Gürcüstanın mədəniliyi

“Azərbaycanın nefti, bizim isə mədəniyyətimiz var”

(Gürcüstan Prezidenti S. Zurabişvili)

Söhbətə başlamazdan əvvəl deyim ki, hətta yuxarıdakı cümlə doğru olsa belə, bunu bir dövlət başçısının qonşu və strateji partnyor dövlətə və xalqa qarşı işlətməsi həm qeyri-peşəkar, həm də qeyri-etikdir.

Bu yazıda əsas niyyətim Azərbaycan və azərbaycanlıları tərifləmək yox (absurd olardı), gürcüləri həddindən artıq şişirtməyin lüzumsuz olduğunu göstərməkdir. Mən də o azərbaycanlılardanam ki, gürcülərin bizdən “qabaq”da olduğunu düşünürəm. Amma bu “qabaq”ın əlçatmaz, ünyetməz  olduğunu sanmıram.

Adını unutduğum bir kulturoloqun təsnifatına görə toplumların 3 əsas forması var:

Vəhşi toplumlar – sadəcə güclü və zəiflərin olduğu toplumlar. Güclü heç kim və heç nə ilə hesablaşmadan zəiflə öz istədiyi kimi davranır.

Barbar toplumlar – hər şeyin adət-ənənə ilə idarə olunduğu toplumlar. Yeganə prinsip ata-babaların həyat tərzidir. Deməli biz də belə yaşamalıyıq.

Sivil toplumlar – hər şey insanlar tərəfindən yazılmış rasional, dünyəvi qanunlarla, konstitusiya və bu kimi sənədlərlə tənzimlənir.

Təbii ki, dünyada sırf bunlardan birinə aid olan cəmiyyət, xalq yoxdur, hamısında bu 3 formadan nələrsə var, əsas odur ki, kimdə nə qədərdir. Eşitdiklərim, gördüklərim və oxuduqlarıma əsasən şəxsi qənaətim budur ki, Araz və Volqa çayları arasındakı bütün xalqlarda bu faiz nisbəti beş aşağı, beş yuxarı eynidir. Məlum inqilabdan sonra Gürcüstanda qanunların bizdən daha yaxşı işlədiyini deyə bilərik, amma qanunların işləmədiyi yerlərdə güclülərin zəiflərlə bizdəkindən daha yaxşı davrandığını və ya gürcülərin adət-ənənəyə, dinə bizdən daha az bağlı olduğunu isə qətiyyətlə yox. Biz sadəcə Gürcüstanı həmişə, yalnız ətrafdakı xalqlarla müqayisə edirik.

Bədii dillə ifadə etməyə çalışsaq, gürcülərin mədəniliyi, hər kəsin bir inəyi olduğu ucqar və kasıb dağ kəndində, iki inəyi olan kişinin “varlı” sayılması kimidir. Bizdə hər milyon adama, məsələn bir alim, yazıçı, rejissor, rəssam düşürsə, onlarda ikisi düşür. Baxan deyər ki, arada 2 dəfə fərq var, halbuki fransızlarda, yəhudilərdə bu fərq 10, 15, 20 qatdır.

Homofobiya yüksək səviyyədə; rasizm, ksenofobiya öz yerində, seksizm necə lazımdır var, patriarxal dəyərlər at oynadır, din, keşişlər meydan sulayır, evlilikdə bakirəlik əsas kriteriyalardan biridir, amma necəsə, hansısa 5-6 balaca, lokal əhəmiyyətli qalaya, yalnız gürcülərin oxuduğu 3-4 şairə görə adını qoyursan «mədəni». Adını nə istəyirsən qoy, amma durub hələ bir bunu gözə də soxasan, özü də prezident səviyyəsində.

Əgər gürcülər mədənidirlərsə, bəs onda almanlar nədir? O necə mədəni xalqdır ki, bir dənə “Nobel” alan yox, “Qızıl Palma” alan yox, “Qızıl Ayı” alan yox, “Buker” alan yox, “Pulitzer” alan yox.

Prezidentin keşişin əlini öpdüyü ölkə mədəni ölkə ola bilməz.

Təsəvvür edin, sabah Xorvatiya ilə Almaniya arasında hansısa dövlətlərarası mübahisə zamanı xanım Merkel belə bir əndrabadi cümlə qurur: “Xorvatların dənizi, bizimsə mədəniyyətimiz var”. Biz də deyək, «Pakistanın nüvə silahı, bizim mədəniyyətimiz var». Onlar da desin «buşmenlərin böyük penisi bizim mədəniyyətimiz var». Ümumiyyətlə, istənilən iki ölkədən biri daha mədəni, daha inkişaf etmişdir, az da olsa belə, hətta 0.001%. Daha hər söhbətdə bunu gözə soxmağa nə hacət, xüsusən də, hər ikinizdə də vəziyyət bərbaddırsa?

“Ortaçala” ətrafındakı kafelərdə, maskulin ortamda qıllı sinəsinin düymələrini açıb domino oynayan gürcü dayılarla, “avtovağzal” ətrafındakı kafelərdə noxudla “NZS” pivəsi içən yekaqarın azərbaycanlı dayılar; Tiflisə çatmağa adamı peşman eləyən dəmiryol vağzalı ətrafındakı gürcü taksi şoferləri ilə “28 May” ətrafındakı bizim taksi sürücüləri; Tiflisdə “gay parad”ı dağıdan gürcü qaqaşlarla, “qaqa, deyillər Yevrovijnda Bakıya çoxlu petux gələcək” deyən bizim qaqaşlar arasında üç fərq tapılarmı?

