Mən feminist doğulmamışam

Nahid Cəfərov: “Qadın reallıq yaratmaq gücündə olanda, özünə inanmağa başlayacaq”

2018-ci il bizim yadımızda həm də azərbaycanlı siyasətçilərin, videobloggerlərin, aparıcı, jurnalistlərin bir çox mübahisəni, davanı gətirib qadını təhqir etməyi ilə əlamətdar oldu. Canlı efirdə “Əxlaqsız arvadlar kimi tumanını başına atır” deyən siyasətçi də oldu, “mübarizəni kişi kimi aparın” deyən müxalifət lideri də, “ana-bacını asfalta düzsünlər” deyə videodebat edən vidoblogger də…

Aydın məsələdir ki, patriarxal cəmiyyətdə belə ifadələr, çıxışlar çox da ciddi tənqid və narazılığa səbəb olmur. Çünki qadına münasibət, Azərbaycanda müxalifətlə iqtidarın razı olduğu şeylərdən biridir. Hərçənd, az saylı feministlər adətən feminist çıxışları məhz müxalif liderlərdən gözləyirlər, axı onlar universal dəyərlər üçün mübarizə apardıqlarını iddia edirlər.

Təxminən bir il bundan əvvəl, Azərbaycanın siyasi xəritəsində Oyan hərəkatı yarandı. İdeyanın müəllifi və hərəkatın əsas təşkilatçısı, 2016-cı ildə öz diplomatik missiyasını tərk edən, Azərbaycanın Hollandiyadakı keçmiş konsulu, Avropada müxalif fəaliyyətə başlayan, Nahid Cəfərov oldu. Elə ilk günlərdən Nahid bəyin aktiviyi, siyasi mübarizəyə gətirdiyi bir sıra yeniliklər diqqətə çarpsa da, feminist çıxışları gözlənilməz oldu.

Nahid Cəfərov dəfələrlə özünün feminist olduğunu və cinslər arasında tam bərabərliyi dəstəklədiyini bəyan edir. Canlı yayımda feminizmi dəstəkləyəndə təhqirə məruz qalır amma geri addım atmaq fikrində deyil.

Cənab Cəfərov niyə feminist olduğu, bir siyasətçi üçün bunun nə demək olduğu və digər sualarımıza cavab verməyə razı oldu.

– Nahid bəy, patriarxal bir cəmiyyətdə bərabərliyi müdafiə etmək, feminizmi açıq şəkildə dəstəkləmək, demək olar ki, siyasi intihardır. Zəhmət olmasa deyin, feminist olduğunuzu söyləmək sizə nə üçün lazım idi?

– Birincisi, özümü siyasətçidən çox, ideoloq hesab edirəm. Düşünürəm ki, bizim siyasi həyatımızın məhs ideologlara ehtiyacı var, çünki siyasətçilər onsuz da çoxdur. İkincisi, əlbəttə ki, bərabərliyə və ya feminizmə olan dəstəyimi çoxlarının qəbul etməyəcəyini bilirdim, tənqid və təzyiq, bəlkə də təhdidlər olacaqdı. Bilirsiniz, cəmiyyətimiz iki hissəyə bölünür. Ümumi səs-küylə idarə olunan hissə və bu səs-küyü yaradan hissə. Bu səs-küy yaradan hissə isə olduqca kiçikdir. Ancaq burada keyfiyyət var, çünki adətən onlar xarici dilli, ağıllı, insanlara təsir göstərməyi bacaran insanlardır və bu hissə minlərlə auditoriyaya malikdir. Nitq söylədiyim zaman, mən, məhz bu auditoriyaya xitab edirəm. O auditoriyaya ki, mənim fikirlərimi adi vətəndaşlara izah etməyi, onlarla müzakirə etməyi, əsaslandırmağı bacarsınlar. Məsələn, ədalətli seçkilər zamanı, kəndin adi bir sakini elə-belə özü səs verməyəcək. O, kəndin ən ağıllı, məlumatlı sakinindən rəy soruşacaq. Bu məlumatlı adam müəllim, bəlkə digər bir məlumatlı, anlayan bir insan olacaq. Rəyinə etibar edilən adam olacaq. Hər hansı bir fikrə istinad edərkən, onu təşviq edərkən, mən elə bu cür adamlara müraciət edirəm. Başqaları isə gəlib gedəcəklər.

