Azlogos
  • Kimlər var
  • Bizi tanı

Aygün Aslanlı: "Sevda Sultanova baş ifritədir" Mərkəzi Bankın yeni binası Tənqid trendi “Stansiya” - Oasys AXC dövründə Azərbaycan siyasi sisteminə xarici təsirlər: neft amili Ara Papyan: "Azərbaycan xərcləri bizə yükləyəcək"
  • Mövqe
  • İntervü
  • Kültür
  • Elm
  • Sərbəst
  • Bazar
  • Gender
  • Dizayn
  • FOTO QRAFİKA
  • COVID-19
  • Vətən müharibəsi
  • Video
Nəticə yoxdur
Bütün nəticələri gör
Azlogos
Nəticə yoxdur
Bütün nəticələri gör

Mühakimə etmək haqqında

Cavid Ramazanov Cavid Ramazanov
Mövqe
24 Fevral 2019

Bir neçə il əvvəl nə qədər mühakimə edirəm deyə, öz üzərimdə eksperiment aparmaq qərarına gəlmişdim. Gün ərzində özümə bacardığım qədər diqqət kəsildim və nəticə çox faciəvi oldu: qarşıma çıxan nəsnələri, insanları, situasiyaları, məfhumları – irili, xırdalı hər şeyi, istəsəm də, istəməsəm də mühakimə edirdim (türklər daha dəqiq yargılamak deyirlər). Mühakimə etdiyim şeylərin miqyası məni heyrətləndirmişdi. Əgər mühakimə etdiyim xırda şey idisə, məni bir anlıq üzürdü, yox əgər böyük idisə, uzun müddətə ovqatım pozulur, özümü əsəbi və bədbin hiss edirdim. Mühakimə etməyə mübtəla olmuşdum. Bu mübtəlalıq həyata baxışlarıma, qərarlarıma və özünüifadəmə təsir göstərirdi. 

Sonra ətrafıma baxdım. Gördüm ki, hər kəs mühakimə edir. İfrat mühakiməçilik  fərdlərə, kollektiv düşüncəyə, siyasətə, sənətə, mətbuata, sosial şəbəkələrə – hər yana sirayət edib. Mən də bu cəmiyyətin bir üzvü kimi onun vərdişlərini mənimsəmişdim, kənarda qala bilməzdim. 

Tənqidin yerini mühakimə alıb, tənqid nadir hadisədir bizdə. Və mühakimə həqiqəti üzə çıxarmaqdan, həll yolu tapmaqdan daha çox ifşa etməyə, yıxıb sürüməyə, ittiham etməyə, nüfuzdan salmağa yönəlib. Hətta mühakiməçilik hüdudlarını aşaraq artıq müəyyən şəxslər arasında qarşılıqlı həqarətə və söyüşə çevrilib. İctimai sferada həqarət və söyüş artıq adiləşməkdədir. Qorxulusu budur ki, söyüşdən sonra artıq ələ daş götürmək gəlir. 

İnsan niyə mühakimə edir?

Çoxlarına görə tənqid işə yaramayanda, mühakimə etmək yeganə seçimdir, yumşaq qınaq heç də həmişə həll yolu deyil çünki. Ola bilsin, belədir və mühakimə etməyən insan yoxdur, hətta mühakimə etməyin insan təkamülündən irəli gələn müsbət cəhətlərinin olması barədə fikirlər var. Bəs əgər mühakimə bizim cəmiyyətimizdəki kimi ifrat çalar alıbsa, cəmiyyətin bütün qatlarını əhatə edirsə; mühakimə ilə həqarət arasındakı sərhədlər şəffaflaşıbsa, fərd kütləni, kütlə fərdi; hakim müxalifi, müxalif hakimi; filosof filosofu; aktyor müəllimi (aktyor daha da irəli gedib müəllimi döymüşdü); yazıçı oxucunu, oxucu yazıçını; – bir sözlə, hamı hamını və hər şeyi mühakimə edirsə, onda necə? Onda bu artıq ciddi problemdir və onu görməzdən gəlməmək olmaz.

