Azlogos
  • Kimlər var
  • Bizi tanı

Xocalı qətliamı haqqında hər şey Qaralar üçün İsrail "Kitabi-Dədə Qorqud"un ilk azərbaycanlı araşdırıcısını niyə güllələdilər? Rəqəmsal konslager Liberalların çirkin siması Dünya Bankının dörd il əvvəlki təklifi niyə göydə qalıb?
  • Mövqe
  • İntervü
  • Kültür
  • Elm
  • Sərbəst
  • Bazar
  • Gender
  • Dizayn
  • FOTO QRAFİKA
  • COVID-19
  • Vətən müharibəsi
  • Video
  • Artlogos
Nəticə yoxdur
Bütün nəticələri gör
Azlogos
Nəticə yoxdur
Bütün nəticələri gör

Iphone və kapitalizmin tənqidi

Fərid RüstəmzadəFərid Rüstəmzadə
Bazar
12 Mart 2019

Demək olar ki, hər «sol-sağ» və ya «sosializm-kapitalizm» mövzulu debat-müzakirələrdə, sağçıların belə bir ironik iradını eşitmək olur: “Əlindəki kapitalizmin yaratdığı Iphone-la Facebook-a girib kapitalizmi tənqid edirsən, ikiüzlüsən” və ya “kapitalizmi bəyənmirsən amma Iphone-nun var”.

Bu arqument kapitalizm və azad bazar tərəfdarları tərəfindən mövcud sistemin hər hansı aspektini tənqid edən və bununla bərabər Iphone, ya da digər texnoloji avadanlıqlardan istifadə edən fərdləri ikiüzlü adlandırmaq üçün kifayət(!) edir. Sözügedən arqument Iphone və digər bütün məhsullarınkapitalist cəmiyyətdə istehsal olunduğu (və ya kapitalistlər tərəfindən) və sistemin tənqidçilərinin bu məhsullardan istifadə etməsinin, onların anti-kapitalist mövqeyi ilə təzad təşkil etdiyi iddiasına əsaslanır. Hərçənd, bu cür, yumşaq desək, sadəlövh arqument ciddiyə alınmaya da bilərdi, lakin son vaxtlar mənimlə şəxsi müzakirələrində xeyli insanın Iphone-a istinad etməsi, hətta Jordan Peterson kimi məşhur intellektualların bu səhvə düşməsi göstərir ki, bu yanaşmanın əsaslı tənqidə ehtiyacı var. Bu səbəbdən, “Iphone arqumentinin” əsassızlığı və məntiqsizliyini göstərmək üçün fərqli müstəvilərdə, bir neçə qısa müstəqil mülahizə yürüdəcəyəm. Bu mülahizələrdən hər hansı birinin doğruluğu “Iphone arqumentinin” yanlışlığını sübut etməyə kifayət edir.

İlk olaraq vurğulanmalıdır ki, kapitalizm, kommunizm, sosializm və ya hər hansı “izm” məhsul istehsal etmir, əmtənin ərsəyə gəlməsi işçilərin əməyi ilə mümkün olur. “İzm” isə daha çox onun necə bölüşdürüləcəyinə qərar verir. Lakin, gəlin əvvəlcə “Iphone”nun məhz kapitalizm, azad bazar münasibətləri sayəsində ortaya çıxdığını və hazırkı sistem xaricində onun mövcud ola bilməyəcəyini fərz edək (bu fərziyyənin niyə yanlış olduğuna isə sonra qayıdacağam) və təkzibimizə müqayisəli arqumentlə başlayaq.

