığı daha dərindən qavranılsa bəşəriyyətin bu gün qarşılaşmış olduğu problemlərin bir qismi öz-özünə həllini tapacaqdır.

Paylaş

Səhifəmizdə hər hansı səhv və ya qeyri-dəqiq məlumat gördükdə, həmin mətni seçib Ctrl+Enter düymələrini sıxaraq bu barədə bizə məlumat verməyinizi xahiş edirik.

Həftəlik yayımlanan yazılardan xəbərdar olmaq üçün bizə abunə olun.

Oxumağa dəyər

1554904638_44444444444
.

Yeni tarixi hekayə və yenidən özünüdərk

16 Aprel 2022
Bildschirmfoto 2022-04-11 um 22.48.51
.

Qoy işığı söndürüm

12 Aprel 2022
MyCollages
.

Cəmil Həsənli ümumiləşdirilmiş obraz kimi

31 Mart 2022
vokal_241017_01
.

Bakı Jazz şəhəridirmi?

29 Mart 2022
1304830078
.

Əsl dinin kitabı olmur

28 Mart 2022
przemysl-poland-ukraine-refugee-ss-jt-220302_1646251859228_hpMain_16x9_1600
.

Ukraynalıların Polşada qaçqın həyatının başlanğıcı

23 Mart 2022

Redaktorun seçimi

Günel Mövludla müsahibə (Frankfur Kitab Sərgisi)

Bakının qalmaqallı nəqliyyat idarəçiliyi

“Zibil etirazı” və polis

Michael Reinhard Heß: “Elm adamı öz işi ilә cәmiyyәtә fayda vermәlidir”

Pazolininin tanış süjetləri

Müasir meymunlar da təkamül edir – Bir qrup meymun Daş dövrünə keçib (Video)

İŞİD travması – Rəna Əfəndi “World Street Journal” üçün

Müşfiq haqqında donoslar – 1

Post-müharibə dövrünün kinematoqrafı

Birləşə bilməmək

Maqomayevi necə öldürdülər

Çılğın, asi və əsl sənətkar

“Mən özüm üçün narkotik tapdım”

Eşq olsun seçkilərə!

Heykəllərə nə ehtiyac var?

Qırmızı xəttlərlərsiz toplumun qırmızı xəttli adamları

Əli Əlizadə: “Mən həmişə öz yolumu tapmağa çalışırdım”

Bizim qırmızı xəttimiz

Avropa Liqası Bakıya pul gətiribmi?

“İslahatlar” təxirə salınır?

Üzeyir bəyin karikaturası

Polis olmaq həvəsi

Stalin Xəzər dənizini niyə qurutmaq istəyirdi?

Təbii olmamağın fəsadları haqqında

Mühakimə etmək haqqında

Suda boğulan uşağın zədələnmiş beyin toxuması bərpa edilib

Ədəbiyyat və təbliğat haqqında

Nə idi “Sinqapur möcüzəsi”?

Heç hara aparmayan yol

“Cimitero Monumentale” – Məzarlıq yoxsa açıq hava muzeyi?

Varlıq və ölüm haqqında düşüncələr

Bayram Əliyev Bayram Əliyev
., Sərbəst
04 Aprel 2021

Ey kor! Bu yer, bu göy, bu ulduzlar, boşdur boş!
Burax onu bunu, sən könlünü xoş tut xoş!
Bu durmadan qurulub-dağılan aləmdə
Bir nəfəsdir alacağın, o da boşdur, boş!

Ömər Xəyyam

Yaşadığımız çağ keçmiş əsrlərdən, hətta yaxın onilliklərdən belə kəskin şəkildə fərqlənir. Bəşəriyyətin gələcəyinin hansı yöndə getdiyini isə iç-içə keçmiş fərqli proseslər yumağı içindən bu proseslərin bir subyekti olaraq təxmin etmək olduqca çətindir. Keçmiş, bu gün və gələcəkdə dəyişməyən nadir həqiqətlərdən biri isə insan həyatının faniliyi, ölümdür. Ölüm həqiqəti dəyişmir amma onun qavranış şəkli keçmişlə müqayisədə çağdaş dünyada olduqca dəyişmişdir. Məlumdur ki, sosial şəbəkələr vasitəsi ilə artıq həyatda olmayan adi insanların belə vaxtilə etdiyi paylaşımlarını, düşüncələrini, fikirlərini görmək, onların hansı zaman dilimi içində (hətta çox zaman dəqiq saatına qədər) paylaşıldığını aydınlaşdırmaq mümkündür. Bu bir tərəfdən ölüm fenomeninin daha açıq-aydın şəkildə dərk edilməsinə gətirib çıxararkən, digər tərəfdən isə onu triviallaşdırır.  

