Bir neçə il əvvəl, Əbülfəs Qarayev mədəniyyət naziri vəzifəsindən azad ediləndə, BBC Azərbaycan Xidmətindən zəng vurub onun fəaliyyətinə dair münasibət öyrənmək istədiklərini dedilər. Jurnalist sualı elə qurmağa çalışırdı ki, sabiq nazir haqda özünün (və BBC Azərbaycanın) istədiyi tənqidi münasibəti eşitsin. Niyyətinə çatmadı ona görə ki, Əbülfəs Qarayev nazir işlədiyi vaxtda nazirliyin kino siyasətinin sərt tənqidçisi olmuşam deyə, vəzifədən ayrılmasından sonra haqqında əlavə nəsə deməyə ehtiyac görmədim. Üstəlik, suallar son dərəcə sırtıq tonda verilirdi. Cavablarım jurnalisti qane etmədiyindən hazırladığı məqalədə fikirlərim yer almadı.
Bu və digər səbəblərdən uzun müddətdir ki, BBC Azərbaycanı izləmirəm. Səbəblərdən biri xidmətin azərbaycanca səhifəsində yer alan müəllif məqalələrində, xüsusən, tərcümə mətnlərində kobud, gözəgirən sintaktik, leksik səhvlərin bolluğudur. Təzəlikcə dəyşikliyin olub olmadığını öyrənmək məqsədilə səhifəyə daxil olanda gözümə “Qadınları cinsi istismar edən “mənəvi təbiblər”” adlı mətn sataşdı. BBC Azərbaycan üçün artıq normaya çevrilmiş son dərəcə savadsız, keyfiyyətsiz tərcümələrdən biriydi.
BBC Azərbaycanı oxumamağımın digər səbəbi, onun konsepsiyasının sarı mətbuat səviyyəsində təzahürüdür. Misalçün, Elza Seyidcahanla müsahibəyə qoyulmuş “Erotikadan yanır, alışır içləri, şeirlərimi başqa cür yozurlar” adlı porno estetikasındakı başlıq. BBC Azərbaycanın səhifəsində vaxtaşırı maqazin jurnallarının mövzuları-vagina, qadın və kişilərin cinsi həvəsinin itirilməsi, artırılması, menopauza, menstruasiya, zeytun yağının penisə təsiri, pəhriz, əqli gücün artırılması yolları kimi səthi, məsləhət xarakterli yazılar yayımlanır və onlar eyni zamanda ən çox oxunan materiallar arasında yer tutur (bir daha deyirəm, maqazin xarakterli, səthi, yoxsa, cinsi mövzuların mətbuata gətirilməsi əlbəttə ki, normaldır). Bir dəfə hansısa xarici müəllifin “Gündə nə qədər su içməli” adlı yararsız, əhəmiyyətli məlumat verməyən aşdırmasını oxumuşdum. Halbuki, bu mövzular haqqında internet resurslarında daha dərin, elmi izahı olan məlumatlar tapmaq mümkündür.
Nə vaxtsa ciddi imici olmuş BBC Azərbaycanın sarı mətbuat mərəzinə tutulması Könül Xəlilovanın rəhbər təyin olunmasından sonra tədricən başladı. Biz, Könül Xəlilova ilə uzun müddət “525-ci qəzet”də birgə işləmişik. Könül xarici ölkələrdə mediaya dair təlimlərdə, prpqramlada iştirak edib, araşdırmalar aparıb, “525”-in məktəbini keçib. Normal portfoliosu olan şəxsin rəhbərliyi altında sözügedən media orqanının qeyri-peşəkar vəziyyətə düşməsinə, banal, zövqsüz şou verilişləri üslubunu seçməsinə təəssüf edirəm. Halbuki 1994-cü ildə işə başlayan BBC Azərbaycan xidməti Zülfüqar Rüfətoğlu kimi peşəkar, savadlı, erudit jurnalistlərin sayəsində nüfuz qazanmışdı.