Iphone-dan istifadə etməyin onun istehsal və satış şərtlərini müəyyənn edən sistemi (kapitalizm) tənqid etməklə təzad təşkil etdiyini iddia etsək, istənilən sistem daxilində oxşar məntiqin tətbiqinin absurdluğunu görə bilərik. Məsələn, eyni məntiqlə mülahizə yürütsək, yaşadığımız cəmiyyətin inkişaf etməsini və ya dəyişdirilməsini müdafiə edən fərd də “cəmiyyətin inkişafını istəyirsən, amma bu cəmiyyətdə yaşayırsan” arqumentinə əsasən ikiüzlüdür. Quldarlıq dövründə mövcud quruluşun ədalətsiz olduğunu müdafiə edən qullar da eyni məntiqlə ikiüzlüdür. Qeyri-demokratik siyasi sistemin hakim olduğu ölkədə yaşayan vətəndaşın demokratiya uğrunda mübarizəsi də ikiüzlülükdür. Pulsuz dövlət məktəblərində təhsil alan SSR vətəndaşı yerli iqtisadi və sosial institutların işləyişini və korrupsiyanı tənqid edirsə, o da ikiüzlüdür. Və ya dövlətin sosial proqramlarından yararlanan, dövlət universitetlərində təhsil alan, dövlət subsidiylarından yararlanan istehsalın məhsullarından istifadə edən, ictimai nəqliyyatdan istifadə edən, parkda oturub dincələn, bir sözlə – dövlət və ictimai sektorun istənilən xidmət və məhsulundan yararlanan kapitalist, özəl sektor dəstəkçisi fərd də ikiüzlüdür. Beləliklə, sözügedən arqumentin məntiqinə əsasən istənilən sistem və cəmiyyət quruluşu daxilində yaşayan və həmin quruluşun müəyyən aspektlərinin inkişaf etdirilməsi gərəkdiyini düşünən hər kəs ikiüzlü adlandırılmalıdır. Bu məntiqin etibarsızlığı aydındır.

İndi isə yuxarıda əsaslandığımız fərziyyənin yanlışlığını – Iphone-u bütünlüklə kapitalizmə və özəl sektora borclu olmağımız mifini aydınlaşdıraq. Bir daha vurğulanmalıdır ki, Iphone və ya hər hansı məhsulu istehsal edən kapitalizm deyil, onun istehsalında iştirak edən işçilərdir. Ən önəmlisi, Iphone-u bir smartfon edən hər bir texnologiya özünün kəşfini və maliyyəsini dövlətə borcludur. Apple şirkəti özünün ilkin dövrlərində ABŞ dövlətindən 500 000 dollar məbləğində dəstək əldə etmişdi. Iphone-nun istehsalında istifadə olunan bütün texnoloji yeniliklər: internet, GPS, sensor ekran və hətta səsli-aktivləşən cihaz Siri və başqa texnologiyalar dövlət maliyyəsi ilə ixtira edilmiş və inkişaf etdirilmişdir: İnternet ABŞ-ın Qabaqcıl Tətqiqat Layihələri Agentliyi (DARPA) tərəfindən, GPS ABŞ Hərbi Dəniz Qüvvələri, Sensor ekran isə ABŞ Hava Qüvvələri tərəfindən yaradılmış və maliyyələşdirilmişdir. Bəs bu kəşfləri mümkün edən dövlət sənayəsi necə maliyyələşdirilir? – Vətəndaşların vergiləri ilə. Bu halda, “Iphone arqumentini” bu şəkildə ifadə edə bilərik: “Vətəndaşların vergilərinin maliyyələşdirdiyi dövlət sektorunda kəşf olunan texnologiyalardan istifadə edərək işçilər tərəfindən istehsal olunan Iphone-un xidmətindən yararlandığın üçün kapitalizmi tənqid edə bilməzsən” – tənqidinin əsassızlığını bu cümlədə daha aydın görə bilirik.

Beləliklə, kapitalist iqtisadi formasiyanı bütünlüklə və ya müəyyən komponentlərini tənqid etmək Iphone istifadə etməklə heç bir halda təzad təşkil etmir. Birincisi ona görə ki, arqumentin əsaslandığı məntiq etibarsızdır. İkincisi, bu məhsulu ərsəyə gətirən işçi əməyi və dövlət sektorunda yaradılan texnologiyalardır. Ümumilikdə, “ya mövcud sistem daxilindəki hər şeyi qəbul etməlisən, ya da hər şeyə qarşı çıxmalısan” düşüncəsi yanlış dixtomiyadır. Bu tipli uydurma moral qaydalar fərdlərin tənqid və sorğulama azadlığını məhdudlaşdırmağa və bizi ünvanlandırmağımız gərəkən əsas suallardan yayındırmağa xidmət edir. İçində yaşadığımız hər bir sistem və onun müdafiəçilərinin tənqidi daha yaxşı alternativ axtarışı yolunda zəruri prosesdir.