Mühakiməçilik tənqid və həqarət arasında yerləşməklə, ondan yararlanmaq istəyənə daha effektiv görünə bilər. Həqarət etmək cəlbedici deyil, çünki bu, insanın tərbiyə problemlərinin olduğunu göstərər. Tənqid də çox yumşaqdır, əgər hamı qışqırırsa, tənqid diqqət mərkəzinə düşməyə imkan vermir, ətrafdakılar sadəcə olaraq səni eşitmirlər. Üstəlik, uğurlu tənqid etmək üçün ustalıq və intellektual bacarıqlar da tələb olunur. Mühakimə də elə bu zaman ən yaxşı seçim kimi görünür!

Mühakimə etməklə bir daşla bir neçə quş vurmaq olur. Ən əsası hədəfi ifşa etməklə, onu darmadağın edib (və ya etdiyini zənn edib) mənən basdırmaqla, mühakimə edən arzusuna çatır. Ola bilsin, bu primitiv seçimdir, ondan istifadə edənə başucalıq gətirmir, amma mühakimə edən üçün əsas məsələ özünün şöhrətpərəstlik hisslərinin, içindəki hiddətdən qurtulmaq kimi tələbatlarının təmin olunmasıdır, qalanları sonrakı məsələlərdir… 

Biz ifrat mühakimə edən cəmiyyətin yetirmələriyik. Oxuduğumuz kitablar, öyrəndiklərimiz daha çox bizim bir mühakiməçi kimi arqumentlərimizin daha da itiləşməsinə və kəskinləşməsinə xidmət edir. Bizim mühakiməçi taxtından enməyimiz çətindir, bu güclü özünüdərk və özünütərbiyə, intellektual əmək və bəlkə də düşüncə qəliblərini sındırmaqla, düşüncə tərzini yenidən formalaşdırmağı tələb edir. Buna isə nə vaxt var, nə də ki, həvəs. Ən yaxşısı bunları görməməyə çalışmaq və mühakimə etməyə davam etməkdir.

Amma mühakimə etməyin cəlbedici tərəfləri olduğu qədər, dağıdıcı tərəfləri də var. Mühakimə edən insan qarşı tərəfi dinləmək istəmir, analiz etmək, başa düşmək, empatiya qurmaq istəmir. Onu yalnız özü, ətrafı, özünün və ətrafının vəziyyəti, fikirləri və tələbatları maraqlandırır. O, gözlərini, qulaqlarını qapadaraq, ittiham etməklə məşğuldur. Fikri buna o qədər aludə olub ki, özündən və öz vəziyyətindən də anlaqsızdır, başqalarının qüsurlarına fokuslanıb, özünə nəzər salmağı isə yaddan çıxarıb, buna görə də inkişafdan qalıb. Maraqlıdır ki, sərt mühakiməçinin həyatına böyüdücü ilə baxanda, mühakimə etdiyi əksər xüsusiyyətlərin onun özündə də olduğunu görürsən.

Biz bir-birimizi hədsiz mühakimə etməklə, bir-birimizi görmək və tanımaq istəmirik, beləcə, nə özümüzü tanıyırıq, nə də başqalarını. Mühakimə nifrət və intriqa doğurur. Azərbaycan cəmiyyətində kəskin cəbhələşmənin səbəblərindən biri də mühakimə psixologiyasının geniş yayılmasıdır.   