Gələk bir neçə gündür gündəmdən düşməyən, Azərbaycan Kinematoqrafçılar İttifaqının sədri, xalq artisti Rasim Balayevlə müsahibəyə. Müsahibənin tam versiyası yaymlansa da, izləməyi lazım bilmədim. Çünki BBC Azərbaycan xidməti reytinq toplamaq və heç nədən hay-küy yaratmaq məqsədinə məhz özünə sərf edən, kütləni asanlıqla manipulyasiyaya məruz qoyan, onun emosional, nifrət damarına basan TikTok səviyyəsindəki qısa videoyla nail oldu.
Bununla da BBC Azərbaycan bir daha öz yanaşmasının, media dilinin Zaur Baxşəliyev, Zaur Kamal, Tolik Əliyev olduğunu sübuta yetirdi.
Rasim Balayevlə bir neçə dəfə ünsiyyətdə olmuşam, müşahidə və müsahibələrindən bilirəm ki, düşündüyünü birbaşa deyən, emosional, səmimi adamdır, yəni o, həyatla səhnə arasında sərhədi itirib, artistilik edən insanların kateqoriyasına aid deyil. BBC Azerbaycanın əməkdaşı aqressiv, hikkəli tonda verdiyi yersiz suallarıyla 75 yaşlı adamı emosional partlayışa çatdırdı. Jurnalistin manerası, intonasiyası 44 günlük müharibədə prezidentdən müsahibə alan, Ermənistanın mövqeyini müdafiə edən, acıqlı, incik Qərb jurnalistlərini yada salırdı. Çox güman ki, BBC də daxil olmaqla Qərb mediası, öz maraqları xatirinə peşə etikasını asanlıqla tapdalamağı, müsahibə zamanı gizləməyə belə ehtiyac duymadığı nifrət, hikkə tonunda danışmağı norma hesab edir. Çünki istənilən düşüncəsini mütləq həqiqət sayan psevdoliberal dünya özünü bizdən mənən üstün sayır və bu mənəvi üstünlüyün onlara hər cür davranışa bəraət verdiyini hesab edir.
Sual isə budur ki, müsahibini emosional partlayış həddinə, kütlənin hədəfinə gətirməklə BBC Azerbaycan hansı vacib həqiqəti, önəmli yeniliyi aşkara çıxardı? Cəmiyyətə hansı faydalı informasiyanı ötürdü? Cəmiyyət TikTokvarı videodan nə qazandı? Əlbəttə ki, bir neçə günlük reytinq qazanmağın xairicində. BBC Azərbaycanın yutub səhifəsində məhz Rasim Balayevin tam versiyadakı müsahibəsi çox (84 mindən çox) izlənilib. Digər video-müsahibələr isə qat-qat az baxış sayı yığıb. BBC Azərbaycan oxucu, tamaşaçı toplamaq üçün epataj yolla gündəmdə qalmaq məcburiyyətindədir, çünki peşəkar kontentlər, araşdırmalar peşəkar kadrlar və rəhbərlik tələb edir.
Rasim Balayev prezidentlə söhbətində müsahibələrində, tamaşaçılarıyla görüşlərində həmişə səsləndirdiyi fikirləri deyib. Sosial şəbəkədə məskunlaşmış kütlə isə hamının onlar kimi düşünməməsinə həmişəki kimi dözümsüzdür. Sosial şəbəkədən söz düşmüşkən, Facebook dünyasının Üzeyir Mehdizadəsi, populust, popkorn statsular yazan Altay Göyüşov da Rasim Balayevin prezidentə yaltaqlandığını iddia edərək onu qınamışdı. Altay Göyüşovun siyasi hoqqabzalığını bir neçə il əvvəl, əziz dostum Əli Novruzov öz Teleqram kanalında ifşa etmişdi:
“Humboldt Universitetində Azərbaycan tarixi kürsüsünün bağlanması xəbərinə Altay müəllim Göyüşovun toy-bayram əhval-ruhiyyəsində sevinməsinə çox təəccübləndim… Arqumenti də budur ki, pulunu hökumət verirdi, lobbiçilik yuvası idi, qoy bağlansın.