Paylaş

Səhifəmizdə hər hansı səhv və ya qeyri-dəqiq məlumat gördükdə, həmin mətni seçib Ctrl+Enter düymələrini sıxaraq bu barədə bizə məlumat verməyinizi xahiş edirik.

Həftəlik yayımlanan yazılardan xəbərdar olmaq üçün bizə abunə olun.

Oxumağa dəyər

bank12
.

Dünya Bankının dörd il əvvəlki təklifi niyə göydə qalıb?

23 Fevral 2021
5d2d00c1a31058950192c079
.

Canavarlar və Dovşanlar: Çində ideal əməkdaş tərbiyəsi

19 Fevral 2021
02
.

Çinin “kəmər” tələsi: sağ çıxmaq üçün nə etməli?

17 Fevral 2021
1031661453
.

Tarif Şurası. Bir etimadsızlıq hekayəsi

11 Fevral 2021
1503675573_55cfe14d50817_osize969x565q71h033761
.

Su – artan qiymət, dəyişməyən keyfiyyət

01 Fevral 2021
image1170x530cropped
.

Ruandanın iqtisadi uğuru

29 Yanvar 2021

Redaktorun seçimi

Milli Reconquista

Onlar niyə qışqırır?

Mixeil Saakaşvili. Adamın adamının adamı.

Müasir incəsənət niyə belə anlaşılmazdır?

3D siyasət

Totalitarizm və Avanqard – XX əsr Avropa incəsənəti prizmasında

Luis Bunüel-dən amansız səmimiyyətlə dolu xatirələr

Evdəki allah

İnqilab nəyə görə arzuları ifadə edən məna daşımır

Dil, iqtisadiyyatımızın bünövrəsi kimi

Qaldığımız evlər

Artıq çox gecdir

SSRİ – Əfqanıstan müharibəsi və qara lalələrdə daşınan 200 saylı yüklər

İnternet blokadasında itirdiklərimiz – qazandıqlarımızdır

Eşq olsun seçkilərə!

Dr. Vasif İsmayıl: “Kişilərin ən böyük dərdi penis ölçüsüdür”

“Korreksiya sinfi” filmi barədə

Covid-19 pandemiyası və Beynəlxalq Sistem

Vüqarın landşaft və arxitekturası

Parc de la Distance – Covid-19 həyat tərzi

Feminizm haqqında hər şey

Uluğbəy Bakirov: “Elə bilirdik Qərb Kərimovu cəzalandıracaq”

“Atatürkün islahatı”, yoxsa itlərin qətliamı?

Mamba out…

Əyləncə

QULAQ sistemi nə idi və SSRİ-də necə işləyirdi

İslam – bir lağlağı kimi

Nasistlərin seks kuklaları və pank rok

1984, yoxsa 2020?

Sonuncu “Molla Nəsrəddin”çinin ABŞ yolu

Iphone və kapitalizmin tənqidi

Fərid RüstəmzadəFərid Rüstəmzadə
Bazar
12 Mart 2019

Demək olar ki, hər «sol-sağ» və ya «sosializm-kapitalizm» mövzulu debat-müzakirələrdə, sağçıların belə bir ironik iradını eşitmək olur: “Əlindəki kapitalizmin yaratdığı Iphone-la Facebook-a girib kapitalizmi tənqid edirsən, ikiüzlüsən” və ya “kapitalizmi bəyənmirsən amma Iphone-nun var”.

