Müsahibimiz rejissor, prodüser, “Yara” (2013), “Şanxay, Bakı” (2015), “Duz, istiot zövqə görə” (2018) qısametrajlı bədii filmlərinin müəllifi Teymur Hacıyevdir.
– Teymur, birinci, “Duz, istiot zövqə görə” filminizin Rotterdam festivalına qəbul olunması münasibətilə təbrik eləyirəm. Bildiyim qədərilə, əsas müsabiqələrdən birində yarışacaqsınız.
– Təşəkkür eləyirəm. Bizim filmimizin düşdüyü bölmə “Səslər” (“Voices”) adlanır və narrativ filmlər üçündü. Bu bölməni mənə təklif eləyəndə bir az düşündüm, Avropada olan tanış peşəkarlarla məsləhətləşdim və başa düşdüm ki, əsas müsabiqəyə düşmək o qədər də önəmli deyil. Keçən il həmin müsabiqədə olan filmlərə baxmışam, 99% eksperimental filmlər olur, hətta mən onlara video-art deyərdim, nəinki kino. Ona görə də peşəkarların məsləhətinə əməl elədim.
– Yəni belə bir seçiminiz vardı?
– Mən cəhd eləyə bilərdim, ancaq peşəkarlara danışandan sonra anladım ki, “Səslər” bölməsi ən yaxşı seçimdi. Yəni qeyri-peşəkarlar, adi tamaşaçılar üçün Rotterdam elə Rotterdamdı, heç bölmələrin fərqinə varmazlar. Amma sabah dəstək, maliyyə üçün müraciət edəcəyimiz avropalı peşəkarlar mənim eksperimental video-artçı olmadığımızı biləcəklər.
– Spoiler vermək istəmirəm, amma filmin ideyasını “xoş niyyətlərlə döşənmiş yol cəhənnəmə aparır” məsəli ilə ifadə eləyə bilərik?
– Məncə, yox. Allen Ginzberqin “Biz nə etdiyimiz bimirik, amma nəticəsi yaxşı olur” fikri ideyanı daha yaxşı ifadə eləyir. Həqiqətən də, çox şeylər bizim nəzarətimizdən çıxır, nəsə eləməyə çalışırıq, amma bunun necə nəticələnəcəyini, başımıza nələr gələcəyini bilmirik. Elə film də belə çəkilirdi. Çox çətinliklə.
– Necə çətinliklə? Çəkilişlər çox vaxt apardı?
– Hə, il yarım. Bəzi səhnələri təzədən çəkdim. Bir çox səhnələr montajda məhv oldu, halbuki çox gözəl səhnələr idi.
– Amma ortaya çıxan nəticə də çox yaxşıdı. Hətta məncə, ən yaxşı filminizdi.
– Düzü, bu film mənə o qədər əziyyət verib ki, hələ ondan bir az uzaq dayanıram. Təbii ki, tərif eşidəndə xoşuma gəlir. Mən də adamam, kim təriflənmək istəməz ki?! Ancaq tənqid də mənə o qədər də toxunmur, çünki uzaq dayanmışam. Amma filmdə qüsurların çox olduğunu bilirəm. Sadəcə bu film “Şanxay, Bakı”ya tam əks bir estetikada çəkilib. Buna görə də mənim üçün çətin idi. “Şanxay, Bakı” mənim üçün böyük bir nəticə, müvəffəqiyyət idi. Məsələn, mən həmin tərzi təkmilləşdirə, təkrar-təkrar istismar edə bilərdim. Ancaq biz yeni nəsə eləməyə çalışdıq və nəticəsi nə oldu, hələ bilmirəm. Montaj da çox ağır gedirdi, çəkirdik, sonra montaj eləyirdik, yenə çəkirdik, yenə montaj. Bu proses bir neçə dəfə təkrarlandı. Bir il yarım sonra rənglədik. Hələ yenə də rəng korreskiyası eləyəcəyik festivallara göndərmək üçün. Ondan sonra mən bu filmi yaddan çıxardacam. Ən acınacaqlı məqam o idi ki, film hələ tamamlanmamışdı, ancaq mən artıq böyüyüb dəyişmişdim, peşəkar kimi çoxlu yeni şeylər öyrənmişdim. Odur ki, onu bitirəndə artıq səhvlərimi, harda düzəlişə ehtiyac olduğunu görürdüm.