Amma, Budapeştin A-dan Z-ə bütün kafelərində siz bir fərqi dərhal görə bilərsiniz – istənilən kafedə kişilər qədər qadınlar da var, həm də kişilər qədər rahatdırlar. Siz heç vaxt bir macar taksi şoferinin sizə yaxınlaşıb taksi lazım olub olmadığını və ya hara getdiyinizi soruşduğunu görə bilməzsiniz. Hər il, ən azı bir gün, Budapeştin ən böyük prospektləri LGBT parad üçün tam bağlanır və bütün şəhər al-əlvan rənglərə boyanır. Bunlar, mədəni fərq hesab oluna bilər. Yoxsa, hansısa index-də dala-qabağa getməyə nə var ki? Elə Gürcüstan misalı özü göstərir ki, bütün o indekslər hamısı siyasi hakimiyyət və kursla birbaşa bağlı olan indekslərdir.

BMT-nin Təhlükəsizlik Şurasının beş əsas daimi üzvünün üçündən dəstək alıb inqilab etməyə nə var ki? Həmin beş əsas daimi üzvün ən azı dördünə sənin ölkəndə siyasi dəyişiklik sərf etmirsə, hansısa nəticəyə qadir ola bilərsənmi?

Qısası, biz, müsəlman gürcülərik, ermənilər xristian azərbaycanlı, gürcülər xtistian ləzgi. Bütün bunları deməkdə məqsədim odur ki, nə azərbaycanlısı bir şeydir, nə gürcüsü, nə ermənisi – heç birindən ciddi, dünya elm və mədəniyyətinə tutarlı bir töhfə gözləməyin. Ən azından indiyə kimi bunu etməyiblər.

Gürcülərin mədəniliyini və az qala daha ali irq olduğunu sübut etmək istəyən azərbaycanlıların əsas arqumentləri, adətən, bu tipli olur: azad media indeksi, azad seçkilər, şəffaflıq, korrpusiyanın olmaması. Fikir verin, yaxın keçmişə qədər bütün bu sahələrdə istər Gürcüstan, istər Ermənistanda vəziyyət bizimlə eyni idi. Hətta bir çoxları Gürcüstanı “Failed State” adlandırırdılar. Əgər 5-10 ilə bu indekslərdə vəziyyət bizdə onlardan daha yaxşı olsa – hansı ki, qeyri-mümkün bir şey deyil -, biz onlardan dahamı mədəni olacağıq? Məşhur mahnıda oxunduğu kimi, bu qədər asandırmı mədəni olmaq?

“Sərhədsiz Reportyorlar”a görə 2019-cu ildə, Samoa, Namibiya, Botsvana, Tonqa, Çili, Rumuniya, Burkina Faso və s. bir neçə bu tipli ölkə “Dünya Azad Media” indeksində həm Birləşmiş Ştatları, həm də Gürcüstanı qabaqlayıblar. “Freedom House”a görə 2018-ci ildə Tuvalu, Dominikan, Mikroneziya, Malta, Palau və bir neçə belə ölkə “Dünyada Azadlıq” balında Fransanı; Qana, Benin, Nauru, Samoa, Albaniya isə Gürcüstanı qabaqlayırlar.

Daha bir qəribə və təkrarlanan arqument var. Vaxtanq Kikabidzenin V.Putinə qarşı fikirləri, Rusiyadan aldığı təqaüddən imtinası və ardınca gələn sual: «Görəsən bizdə belə vətəndaş mövqeyi olan incəsənət xadimi varmı?» Var, olub – Fuad Poladov.

Əvvəla, Rusiya Gürcüstanla Azərbaycandan fərqli olaraq birbaşa müharibə aparıb, Gürcüstan Rusiyanı həmin ərəfələrdə rəsmən düşmən elan edib və Kikabidzenin mövqeyi Gürcüstanın rəsmi dövlət mövqeyinə uyğun olub. İndi isə gəlin görək qəhrəmanımız E. Şevarnadze haqqında nə deyib, nə söyləyib:

“Şevarnadzenin ölümü haqqında telefonda eşitdim, deyə bilərəm ki, o gözəl insan idi, yaxşı yumor hissi var idi”. Hələ onu soruşmuram ki, Kikabidze kasıb və xərçəng xəstəsi olsaydı, müalicə üçün pula ehtiyacı olsaydı, Rusiyanın təqaüdündən imtina edərdimi? Amma Poladovun həmin vəziyyətdə nələrdən imtina etdiyini hamımız bilirik.

Gürcü və ermənilərin sevimli arqumentlərindən biri də budur: “Bizim öz əlifbamız var”. Adamdan soruşarlar, bəs sən o əlifba ilə nə yazmısan, “İncil”in tərcüməsindən başqa? Hansı fəlsəfi cərəyanı yaratmısan, hansı şedevr romanla dünya ədəbiyyatında inqilab etmisən, hansı şeirlə dünya poeziyasını bəzəmisən? Bəlkə, qeyri – Evkilid həndəsəsini kəşf etmisən? Efiopyalıların, laosluların, burmalıların da öz əlifbaları var.

Gürcülərin adı çəkilən, dünyada ən çox satılmış əsərlər “Əli və Nino”, “Qafqazın On İki Sirri”dir, bəlkə də.

Hələ mən, zəlzələdə gəlib kömək eləmək əvəzinə darvaza oğurlamaqlarını demirəm.