Hazır cavablar

Amma hələ ən pisi bunlar deyil, ən pisi ifrat mühakiməçiliyin suallar yox, hazır cavablar doğurmasıdır. Bizim cəmiyyətimizdə güclü və parlaq suallar nadir hallarda verilir. Əksəriyyətin hər məsələyə dair şərhi və cavabı var. Bu dərinlikdən məhrum cavablardan isə əksərən şöhrətpərəstlik, mənəm-mənəmlik, şəxsi tələbat və arzuların qoxusu gəlir. Bizim cəmiyyət kimi ciddi fəlsəfəylə, dərin mövzularla əlləşməməyimiz bəlkə də çox dərin kök salmış mühakiməçilik, hər məsələyə “önyarğı” (“prejudice”, “prejudgment” – bu anlayışın Azərbaycan dilində bir kəlməylə dəqiq ifadəsi hələ də yoxdur, bu, bir çox məsələlərə önyarğı ilə yanaşdığımızın fərqində olmadığımızdan qaynaqlana bilərmi?) ilə yanaşmaq ənənəsindən qaynaqlanır. İfrat mühakimə və onun doğurduğu önyarğı bizi analiz etməkdən, suallar verməkdən, qavramaqdan və inkişaf etməkdən məhrum edir.

Mühakimə etməkdən, insanlara, nəsnələrə və məfhumlara önyarğı ilə yanaşmaqdan necə qurtula bilərik? Hazır və bəsit cavablara qaçmadan taleyüklü suallar verməyi necə öyrənə bilərik? Və ən əsası, biz mühakimə etməyə niyə bu qədər meyilliyik?

Paylaş

Səhifəmizdə hər hansı səhv və ya qeyri-dəqiq məlumat gördükdə, həmin mətni seçib Ctrl+Enter düymələrini sıxaraq bu barədə bizə məlumat verməyinizi xahiş edirik.

Oxumağa dəyər

1204191351041dp
Mövqe

Azərbaycanlıların şəxsi məlumatları

18 Yanvar 2021
567
.

Tənqid trendi

18 Yanvar 2021
bff788fb822295cd80b2656d1b04af1d
.

Ara Papyan: “Azərbaycan xərcləri bizə yükləyəcək”

17 Yanvar 2021
_rotator
.

Hökumətin trolları və primitiv media siyasətinə dair

17 Yanvar 2021
photo_442090
.

Xankəndini ermənidən təmizləsəydik…

16 Yanvar 2021
1552562310-город Степанакерт, Арцах - Stepanakert city, Artsak
.

Xankəndinə niyə girmədik?

13 Yanvar 2021

Redaktorun seçimi

Ağdam uğrunda döyüşlər (1993)

Alkoqolik sənətkarlar haqqında

Luis Bunüel-dən amansız səmimiyyətlə dolu xatirələr (II hissə)

Azərbaycanlıların müəmmalı həmrəyliyi

İsa Qəmbər: «İntellektual göstəricilərim barədə səslənən fikrilər bir az şişirdilib»

Elektrikli avtomobillər Azərbaycana ƏDV-siz gələcək

“Semiçka” və tamaşa, yaxud milli pop-korn

“Cekin tikdiyi ev” – Lars von Trierin son xuliqanlığı

Özünüzü yığışdırın!

Əl çirki, yoxsa rüşvət və borc bataqlığı?

1984, yoxsa 2020?

Eyzəbər ə, beyzəbər bə – “Azərbaycanın nefti, bizim isə mədəniyyətimiz var!”

Qışda Azərbaycan ordusu məğlub olacaq?

“Xristian həmrəyliyi” mövcuddurmu?

Təbiətin ölüm maşını

Toy generalları

Azərbaycanda pasifizm

Yeganə sirr – hərəkət etməkdir

“Ramiz Mehdiyev” ictimai təhtəlşüur kimi

Ürək striptizi

Müharibə və milli efir

Kinoprokatsız kino

 Demokrat viruslar

Vivian Maierin Amerikası

Mussolini əməliyyatı

Pir bizimdir, kəramətinə bələdik

Kərimlinin oynayan göz-qaşı və Qarabağ “dərdi”