Bəs Altay müəllim özü illər öncə oxşar bir proqramla, səhv etmirəmsə UCLA-da Azərbaycan dili, ədəbiyyatı və tarixi dərsləri deyirdi ha—bax onda da pulu Azərbaycan hökuməti verirdi, onda da hakimiyyətdə İlham Əliyev idi, amma onda həmin proqram lobbiçilik yuvası sayılmırdı, indi isə lobbiçilik yuvası sayılmalıdır? Necə olur bu? Yoxsa onda da lobbiçilik yuvası idi, Altay müəllim?
Deməli, belə çıxır ki, İlham Əliyev hökumətinin ən böyük lobbiçilərindən biri elə Altay müəllim özüdür. Altay müəllim UCLA-da Azərbaycan hökumətinin pulu ilə maliyyələşən proqramda işləyib və bu hökumətin Amerikada lobbiçiliyini edib. Ona görə də belə əminliklə deyə bilir ki, Humboldtdakı kafedra lobbiçilik yuvası idi. Yoxsa başqa izah yoxdur”.
Qaydaq mövzumuza. Rasim Balayev xalq artisti adını hələ sovet dönəmində, öz əməyi, zəhməti, istedadı və milli kinoaktyorluq məktəbinə gətirdiyi yeni nəfəsinə, incəsənətdəki xidmətərinə görə alıb. Və bu adı layiqilə əldə edən Rasim Balayevə kiminsə minnət qoymağa mənəvi haqqı yoxdur. “Xalqın problemlərindən dövlət başçısına niyə danışmadı” kimi düşük, savadsız iddialara gəlincə, Rasim Balayevin belə bir öhdəliyi, vəzifəsi yoxdur; o, millət vəkili deyil, məmur deyil, sosial müdafiə naziri heç deyil, üstəlik, dövlət başçısı ölkədəki vəziyyət haqqında Rasim Balayevdən, sizdən, məndən də yaxşı məlumatlıdır.
Rasim Balayev kino adamı, Azərbaycan Kinematoqrafçılar İttifaqının sədridir. Onun təcrübəli kino adamı, AKİ-nin sədri kimi vacib vəzifəsi öz sahəsinin, kinonun problemlərini qaldırmaqdır ki, bunu da edir. Dəfələlə kinomuzun aktual problemlərindən danışıb, təkliflərini verib və AKİ-nin kino prosesinə faydalı, ardıcıl layihələr həyata keçirdiyi faktını kimsə dana bilməz. Rasim Balayev görməli olduğu işi layiqincə yerinə yetirir. Amma BBC Azərbaycan üçün bütün bunlar əhəmiyyətsizdir, çünki ona şou, mənasız sual və mövzuyla süni şəkildə gündəm yaratmaq, reytinq toplamaq maraqlıdır. Çünki bir probemi araşdırmaq vaxt, bilgi, zəhmət tələb edir. Və BBC Azərbaycan indiyədək kino mövzusunda hansı vacib, əhəmiyyətli, səs-küy doğruran araşdırmanı edib, məqalə yazıb?
Dəfələrlə qeyd edilib, bir daha yazım: ziyalını məcburi ictimai, siyasi vəzifəylə yükləmək sovetdənqalma köhnəlmiş, idbar təfəkkürdür. Yaradıcı insanın vəzifəsi keyfiyyətli əsər yaratmaq və öz sahəsinin problemlərinə biganə qalmamaq, onu aktuallaşdırmaqdır. Cəmiyyətdə böyük keyfiyyət dəyişikliyi onda baş verəcək ki, hər kəs öz sahəsi ilə peşəkar şəkildə məşğul olacaq, bildiyi işin qulpundan yapışacaq.