– Qəhrəmanınız Leyla bir yükdən qurtulmaq üçün başqa yükü seçir, öz ailəsindən azad olmaq üçün ərə getmək istəyir. Bu yükü göstərmək üçün seçdiyiniz metafora maraqlıdı. Feministlərin qəzəbindən qorxmursunuz?
– Yox. Bu, kommersiya layihəsi deyil, ya da sifarişlə çəkilməyib. Elə buna görə mənə bir tərəfdən rahatdı, yəni filmləri həm rejissor, həm prodüser kimi özüm istehsal etməyim, hər işlə özüm məşğul olmağım. Şüuraltımla, obrazlarla rahat işləyirəm və onları yozmuram. Mən daha çox onların, cüzi də olsa, vizual, dramaturji həllini tapmağa çalışıram, “bunu belə desəm, kimsə inciyər” deyə fikirləşmirəm. Ona qalsa, “Şanxay” daha sərt filmdi.
– Filmin sakit, narrativ tərzi ssenarinin özündən doğurdu, yoxsa elə əvvəldən tərzi dəyişmək fikriniz vardı?
– Həm dramaturgiya bunu tələb eləyirdi, həm də mən tərzi dəyişmək istəyirdim. Çünki özümü hələ də tələbə hesab eləyirəm, hər filmlə, qısa da olsa, hər çəkilişlə öyrənirəm. İndi də təzə nəsə sınamaq istəyirdim. Vaxt kadrda necə işləyə bilər? Onu kadrda uzatsaq, necə olar, qısaltsaq necə? Az vaxta çox kadr salanda necə olur, çox vaxta az kadr salanda necə olur? Filmə düşməyən nə qədər səhnələr oldu. Baxmayaraq ki, gözəl kadrlar idi, ancaq yeri yox idi, montaj onları qəbul eləmədi. Mən də anladım ki, bu səhnələrlə qeyri-təbii bir şey alınacaq, filmin axışına zidd olacaq. Digər səhnələrdə də vaxt, mizansəhnə, aktyor ifası, bir səhnədən başqa səhnəyə emosional keçidin necə işləyəcəyini yoxlamaq istəyirdik. Filmdə hər səhnə bir rakursdan çəkilib. Daha bir konseptimiz də o idi ki, kadrda danışanların üzləri görünməsin. Məncə, bu ideya da filmə nəsə qatdı. Deyilənə görə, gərginliyi artırıb.
– Əslində filmin ideyasına uyğun gəlir, personajların yükünü hiss etdirir.
– “Şanxay, Bakı”da hər şey daha açıq idi, konfliktlər və s. Amma artıq təzə şeylər sınamaq istəyirəm.
– Aktyorlar da həm fakturaları, həm də ifaları ilə diqqət çəkir. Hərçənd Leylanı oynayan aktrisa o mühitdə bir az fərqlənirdi.
– Leyla Mədətxanova əslində aktrisa deyil, bu onun ilk rolu idi. Peşəkar olmamasına rəğmən, çox aktrisalarımızdan qat-qat istedadlıdı, onunla təkrar işləmək istəyərədim. Çəkilişlərdə də mənə çox böyük dəstək oldu, heç əziyyət vermədi. Onunla təsadüfən tanış olmuşuq. Ortaq bir tanışımız rol üçün qız axtardığımı bilirdi və bir gün məni Leylayla görüşdürdü, söhbət elədik. Düzü, əvvəl məni cəlb eləmədi, sonra bir ara Leylanın kefi pozuldu, onda onun emosiyaları götürdüyünü gördüm. Dedim ki, kastinq eləyək, baxaq. Baxdıq və qəbul olundu.