ABŞ və Gürcüstan kibercinayətkarları cəzalandırdı

Armine Adibekyan: «Ələkbərlə Seymur mühacirətdədilər, Əylisli isə təhqir olunub»

Don Kixot – çağdaş romanın doğuşu

Mühakimə etmək haqqında

Cavid Ramazanov Cavid Ramazanov
Mövqe
24 Fevral 2019

Bir neçə il əvvəl nə qədər mühakimə edirəm deyə, öz üzərimdə eksperiment aparmaq qərarına gəlmişdim. Gün ərzində özümə bacardığım qədər diqqət kəsildim və nəticə çox faciəvi oldu: qarşıma çıxan nəsnələri, insanları, situasiyaları, məfhumları – irili, xırdalı hər şeyi, istəsəm də, istəməsəm də mühakimə edirdim (türklər daha dəqiq yargılamak deyirlər). Mühakimə etdiyim şeylərin miqyası məni heyrətləndirmişdi. Əgər mühakimə etdiyim xırda şey idisə, məni bir anlıq üzürdü, yox əgər böyük idisə, uzun müddətə ovqatım pozulur, özümü əsəbi və bədbin hiss edirdim. Mühakimə etməyə mübtəla olmuşdum. Bu mübtəlalıq həyata baxışlarıma, qərarlarıma və özünüifadəmə təsir göstərirdi. 

Sonra ətrafıma baxdım. Gördüm ki, hər kəs mühakimə edir. İfrat mühakiməçilik  fərdlərə, kollektiv düşüncəyə, siyasətə, sənətə, mətbuata, sosial şəbəkələrə – hər yana sirayət edib. Mən də bu cəmiyyətin bir üzvü kimi onun vərdişlərini mənimsəmişdim, kənarda qala bilməzdim. 

Tənqidin yerini mühakimə alıb, tənqid nadir hadisədir bizdə. Və mühakimə həqiqəti üzə çıxarmaqdan, həll yolu tapmaqdan daha çox ifşa etməyə, yıxıb sürüməyə, ittiham etməyə, nüfuzdan salmağa yönəlib. Hətta mühakiməçilik hüdudlarını aşaraq artıq müəyyən şəxslər arasında qarşılıqlı həqarətə və söyüşə çevrilib. İctimai sferada həqarət və söyüş artıq adiləşməkdədir. Qorxulusu budur ki, söyüşdən sonra artıq ələ daş götürmək gəlir. 

İnsan niyə mühakimə edir?

Çoxlarına görə tənqid işə yaramayanda, mühakimə etmək yeganə seçimdir, yumşaq qınaq heç də həmişə həll yolu deyil çünki. Ola bilsin, belədir və mühakimə etməyən insan yoxdur, hətta mühakimə etməyin insan təkamülündən irəli gələn müsbət cəhətlərinin olması barədə fikirlər var. Bəs əgər mühakimə bizim cəmiyyətimizdəki kimi ifrat çalar alıbsa, cəmiyyətin bütün qatlarını əhatə edirsə; mühakimə ilə həqarət arasındakı sərhədlər şəffaflaşıbsa, fərd kütləni, kütlə fərdi; hakim müxalifi, müxalif hakimi; filosof filosofu; aktyor müəllimi (aktyor daha da irəli gedib müəllimi döymüşdü); yazıçı oxucunu, oxucu yazıçını; – bir sözlə, hamı hamını və hər şeyi mühakimə edirsə, onda necə? Onda bu artıq ciddi problemdir və onu görməzdən gəlməmək olmaz.

Mühakiməçilik tənqid və həqarət arasında yerləşməklə, ondan yararlanmaq istəyənə daha effektiv görünə bilər. Həqarət etmək cəlbedici deyil, çünki bu, insanın tərbiyə problemlərinin olduğunu göstərər. Tənqid də çox yumşaqdır, əgər hamı qışqırırsa, tənqid diqqət mərkəzinə düşməyə imkan vermir, ətrafdakılar sadəcə olaraq səni eşitmirlər. Üstəlik, uğurlu tənqid etmək üçün ustalıq və intellektual bacarıqlar da tələb olunur. Mühakimə də elə bu zaman ən yaxşı seçim kimi görünür!