İnsan iradəsi və ağlı bütün dünyaya hakim olsa da insanın gücsüzlüyünün və zəifliyinin simvolu olaraq ölüm bütün bu hakimiyyətinin ortasında insan arzusunu və həvəslərini məhv edir. Həyatın qısa olması həqiqəti əksər insan üçün zehinlərinin bir kənarında gizlənmişdir və onun yerinə isə həyatın əbədiliyi haqqında yalnış düşüncələr yerləşmişdir. Müəyyən mənada bu başadüşüləndir, ölümün kölgəsi insan üzərində gəzərkən, yaşamaq, həyatdan zövq almaq, qurub-yaratmaq imkansız olur. Yalnız bu dünyada əbədi qalmaq təsəvvürüdür ki, insanları yeni kəşflərə, qurub-yaratmağa və həyatın normal axışı içində məişət qayğıları ilə məşğul olmağa sövq edir. Ancaq hər halda insanın ölümlü varlıq olması məsələsi və onun müxtəlif yönlərdən araşdırılması bütün dövrlərdə öz aktuallığını qorumuşdur.

4671
GUSTAV KLIMT, DEATH AND LIFE

Bəşəriyyət yarandığı gündən bəri ölüm fenomeninin insanlıq qarşısında duran ən böyük problem olmasına görədir ki, qədim hekayə və əfsanələrin ən yayğın mövzusu ölümsüzlüyün sirləri, ölümsüzlük arzusu olmuşdur. Təbiidir ki orta əsrlər dövrü bir çox filosofun fəlsəfəsinin əsasını da bu fenomen təşkil etmişdir. Ortaya çıxan dini inanclarda da Tanrı, ölüm, insan və ölüm sonrası həyat problemi mühüm yer tutmuşdur. Klassik ənənələrin və inancların öz yerini modern yaşayış tərzinə və qavramlara verməsindən sonra ölüm mövzusu yeni düşüncə sistemlərində marjinallaşmışdır. Bu da təbiidir. Qərbdəki modernləşmədən sonra rasionalizmin hakim olduğu bir mühitdə ölüm, Baumanın da dediyi kimi, insan ağlına bir təhqir olaraq görülür. İnsan mühakiməsi davamlı olaraq yaxşı və pis arasında seçim edərkən, ölüm hadisəsində isə belə bir seçim mümkün görünmür. Bu eyni zamanda elə güclü bir fenomen olaraq ortaya çıxır ki, insan əli ilə qurulmuş, yaradılmış hər şeyi əbədilik təsəvvüründən ayırd edərək faniliyə, nəticə olaraq isə sonsuz bir heçliyə düçar edir.

Modern həyat insanları artan sosial təzyiqlər, eksternal mədəniyət, tarixi irs qarşısında individuallığa sövq etsə də, açıqdır ki, əksər insanlar sosial mühitin təlqin etdiyi çərçivələr daxilində yaşayırlar. Ümumiyyətlə cəmiyyət və fərdlər arasındakı münasibətlərin təbiəti və hansısa qanunauyğunluğu (əgər varsa) sosial elmlərin başlıca predmetlərindəndir. Ölüm fenomeni kontekstində isə bu özündə daha dərin mənaları ehtiva edən, gündəlik məişət qayğıları içində çox insanın gözündən qaçan bir məsələyə çevrilir. Sosial mühit insanların individual seçimlərini yönləndirir, onların qərarlarına bu və ya digər formada öz təsiri altına ala bilir. Məhz ölüm fenomenidir ki, insan və onun sosial çevrəsi arasında münasibətləri tamamilə dəyişə bilir. Fəlsəfəsinin böyük bir hissəsi ölümün şüurunda olmaqla daha mənalı həyat yaşamaq arasında əlaqəyə həsr edilən Alman filosofu Martin Heidegger 1927-ci ildə yazmış olduğu “Varlıq və Zaman” əsərində qeyd edir ki, ölüm insanı individuallaşdırır, çünki insan və onun sosial çevrəsi arasında əlaqə kəsilmiş olur. Məhz bu individuallıq həyat boyunca varlığını sürdürən inancların, düşüncələrin, həyata baxışın mahiyyətini tamamilə dəyişir, insana çox uzaq gələn həyatın sona çatması və ölüm həqiqəti özünü daha yaxından göstərir və insana yaxın olan onun sosial çevrəsi birdən-birə yaxınlaşması mümkün olmayacaq qədər uzaqlaşır. Heidegger iddia edir ki, ölüm anında insan günlük həyatda mənimsədiyi perspektivdən daha fərqli bir perspektiv mənimsəyir və dünyanı daha fərqli görür. Beləliklə, Heidegger-ə görə ölüm anında insanın həqiqi varlığı bütün fani təzyiqlərin, mühitin təsirindən çıxaraq özünü göstərmiş olur. Heidegger təəssüflə yazırdı ki, bir çox insan öz həqiqi varlığını ortaya çıxarmaq yerinə, sürü psixologiyası ilə hərəkət edərək ömürlərini boş yerə keçirmiş olurlar. Ölümün fərqində olmaq isə insanları daha mənalı və öz şəxsiyyətləri ilə daha barışıq həyat yaşamağa yönləndirir.