– Biz müxalifət liderlərindən və fəallarından seksist, hətta təhqiredici ifadələr eşitdik. Ancaq bu insanlar digər dəyərlər üçün mübarizə etdiyini israr edənlərdir. Bəs nə üçün, bərabərlik ideyası onların dəyərlərinə aid deyil, nə üçün onlar qadının təhqir edilməsinə yol verirlər?

– Bugünkü müxalifətin dəyərlər uğrunda mübarizə apardığına inanmıram. Hakimiyyət və dəyərlər uğrunda mübarizə fərqli anlayışlardır. Belə deyim, mən də feminist doğulmadım. Mən əyalətdən çıxmışam, yeniyetmə dövrümdə bacılarımla cəmiyyətimizin tələb etdiyi kimi davranmışam. Amma, Avropada oxuduğum zaman, hər şeyi təhlil və tənqid etməyi öyrəndim. O cümlədən, qadınlara olan münasibətimizi. Cəmiyyətdə onun rolunu, onlarla bağlı stereotipləri. Özümdən soruşduğum, təhlil etdiyim, və müvafiq cavablar tapdığım suallarım var idi. Özümü başqa bir reallıqda tapdım. Və bu reallıq kişi və qadın arasında tam bərabərliyi tələb edir. O ki qaldı, siz soruşduğunuz insanlar – onlar bu reallığa aiddirlərmi? Bu bərabərliyi mənəvi olaraq qəbul ediblərmi, buna şübhə edirəm.

– Necə düşünürsünüz, niyə bəzən hətta qadınlar belə çox patriarxal olurlar?

– Məsələ ondadır ki, bu gün ölkəmizin qadınları iqtisadi müstəqilliyə malik deyillər, bir reallığı diktə etməyi, yaratmağı bacarmırlar. Əlbəttə, deyə bilərsiniz ki, işləyib qazanan qadınların sayı kifayət qədərdir. Amma mən tamamilə fərqli bir şeydən danışıram. Mən idarə etməyi bacaran, reallıq yaradan, iş yerində qaydaları diktə edən qaınlardan danışıram. Məsələn, bir kollektivi idarə edən, İT ilə məşğul olan qadından. Belə bir qadının obrazı populyarlaşdıqda, onlar öz cinsinə, müstəqilliyinə inanacaqlar, özlərini təmin edə biləcək bir kişi çiyninə ehtiyacları olmadığına inanacaqlar.

– Nahid Bəy, LGBTİ icmasının hüquqlarına gəldikdə siyasətçilərin fikrini öyrənmək jurnalistlər üçün çox çətin olur. Hətta qatı avrosentristlər belə, hələ də bu cəmiyyətdən onlara səs vermək üçün xahiş etmək məcburiyyətində olduqlarından şikayət edirlər. Buna görə də, bu cəmiyyətin hüquqları kobud şəkildə pozulsa da, səssiz qalmağa məcburdurlar. Deyin, onların da hüquqları pozulan zaman, qadınların hüquqlarına olan eyni həssaslığı göstərəcəksinizmi?

– İnsan yastığını kiminlə bölüşdürdüyü məni qətiyyən maraqlandırmır. Mənim LGBTI icmasından dost və tanışlarım var. Biz təşkilat olaraq, Oyanı LGBTİ-nin ruporuna döndərmək niyyətində deyilik, amma əgər onların hüquqları onların oriyentasiya və ya cinsiyyətinə görə pozularsa, biz və mən şəxsən, onları hər cür qoruyacağıq. Cəmiyyətin patriarxal təbiətinə gəldikdə, missiyamız onların fikirlərini, həqiqətlərini, münasibətlərini və dəyərlərini dəyişdirməkdən ibarətdir, taptanmış yolla getmək deyil.

– Təşkilatınız öz sıralarında gender bərabərliyinin yaxşılaşdırılması üçün nə edir?

– Bizim nümayəndələr “konsullar” adlanır. Tezliklə konsullardan biri qadın olacaq. Qeyd edim ki, o, qadın olduğuna görə deyil, onun lazımınca kvalifikasiyalara malik olduğuna görədir. Mən kvotalaşdırılmanın , bir şəxsin taleyi və ya işi onun cinsi mənsubiyyətindən asılı olmasının əleyhinəyəm. Həmçinin Oyan Akademiyasının nəzdnində bir sıra maarifləndirmə proqramlarının hazırlanmasını planlaşdırırıq. Qadınların hüquqlarını müzakirə edəcəyik, onları bütün vasitələrlə siyasətə, ictimai həyata cəlb etməyə çalışacağıq.

Söhbətləşdi: Günel Mövlud