Bu arqument kapitalizm və azad bazar tərəfdarları tərəfindən mövcud sistemin hər hansı aspektini tənqid edən və bununla bərabər Iphone, ya da digər texnoloji avadanlıqlardan istifadə edən fərdləri ikiüzlü adlandırmaq üçün kifayət(!) edir. Sözügedən arqument Iphone və digər bütün məhsullarınkapitalist cəmiyyətdə istehsal olunduğu (və ya kapitalistlər tərəfindən) və sistemin tənqidçilərinin bu məhsullardan istifadə etməsinin, onların anti-kapitalist mövqeyi ilə təzad təşkil etdiyi iddiasına əsaslanır. Hərçənd, bu cür, yumşaq desək, sadəlövh arqument ciddiyə alınmaya da bilərdi, lakin son vaxtlar mənimlə şəxsi müzakirələrində xeyli insanın Iphone-a istinad etməsi, hətta Jordan Peterson kimi məşhur intellektualların bu səhvə düşməsi göstərir ki, bu yanaşmanın əsaslı tənqidə ehtiyacı var. Bu səbəbdən, “Iphone arqumentinin” əsassızlığı və məntiqsizliyini göstərmək üçün fərqli müstəvilərdə, bir neçə qısa müstəqil mülahizə yürüdəcəyəm. Bu mülahizələrdən hər hansı birinin doğruluğu “Iphone arqumentinin” yanlışlığını sübut etməyə kifayət edir.

İlk olaraq vurğulanmalıdır ki, kapitalizm, kommunizm, sosializm və ya hər hansı “izm” məhsul istehsal etmir, əmtənin ərsəyə gəlməsi işçilərin əməyi ilə mümkün olur. “İzm” isə daha çox onun necə bölüşdürüləcəyinə qərar verir. Lakin, gəlin əvvəlcə “Iphone”nun məhz kapitalizm, azad bazar münasibətləri sayəsində ortaya çıxdığını və hazırkı sistem xaricində onun mövcud ola bilməyəcəyini fərz edək (bu fərziyyənin niyə yanlış olduğuna isə sonra qayıdacağam) və təkzibimizə müqayisəli arqumentlə başlayaq.

Iphone-dan istifadə etməyin onun istehsal və satış şərtlərini müəyyənn edən sistemi (kapitalizm) tənqid etməklə təzad təşkil etdiyini iddia etsək, istənilən sistem daxilində oxşar məntiqin tətbiqinin absurdluğunu görə bilərik. Məsələn, eyni məntiqlə mülahizə yürütsək, yaşadığımız cəmiyyətin inkişaf etməsini və ya dəyişdirilməsini müdafiə edən fərd də “cəmiyyətin inkişafını istəyirsən, amma bu cəmiyyətdə yaşayırsan” arqumentinə əsasən ikiüzlüdür. Quldarlıq dövründə mövcud quruluşun ədalətsiz olduğunu müdafiə edən qullar da eyni məntiqlə ikiüzlüdür. Qeyri-demokratik siyasi sistemin hakim olduğu ölkədə yaşayan vətəndaşın demokratiya uğrunda mübarizəsi də ikiüzlülükdür. Pulsuz dövlət məktəblərində təhsil alan SSR vətəndaşı yerli iqtisadi və sosial institutların işləyişini və korrupsiyanı tənqid edirsə, o da ikiüzlüdür. Və ya dövlətin sosial proqramlarından yararlanan, dövlət universitetlərində təhsil alan, dövlət subsidiylarından yararlanan istehsalın məhsullarından istifadə edən, ictimai nəqliyyatdan istifadə edən, parkda oturub dincələn, bir sözlə – dövlət və ictimai sektorun istənilən xidmət və məhsulundan yararlanan kapitalist, özəl sektor dəstəkçisi fərd də ikiüzlüdür. Beləliklə, sözügedən arqumentin məntiqinə əsasən istənilən sistem və cəmiyyət quruluşu daxilində yaşayan və həmin quruluşun müəyyən aspektlərinin inkişaf etdirilməsi gərəkdiyini düşünən hər kəs ikiüzlü adlandırılmalıdır. Bu məntiqin etibarsızlığı aydındır.