Mühakimə etməklə bir daşla bir neçə quş vurmaq olur. Ən əsası hədəfi ifşa etməklə, onu darmadağın edib (və ya etdiyini zənn edib) mənən basdırmaqla, mühakimə edən arzusuna çatır. Ola bilsin, bu primitiv seçimdir, ondan istifadə edənə başucalıq gətirmir, amma mühakimə edən üçün əsas məsələ özünün şöhrətpərəstlik hisslərinin, içindəki hiddətdən qurtulmaq kimi tələbatlarının təmin olunmasıdır, qalanları sonrakı məsələlərdir… 

Biz ifrat mühakimə edən cəmiyyətin yetirmələriyik. Oxuduğumuz kitablar, öyrəndiklərimiz daha çox bizim bir mühakiməçi kimi arqumentlərimizin daha da itiləşməsinə və kəskinləşməsinə xidmət edir. Bizim mühakiməçi taxtından enməyimiz çətindir, bu güclü özünüdərk və özünütərbiyə, intellektual əmək və bəlkə də düşüncə qəliblərini sındırmaqla, düşüncə tərzini yenidən formalaşdırmağı tələb edir. Buna isə nə vaxt var, nə də ki, həvəs. Ən yaxşısı bunları görməməyə çalışmaq və mühakimə etməyə davam etməkdir.

Amma mühakimə etməyin cəlbedici tərəfləri olduğu qədər, dağıdıcı tərəfləri də var. Mühakimə edən insan qarşı tərəfi dinləmək istəmir, analiz etmək, başa düşmək, empatiya qurmaq istəmir. Onu yalnız özü, ətrafı, özünün və ətrafının vəziyyəti, fikirləri və tələbatları maraqlandırır. O, gözlərini, qulaqlarını qapadaraq, ittiham etməklə məşğuldur. Fikri buna o qədər aludə olub ki, özündən və öz vəziyyətindən də anlaqsızdır, başqalarının qüsurlarına fokuslanıb, özünə nəzər salmağı isə yaddan çıxarıb, buna görə də inkişafdan qalıb. Maraqlıdır ki, sərt mühakiməçinin həyatına böyüdücü ilə baxanda, mühakimə etdiyi əksər xüsusiyyətlərin onun özündə də olduğunu görürsən.

Biz bir-birimizi hədsiz mühakimə etməklə, bir-birimizi görmək və tanımaq istəmirik, beləcə, nə özümüzü tanıyırıq, nə də başqalarını. Mühakimə nifrət və intriqa doğurur. Azərbaycan cəmiyyətində kəskin cəbhələşmənin səbəblərindən biri də mühakimə psixologiyasının geniş yayılmasıdır.   

Hazır cavablar

Amma hələ ən pisi bunlar deyil, ən pisi ifrat mühakiməçiliyin suallar yox, hazır cavablar doğurmasıdır. Bizim cəmiyyətimizdə güclü və parlaq suallar nadir hallarda verilir. Əksəriyyətin hər məsələyə dair şərhi və cavabı var. Bu dərinlikdən məhrum cavablardan isə əksərən şöhrətpərəstlik, mənəm-mənəmlik, şəxsi tələbat və arzuların qoxusu gəlir. Bizim cəmiyyət kimi ciddi fəlsəfəylə, dərin mövzularla əlləşməməyimiz bəlkə də çox dərin kök salmış mühakiməçilik, hər məsələyə “önyarğı” (“prejudice”, “prejudgment” – bu anlayışın Azərbaycan dilində bir kəlməylə dəqiq ifadəsi hələ də yoxdur, bu, bir çox məsələlərə önyarğı ilə yanaşdığımızın fərqində olmadığımızdan qaynaqlana bilərmi?) ilə yanaşmaq ənənəsindən qaynaqlanır. İfrat mühakimə və onun doğurduğu önyarğı bizi analiz etməkdən, suallar verməkdən, qavramaqdan və inkişaf etməkdən məhrum edir.