Düşüncə sistemlərində həqiqət və heçlik arasında bir yerə qoyulan ölümü insan zehni mütəmadi olaraq unutmağa, uzaq göstərməyə çalışır. Bu əbədilik təsəvvürü yuxarıda da qeyd edildiyi kimi insanların həyata bir formada bağlanmasını, günlük məişət qayğıları içində həyatın davam etməsini təmin edir. Bu insan zehnində o qədər güclü yer tutur ki, qaçınılması imkansız olan bir son olmasına baxmayaraq insanları həyata əbədilik qalacaqları illuziyası ilə bağlaya bilir. Dostoyevski “İdiot” əsərində Mışkin obrazı üzərindən insanın varoluşa güclü bağlılığını, ölümü zehnində uzaq görmə meylini mükəmməl şəkildə ifadə edir. Edam etmək üçün aparılan Mışkin zehnində yaşamaq və ölüm arasında get-gəllər yaşayır və üç küçə sonra edam ediləcəyi həqiqətini zehnində əbədiyyət qədər uzağa yerləşdirməyə çalışır. Qısa zaman sonra edam edilərək öldürüləcəyinin şüurunda olsa da bir insanın ölüm qarşısında həyata necə dörd əllə bağlandığını usta şəkildə göstərən Dostoyevski əslində bütün varlığın ölüm-həyat qarşılaşmasında zehni olaraq varoluşa yönəldiyini ifadə etmişdir.  

İstər həyat və ölüm haqqında dinlərin rasional olmayan dəyərləndirmələri, istərsə də modernizm sonrası düşüncənin ölümü yalnız tibbi nöqteyi-nəzərdən dəyərləndirərək bir heçlik olaraq görməsinin insanlarda məmnuniyyət duyğusu yerinə zehni qayğılar yaratması onun pandemiya, terror və müharibə kimi müxtəlif fəlakətlərlə qarşı-qarşıya olan bəşəriyyətin zehni ehtiyaclarını ödəyəcək şəkildə alternativ formada dəyərləndirilməsini zəruri edir. Bəlkə də həyatın əbədi olması illuziyası insan zehnindən silinsə, onun qısalığı daha dərindən qavranılsa bəşəriyyətin bu gün qarşılaşmış olduğu problemlərin bir qismi öz-özünə həllini tapacaqdır.

Paylaş

Səhifəmizdə hər hansı səhv və ya qeyri-dəqiq məlumat gördükdə, həmin mətni seçib Ctrl+Enter düymələrini sıxaraq bu barədə bizə məlumat verməyinizi xahiş edirik.

Həftəlik yayımlanan yazılardan xəbərdar olmaq üçün bizə abunə olun.

Oxumağa dəyər

1554904638_44444444444
.

Yeni tarixi hekayə və yenidən özünüdərk

16 Aprel 2022
Bildschirmfoto 2022-04-11 um 22.48.51
.

Qoy işığı söndürüm

12 Aprel 2022
MyCollages
.

Cəmil Həsənli ümumiləşdirilmiş obraz kimi

31 Mart 2022
vokal_241017_01
.

Bakı Jazz şəhəridirmi?

29 Mart 2022
1304830078
.

Əsl dinin kitabı olmur

28 Mart 2022
przemysl-poland-ukraine-refugee-ss-jt-220302_1646251859228_hpMain_16x9_1600
.

Ukraynalıların Polşada qaçqın həyatının başlanğıcı

23 Mart 2022
Facebook Youtube Instagram Twitter Telegram

az

Dünya azərbaycanlılarının intellektual platformasıdır. Qayəmiz, harada yaşamasından asılı olmayaraq, azərbaycanlılar arasında dünyəvi ideyaları, yüksək zövqü, tənqidi düşüncəni yaymaq və dəstəkləməkdir.

 

 

Bölmələr

  • Mövqe
  • İntervü
  • Kültür
  • Elm
  • Sərbəst
  • Bazar
  • Gender
  • Dizayn
  • FOTO QRAFİKA
  • COVID-19
  • Vətən müharibəsi
  • Video
  • Artlogos
7dce91c5fe34bb353d8aa1ad47ab89c1

Dizayn və icra: Arcod Technology /
E-mail: redaksiya@azlogos.eu

  • Mövqe
  • İntervü
  • Kültür
  • Elm
  • Sərbəst
  • Bazar
  • Gender
  • Video
  • Dizayn
  • Foto-qrafika
  • Kimlər var
  • Bizi tanı
  • TV
Nəticə yoxdur
Bütün nəticələri gör

Welcome Back!

Login to your account below

Forgotten Password?

Retrieve your password

Please enter your username or email address to reset your password.

Log In

Add New Playlist

Səhv və ya qeyri dəqiq məlumatı bildir

Göndər Cancel