– Hazırda Azərbaycanın adı festivallarda nə qədər tanınır, ya da ümumiyyətlə, tanınırmı?
– Çox az. Ölkəni tanıyırlar, amma statistikaya baxsaq, Gürcüstana, Qazaxıstana, Qırğızıstana nisbətən vəziyyət pisdi. Bilirsiniz, bu, kəmiyyət məsələsidi. Kəmiyyət olmalıdı ki, keyfiyyətə çevrilsin, festival təşkilatçılarının, proqrammerlərin də seçimi olsun. O zaman mütləq nəsə seçəcəklər. Bir film, məsələn, Karlovi-Varıya gedəcək, o biri Torontoya, nəsə Venesiyada olacaq və s. Amma bizdə filmlər ortaya çıxarılmır, çıxanlar da zəif olur. Ayaz Salayevlə polemikamızda da bunu deyirik: yerli kinoda keyfiyyət səviyyəsi çox aşağıdı, kəmiyyətsə, ümumiyyətlə, yoxdu. Mən “Şanxay, Bakı”nı 2015-də çəkmişdim, “Duz, istiot”u isə 2018-də çəkib bitirdim. Üç il. İndi təzə filmə başlamışam, görək, o, nə vaxt bitəcək. Uzun metrdə üç il fasilə normaldı, qısa metrdə isə ildə 2-3 film çəkmək olar. Şərait yoxdu! Başqaları da mənim kimidi. Elvin Adıgözəl “Qaranlıqdan reportaj” filmini iki ilə çəkdi, “Yaşar” hələ qalıb, maliyyə axtarırıq. Halbuki cavan, dəyərli, peşəkar rejissorların hərəsi ildə, ən azı, bir tammetrajlı çəkməlidi. İldə, bir ildən bir, heç olmasa, on nəfər çəksə, ondan beşi yaxşı film çıxsa… Zatən cəmi beş-altı güclü festival var – Kann, Venesiya, Rotterdam, Berlin, Sandens, Toronto, vəssalam. Beşdən, heç olmasa, iki-üçü düşəcək o festivallara. Sonra da xırda festivallara gedəcək. Həm ölkənin təqdimatı olacaq, həm də mədəniyyətimizin.
– Ayaz Salayevlə polemikanızı xatırlatdınız. Ayaz müəllim birinci məqaləsində yazmışdı ki, müasir dövrdə festivallar kino üçün meyar sayıla bilməz. Belə baxanda haqlı olduğu məqam var, çünki indi festival konyukturası deyilən bir şey yaranıb. Rejissorlar hansı mövzuların, tərzin festivallarda qəbul olunacağını bilirlər və ona uyğun çəkirlər. Hətta usta rejissorlar da konyukturaya gedirlər. Bu nöqteyi-nəzərdən baxsaq, festivallar müasir dövrdə uğur meyarı sayıla bilər, ya yox?