Mühakimə etməkdən, insanlara, nəsnələrə və məfhumlara önyarğı ilə yanaşmaqdan necə qurtula bilərik? Hazır və bəsit cavablara qaçmadan taleyüklü suallar verməyi necə öyrənə bilərik? Və ən əsası, biz mühakimə etməyə niyə bu qədər meyilliyik?

Paylaş

Səhifəmizdə hər hansı səhv və ya qeyri-dəqiq məlumat gördükdə, həmin mətni seçib Ctrl+Enter düymələrini sıxaraq bu barədə bizə məlumat verməyinizi xahiş edirik.

Oxumağa dəyər

1204191351041dp
Mövqe

Azərbaycanlıların şəxsi məlumatları

18 Yanvar 2021
567
.

Tənqid trendi

18 Yanvar 2021
bff788fb822295cd80b2656d1b04af1d
.

Ara Papyan: “Azərbaycan xərcləri bizə yükləyəcək”

17 Yanvar 2021
_rotator
.

Hökumətin trolları və primitiv media siyasətinə dair

17 Yanvar 2021
photo_442090
.

Xankəndini ermənidən təmizləsəydik…

16 Yanvar 2021
1552562310-город Степанакерт, Арцах - Stepanakert city, Artsak
.

Xankəndinə niyə girmədik?

13 Yanvar 2021

Facebook Youtube Instagram Twitter

az-ag

Dünya azərbaycanlılarının intellektual platformasıdır. Qayəmiz, harada yaşamasından asılı olmayaraq, azərbaycanlılar arasında dünyəvi ideyaları, yüksək zövqü, tənqidi düşüncəni yaymaq və dəstəkləməkdir.

 

 

Bölmələr

  • Mövqe
  • İntervü
  • Kültür
  • Elm
  • Sərbəst
  • Bazar
  • Gender
  • Dizayn
  • FOTO QRAFİKA
  • COVID-19
  • Vətən müharibəsi
  • Video

Redaksiya

Təsisçi: Prof. Məsud Aşina

Baş redaktor: Ələkbər Əliyev

Şef redaktor: Elmir Mirzəyev

Redaktor: Aygün Aslanlı

Texniki direktor: Camal Əli

Kino: Sevda Sultanova

İncəsənət: Emin Əliyev

Elm: Hacı Hacıyev

Tarix: Tural Həmid

İqtisadiyyat: Dünya Sakit

Foto: Abbas Atilay

Qrafika: Gündüz Ağayev

Dizayn: Sahil Qənbərli

Tərcüməçilər: Rəvan Quluzadə, Fəxri Qocayev

azlogos.eu / azlogos.az / azlogos.ru
Dizayn və icra: Azlogos & JmlStudio /
E-mail: redaksiya@azlogos.eu

Nəticə yoxdur
Bütün nəticələri gör
  • Mövqe
  • İntervü
  • Kültür
  • Elm
  • Sərbəst
  • Bazar
  • Gender
  • Video
  • Dizayn
  • Foto-qrafika
  • Kimlər var
  • Bizi tanı
  • TV

azlogos.eu / azlogos.az / azlogos.ru
Dizayn və icra: Azlogos & JmlStudio /
E-mail: redaksiya@azlogos.eu

Welcome Back!

Login to your account below

Forgotten Password?

Create New Account!

Fill the forms bellow to register

All fields are required. Log In

Retrieve your password

Please enter your username or email address to reset your password.

Log In

Add New Playlist

Səhv və ya qeyri dəqiq məlumatı bildir

Göndər Cancel