Əksəriyyət kimi məndə də bu seçkiyə az da olsa ümid yaranmışdı, çünki hakimiyyət dönə-dönə islahat vədləri vermiş, köhnə nəsli yola saldığını göstərmiş və erkən seçki keçirmək qərarına gəlmişdi. Elə böyük gözlənti yox idi olmağına, amma nə də olsa, şairlərin dediyi kimi bir qırıq ümid vardı. Son nəticə dərin bir məyusluq oldu. Məyusluq, ümidlərin doğrulmaması isə insanı hədsiz çox ağrıdan bir hissiyatdır.

Erkin Qədirlinin parlamentdə təkbaşına nəsə edəcəyini gözləmirəm təbii ki. Tək güllə bahar olmaz. Əsas olan Milli Məclisə cuzi də olsa, inamın yaranması idi, onun bu tərkiblə işlək bir təsisat olması isə, sadəcə olaraq mümkün görünmür.

Namizədlərin qızğın təşviqat kampaniyalarını və müşahidəçilərin prinsipiallığını saymasaq, bu erkən seçkilər də təkrarın təkrarı oldu: imitasiya, polis zorakılığı, müəllimlərin, həkimlərin, hərbiçilərin total seçki saxtakarlığındakı iştirakı təkrarlandı, əhali isə seçkiyə gəlməməklə, seçki institutuna inanmadığını təkrarən sübut etdi.

Seçkidən sonra Mərkəzi Seçki Komissiyasının binasının qarşısında nəticələrə etiraz edən şəxslərin zorakılıqla dağıdılması, şaxtalı havada avtobuslara doldurularaq şəhərin ucqarlarına aparılması, avtobusdakıların pəncərələri döyərək çöldəkilərdən çarəsizcə “kömək edin, kömək edin!” deyə imdad diləməsi, ağır xəsarət alan şəxslərə yardım edilməməsi, xəstəxanaların yaralananları müayinə etməkdən imtinası (ən azı yuxarılardan icazə gözləməsi) ümumi mənzərəni daha da depressivləşdirən amillər idi. Bu həm də təbii olaraq, siyasi aparteizmdən xəbər verir, siyasi aperteizmin bu dərəcədə yüksək olması da ölkə üçün ən utancverici hallardan biridir.

Erkən parlament seçkiləri istisna olmaq şansını itirməklə, həm də islahat vədlərinin əməli şəkildə doğrulmadığını göstərdi. Əhalini islahat vədlərinə inandırmaq üçün bu seçkilər yaxşı bir imkan idi, bunun doğrulmaması ilə, lap əvvəldən dəyişikliklərin zahiri və imitativ xarakter daşıdığını iddia edənlər indi haqlı imiş kimi görünürlər.

Çünki islahat deyilən məfhum ölkənin modernləşməsinin qarşısını alan maneələrdən arınmaq üçün aparılan real və konkret institutsional dəyişikliklərdən ibarət olmalı idi. Amma təəssüf ki, nə parlamentin, nə məhkəmənin, nə də icra hakimiyyətinin fəaliyyətini təkmilləşdirəcək, bu təsisatların xalqın rifahına gətirib çıxaracaq işlək institutlar olması üçün heç bir əməli addımlar atılmadı.

Əksinə, icra orqanları müəllimləri, həkimləri, hərbiçiləri seçkiləri saxtalaşdırmaq işinə bir daha kütləvi surətdə cəlb etməklə, təkcə seçki institutuna deyil, cəmiyyətdə ən strateji vəzifələri daşıyan və çox vaxt müqəddəs peşə sahibləri sayılan şəxslərə olan nifrəti daha da körükləmiş oldular. Bunun özü də son nəticədə dövlətə olan inamsızlığı gücləndirəcək, cəmiyyət daxilindəki qarşılıqlı münasibətlərə, qarşılıqlı etibara kölgə salacaq, sonda da bu, özünü iqtisadi və mədəni münasibətlərdə də göstərmiş olacaq.

Siyasi və iqtisadi inkişafın təməllərindən bəhs edən dövrümüzün kult kitablarından biri “Millətlər niyə tənəzzül edir” əsərində – yeri gəlmişkən, uğursuz seçkilərdən sonra bu kitabı mütləq oxumağa dəyər – ən əhəmiyyətli cümlələrdən biri budur: “Bu gün ölkələrin niyə tənəzzül etdiyini göstərən ən yayğın səbəblərdən biri onların ekstraktiv institutlara sahib olmasıdır”.

Azərbaycanda vəd edilən islahatlarda da məhz qeyri-işlək parlament kimi ekstraktiv (dışlayıcı, hesabatsız, iştirakçılığa əsaslanmayan) institutların buraxılaraq, yenidən formalaşdırılmasının baş tutmaması ən böyük təəssüfü doğuran məqamdır.

Ölkədəki strateji təsisatların işlək institutlar kimi formalaşmaması isə yaxınmüddətli perspektivdə olmasa da, orta və uzunmüddətli perspektivdə əhalinin rifahının daha da aşağı düşməsinə, siyasi xaosa, dövlətin mərkəzləşməsinin zəifləməsinə gətirib çıxara bilər ki, bu da sonda ümumiyyətlə, ölkənin taleyini sual altına ala bilər. Hazırda bunları əngəlləyən yeganə səbəb neft amilidir. Neft gəlirləri aşağı düşsə – yeni texnologiyaların sürətli inkişafı, neftə tələbatın aşağı düşməsi bunun tezliklə reallaşa biləcəyini göstərir – ölkənin gələcəyi qaranlıq ola bilər…

Əslində, bu seçkilərdə uduzan təkcə namizədlər, seçicilər və cəmiyyət olmadı, hakim elita da uduzanlar arasındadır. Çünki o, ümidlənmək üçün insanlarda inam yaratdı. Sonda isə verdiyi vədləri və ümidləri doğrultmamaqla, özünə olan kövrək inamı sarsıtmış oldu. Beləcə vaxt indi həm də hakim elitanın əleyhinə işləyir.

İnsana edilə biləcək ən böyük pisliklərdən biri onu gərəksiz yerə ümidləndirmək, sonra da dərin məyusluğa düçar etməkdir. Ümidlər sonda ölür, ümidləri ölən insanlardan isə qorxmaq lazımdır.