– Cavabı həm “hə”, həm də “yox”du. Baxır filmə. Digər tərəfdən tamaşaçılar və zövqlər də fərqlidi. Məsələn, Bella Tarın “Satantanqo” filmi altı saat gedir. Dahiyanə filmdi. Amma elə tamaşaçı ola bilər ki, onu yarım saat, on dəqiqədən çox izləyə bilməz. Ya da kimsə Pedru Koştanın filminə heç baxa bilməz, amma kimsə onu XXI əsrin ən yaxşı filmlərindən biri saya bilər. Mən deyə bilmərəm ki, festival super-etalondu və ora düşən hər film mütləq şedevrdi. Yox! Ancaq film festivala qəbul olunubsa – söhbət yaxşı festivallardan gedir – deməli, o, hansısa minimal kriteriyə uyğundu, onda nəsə var. Əsas məsələ budu. Qalanına isə o festivalın izləyiciləri, münsiflər heyəti, ya da o filmi alan adamlar qərar verir. Elə filmlər var ki, festivalda iştirakı səssiz keçib, amma hansısa yaxşı bir kanal onu alıb, müəllif pul qazanıb. Bu, böyük uğurdu. Elə filmlər var ki, festivallara düşüb, heç bir mükafat almayıb, amma dahiyanə filmdi. Lukretsiya Martelin “Zama” filmi Venesiya festivalında müsabiqədən kənar göstərilib, ancaq onun üçün bunun heç bir əhəmiyyəti yoxdu, çünki Lukretsiya Martel Venesiyadan daha böyük rejissordu.
– Konkret Azərbaycanı götürsək, bizim kino üçün festivallar vacibdi, ya yox?
– Azərbaycan üçün yaxşı festivala düşmək vacibdi. Çünki bizim daxili kino industriyamız yoxdu. Komediyalar, hansılar ki çox aşağı səviyyəli məhsuldurlar, mən onlara heç kino da deməzdim. Yaxşı, onların öz oyunları, öz liqaları var, aşağı adamlar, yuxarı adamlar, mən tanımıram, bilmirəm, ancaq var. Bəs başqaları? Bu oyunu oynamaq istəməyənlər neynəsinlər? Onların özlərini göstərə biləcəkləri bir meydan yoxdu, axı?! Xaricə getməlidilər? Çünki burda şərait yaradılmır. Odu ki, imkan tapan kimi sən hansısa meydana çıxmalısan və sənin məhsulun o meydanın keyfiyyətinə uyğun olmalıdı. Düzdü, çəkdiyini internetə qoya bilərsən. Amma festival ona görə daha vacibdi ki, orda sənin filminə peşəkar baxır. Zərin qədrini zərgər bilər məsələsi. Böyümək istəyən insan üçün peşəkar rəyi vacibdi. Burda mən neynəyim, kimin yanına gedim? Mən nəsə öyrənmək istəyəndə kimin ustad dərsinə gedim, ya da harda filmə baxım? Bir mühit olmalıdı, amma yoxdu. Festivallarda sadəcə ab-havanı, adamları, yanaşmanı görürsən, söhbət eləyirsən, ustad dərslərinə girirsən və yeniliklərlə tanış olursan, başa düşürsən ki, sən də bu oyunun iştirakçısı olmaq istəyirsən. Bundan ötrü də bəlli səviyyədə bir məhsul qoymalısan ortalığa. Bu nöqteyi-nəzərdən festivallar vacibdi, amma mütləq meyar deyil. Bizim öz mühitimiz olsaydı, onda deyərdim ki, hə, o qədər də vacib deyil, ola da bilər, olmaya da. Məsələn, Balabanovun “Qardaş” filmi. Düzdü, Kannda “Rejissor ikihəftəliyi”ndə nümayiş olunub, Rusiyanın özündə isə “Kinotavr” festivalında mükafat qazanıb. Amma ən çox satılan və yaxşı rus filmlərindən biridi. İki nəsil sənin filminin sitatları ilə danışırsa, “Oskar” almısan, ya yox, nə fərqi var?
– Bu vaxta qədər söhbət kinomuzun problemlərindən düşəndə sizin çox reaksiya verdiyinizi görməmişəm. Adətən, danışmağa yox, filmlərinizlə görünməyə üstünlük verirsiniz. Bu dəfə niyə Ayaz Salayevə cavab verməyə ehtiyac duydunuz?
– İki səbəbi vardı. Birincisi, Ayaz müəllimə həqiqətən də çox hörmətim var. Qərb universitetində mənə dərs deyib. Kurosavanın “Rasemon” filmini ilk dəfə o, bizə göstərib. Sonralar da münasibətimiz yaxşı olub, görüşəndə salamlaşırıq. Ümid eləyirəm, bundan sonra da elə olacaq. “Şanxay” filminin qapalı nümayişinə gəlmişdi və çox bəyənmişdi. Yəni hörmət elədiyim insana cavab verərəm. İkinci səbəb isə o idi, mədəni bir diskussiyanın başlamasını istəyirdim. Məncə, alındı, hərçənd qısa çəkdi. Digər tərəfdən də Samir Şərifovun dediyi sözlər və Ayaz Salayevin ona yazılı münasibəti vardı və mən hiss elədim ki, nəsə bir dəyişiklik gözlənilə bilər, biz hansısa islahatlar ərəfəsində ola bilərik. Mən də istədim ki, bu məsələdən yaxşı mənada istifadə edərək öz mövqeyimi deyim, heç olmasa, tarixdə qalsın. Cavabım emosional deyildi, faktlarla izah eləmişdim problemləri. Filan qədər maliyyə ayrılıb, nəticəsi necə oldu? Nəticə nə deməkdi və s. Bu, riyazi bir şeydi. Söhbət puldan gedir, axı?! Bu qədər maliyyə ayrılırsa, ortaya ciddi bir nəticə qoyulmalıdı, nəticə tələb edilməlidi və inanıram ki, bundan sonra olacaq, ediləcək. Amma oyunun qanunları da qorunmalıdı. Deyək ki, mədəniyyətimizin təbliği olsun armud. Kommersiya kinosu da alma. İkisi eyni şey deyil, axı?! Məsələn, Rusiyada kommersiya kinosundan gələn gəlirin bir hissəsi fonda qayıdır, nəsə bir dövriyyə baş verir. Amma bizdə nə armud olur, nə də alma. Mən film çəkirəm, qoyuram rəfə, onu heç kim görmür. Ayıbdı axı?! Samir Şərifov da bunu deyir də, ayıbdı! Axı, o pul bizimdi, bizim vergilərimizdən tutulur. Ya o filmləri havayı telekanallara verin, qoy hamı baxsın, ya da başqa nəsə eləyin, deyin ki, biz bunu dövlətin dəstəyi ilə çəkmişik. Məsələn, parklar da pulsuzdu, onlardan istifadə eləyirik, ancaq filmlərdən eləmirik. İstifadə olunmayan bir şeyə niyə pul ayrılmalıdı?
– Ümumiyyətlə, Samir Şərifovun fikrinə münasibətiniz necədi? Azərbaycan kinosuna ayrılan maliyyə artırılmalıdı, yoxsa azaldılmalıdı?
– Təbii ki, kinoya ayrılan maliyyəni artırmaq lazımdı. Bilirsiniz, bu, nəyə oxşayır? Bağ salmağa. Torpaq münbit deyilsə, orda heç nə bitmirsə, mən niyə ora bir milyon qoyum, oranı sulayım, heç nə bitmir, axı?! Get, başqa yerdə yaxşı torpaq al, orda ağaclar yetişsin, meyvə versin, sən də sat, varlan. Yəni bu struktur, bu adamlar, sovet dövründən qalma sistem artıq işləmir. Hətta bəlli oldu ki, dövlətin öz məmurları üçün də işləmir. Əslində mən Ayaz müəllimlə razıyam, kinoya pul ayrılmalıdı, çox ayrılmalıdı, amma bu məmurlara yox. Təzə, şəffaf struktur olmalıdı. Qoy Avropadan peşəkarlar çağırılsın. Niyə də yox! Məsələn, bir şura yaradılsın və münsiflərin hərəsi bir ölkədən olsun. Qoy ssenarilər həm də ingiliscə yazılsın. Hələlik əcnəbiləri çağıraq, bir-iki il onlar idarə eləsinlər, bizimkiləri öyrətsinlər. Təbii ki, bu, nəhəng islahatlar deməkdi, parlamentdən keçməlidi və s. Amma mədəniyyətimiz üçün çox vacibdi. İslahatsız biabırçı vəziyyətdəyik. İslahat olmasa, yenə də beş ildə bir film çıxacaq, o da yaxşı olacaq, ya yox, lotereya kimidi. Biz də- müstəqillər – ya özümüz çəkəcəyik, ya da hamı asta-asta xaricə köçəcək. Kino deyilən məfhum, mədəniyyətin çox vacib bir hissəsi yox olacaq.
– Müstəqil kinomuzun vəziyyəti hazırda necədi? Mənə elə gəlir ki, o, artıq özünü təsdiqləməyə başlayır.
– Bilirsiniz, o özünü tam şəkildə nə vaxt təsdiqləyəcək? O vaxt ki, bu sahənin insanları nəyinsə uğrunda birləşəcəklər, mənəmlik aradan çıxacaq, prioritet kino, sənət olacaq, şəxsi mübahisələr yox. Əsas problem budu. Hər dəfə film çəkəndə bu, mənə möcüzə kimi gəlir. Deyirəm, bu dəfə dəqiq sonuncudu, qayıdacam ofisdə işləməyə. Bunu da çəkim, gedirəm, belə yaşamaq olmaz. Həmişə yarımçıq yaşayırsan, sənə elə gəlir ki, bu, hələ hobbidi. Halbuki ilk dəfədi, Rotterdamda bizim filmimiz göstəriləcək. Yenə də hobbi kimidi, çünki başa düşürsən ki, möhkəm bir zəminin yoxdu. Elə bir zəmin ki, rejissor olduğunu, hansısa sexə aidiyyatını hiss eləyəsən. Sex həmrəylik deməkdi, onların öz dili, öz aurası, öz tədbirləri olur. Bu, başqa şeydi, subkulturadı, hər yerdə belə olur. Bu, ekosistemə çevrilməlidi. Məsələn, asta-asta gəlir gətirməyə başlasın, art-hausa baxan tamaşaçı kütləsi artsın, heç olmasa, biləsən ki, 20-30 minlik film çəkirəmsə, sıfıra-sıfır çıxacam ordan. Ən aşağısını deyirəm. Bax, onda deyərəm ki, müstəqil kino təsdiqləndi. Ya da dövlət nəsə bir islahat aparsın, fondlar yaradılsın, daha şəffaf, daha məntiqli bir sistem qurulsun və özünü doğruldan, yaxşı film çəkən insanlar ildə, iki ildə bir dəfə rahat tammetrajlı film çəkə bilsinlər. Sənin ssenarinə, işinə heç vaxt müdaxilə olunmasın. Mən buna heç vaxt getmərəm, eləsəm də, prodüser kimi pul qazanmaq üçün eləyərəm. Amma rejissor kimi heç vaxt işimə müdaxilə olunmasına imkan vermərəm. Yəni kömək ya yuxarıdan gəlməlidi, ya da aşağıdan. Yuxarının köməyi o olar ki, sistem dəyişsin. Bu, baş vermirsə, kömək aşağıdan gəlməlidi. Çox şey eləmək olar. Məsələn, Hilal Baydarovun filmi kinoteatrda göstəriləcək. Bilmirəm, necə filmdi, amma hər necə olur-olsun, gedək, bilet alaq və baxaq. Buna da dövlət qadağa qoymayıb ki?! Təbii ki, beş saat eksperimental nəsə göstərilsə, söyən də tapılacaq. Digər tərəfdən ola bilsin, Bakıda, yaxşı kinoya baxan on min insan var. Həmin on min filmə gəlsə, bu, 70 min manat deməkdi. 35 mini sənə, 35 min kinoteatra. Vəssalam! Feysbuk var, kommunikasiya var. Filmdən çıxandan sonra söy, de ki, zibil çəkmisən, mənim 7, ya da 14 manatım batdı. Amma gəldin ki! O da sənin filminə gələcək. Bax, ya bu insanlar, bu altyapı dəstək olmalıdı, ya da dövlət. Hələlik heç bir yoxdu, ona görə də mən bizim müstəqil kinoya möcüzə kimi baxıram.
– Teymur, niyə ancaq rus, əcnəbi operatorlarla işləyirsiniz? Azərbaycanda sizin ideyalarınızı vizuallaşdıra biləcək operator yoxdu?
– Çünki burda hələ də o adamı tapa bilmirəm. Mən çəkiliş meydançamda güclü adamlarla işləməyə çalışıram. O mənada ki, sadəcə mənim dediklərimə əməl olunmasını xoşlamıram. Məsələn, həyat yoldaşım mənimlə işləyir, çox kömək eləyir, ancaq öz mövqeyini, fikrini həmişə bildirir, yaxşı şeylər təklif eləyir və mən razılaşıram. Belə şeylərdən qorxmuram. Aktyor deyə bilər ki, burda niyə belə eləyirik, gəl, belə eləyək. Təklif yaxşıdısa, mənimsəyirəm. Amma bu işdə ən əsas şəxs operatordu. Ondan sonra da montajçı. Mənə çox vacibdi ki, bu insanlar həm də özləri, öz adları üçün işləsinlər. Operatorum bilir ki, titrlərdə onun da adı yazılacaq, mənimlə rəqabətə çıxır, mən nəsə yaxşı bir şey fikirləşəndə onu daha da yaxşı eləmək istəyir. Mən deyəndə ki, gəl bir dubl da belə çəkək, operator deyir ki, onda gəl, sonra bir dubl da elə çəkək və mən buna icazə verirəm. Təbii ki, müəyyən bir çərçivədə, çünki rejissor, prodüser mənəm. Operatorum mənə meydan oxuyur, çünki öz işini sevir, beyinlə işləyir, filmin ümumi obrazını anlayır. Mən, filan kadrı iri planda çəkirik deyən kimi operator dərhal çəksə, niyəsini soruşmasa, elə operatorla işləmərəm. O, niyəsini soruşmalıdı. Onda mən də özümü yaxşı hiss eləyirəm, çünki qarşımdakı insan kino dilini bilir və müzakirələrdə nəsə təzə bir şeylər tapılır. Azərbaycanda belə operatora hələ rast gəlməmişəm. Ancaq çox istəyərdim ki, tapım. Çünki xeyli pul ödəyirəm. Hərçənd onlar da qonorarsız işləyirlər, aylarla gəlib burda qalırlar. Amma qalmaq, yemək, bilet və s. mənim üzərimdə olur. Əlbəttə ki, Bakıda elə səviyyədə bir operator tapmaq mənə daha çox sərf eləyərdi. Hər ay kino çəkərdim. Ya da hər bazar günü bir səhnə. Bir ilə əla kino çəkmək olar. Heyif ki, mən istədiyim kimi bir operator tanımıram, bəlkə var, mən tanımıram. Rusların məktəbi, kinoya yanaşması fərqlidi. Yenə deyirəm, insanlar pulsuz işləyirlər, canlarını qoyurlar. Niyə? Nə məni tanımır, nə qohumumdu. Jenyayla (Yevgeni Rodin, “Duz, istiot zövqə görə” filminin quruluşçu operatoru) o vaxt təzə tanış olmuşduq, filmə inandı, layihəni sevdi və gəlib pulsuz çəkdi, sonra filmi çəkə-çəkə dostlaşdıq. Ən əsası isə, əlbəttə, onların yanaşmasıdı. Filmi mənimsəyirlər, özününkü bilirlər, “burda adım gedirsə, rejissordan çox can yandırmalıyam” düşüncəsiylə işləyirlər.
Söhbətləşdi Aygün Aslanlı