İndi isə yuxarıda əsaslandığımız fərziyyənin yanlışlığını – Iphone-u bütünlüklə kapitalizmə və özəl sektora borclu olmağımız mifini aydınlaşdıraq. Bir daha vurğulanmalıdır ki, Iphone və ya hər hansı məhsulu istehsal edən kapitalizm deyil, onun istehsalında iştirak edən işçilərdir. Ən önəmlisi, Iphone-u bir smartfon edən hər bir texnologiya özünün kəşfini və maliyyəsini dövlətə borcludur. Apple şirkəti özünün ilkin dövrlərində ABŞ dövlətindən 500 000 dollar məbləğində dəstək əldə etmişdi. Iphone-nun istehsalında istifadə olunan bütün texnoloji yeniliklər: internet, GPS, sensor ekran və hətta səsli-aktivləşən cihaz Siri və başqa texnologiyalar dövlət maliyyəsi ilə ixtira edilmiş və inkişaf etdirilmişdir: İnternet ABŞ-ın Qabaqcıl Tətqiqat Layihələri Agentliyi (DARPA) tərəfindən, GPS ABŞ Hərbi Dəniz Qüvvələri, Sensor ekran isə ABŞ Hava Qüvvələri tərəfindən yaradılmış və maliyyələşdirilmişdir. Bəs bu kəşfləri mümkün edən dövlət sənayəsi necə maliyyələşdirilir? – Vətəndaşların vergiləri ilə. Bu halda, “Iphone arqumentini” bu şəkildə ifadə edə bilərik: “Vətəndaşların vergilərinin maliyyələşdirdiyi dövlət sektorunda kəşf olunan texnologiyalardan istifadə edərək işçilər tərəfindən istehsal olunan Iphone-un xidmətindən yararlandığın üçün kapitalizmi tənqid edə bilməzsən” – tənqidinin əsassızlığını bu cümlədə daha aydın görə bilirik.

Beləliklə, kapitalist iqtisadi formasiyanı bütünlüklə və ya müəyyən komponentlərini tənqid etmək Iphone istifadə etməklə heç bir halda təzad təşkil etmir. Birincisi ona görə ki, arqumentin əsaslandığı məntiq etibarsızdır. İkincisi, bu məhsulu ərsəyə gətirən işçi əməyi və dövlət sektorunda yaradılan texnologiyalardır. Ümumilikdə, “ya mövcud sistem daxilindəki hər şeyi qəbul etməlisən, ya da hər şeyə qarşı çıxmalısan” düşüncəsi yanlış dixtomiyadır. Bu tipli uydurma moral qaydalar fərdlərin tənqid və sorğulama azadlığını məhdudlaşdırmağa və bizi ünvanlandırmağımız gərəkən əsas suallardan yayındırmağa xidmət edir. İçində yaşadığımız hər bir sistem və onun müdafiəçilərinin tənqidi daha yaxşı alternativ axtarışı yolunda zəruri prosesdir.

Paylaş

Səhifəmizdə hər hansı səhv və ya qeyri-dəqiq məlumat gördükdə, həmin mətni seçib Ctrl+Enter düymələrini sıxaraq bu barədə bizə məlumat verməyinizi xahiş edirik.

Həftəlik yayımlanan yazılardan xəbərdar olmaq üçün bizə abunə olun.

Oxumağa dəyər

bank12
.

Dünya Bankının dörd il əvvəlki təklifi niyə göydə qalıb?

23 Fevral 2021
5d2d00c1a31058950192c079
.

Canavarlar və Dovşanlar: Çində ideal əməkdaş tərbiyəsi

19 Fevral 2021
02
.

Çinin “kəmər” tələsi: sağ çıxmaq üçün nə etməli?

17 Fevral 2021
1031661453
.

Tarif Şurası. Bir etimadsızlıq hekayəsi

11 Fevral 2021
1503675573_55cfe14d50817_osize969x565q71h033761
.

Su – artan qiymət, dəyişməyən keyfiyyət

01 Fevral 2021
image1170x530cropped
.

Ruandanın iqtisadi uğuru

29 Yanvar 2021
FacebookYoutubeInstagramTwitter

az-ag

Dünya azərbaycanlılarının intellektual platformasıdır. Qayəmiz, harada yaşamasından asılı olmayaraq, azərbaycanlılar arasında dünyəvi ideyaları, yüksək zövqü, tənqidi düşüncəni yaymaq və dəstəkləməkdir.

 

 

Bölmələr

  • Mövqe
  • İntervü
  • Kültür
  • Elm
  • Sərbəst
  • Bazar
  • Gender
  • Dizayn
  • FOTO QRAFİKA
  • COVID-19
  • Vətən müharibəsi
  • Video
  • Artlogos

Redaksiya

Təsisçi: Prof. Məsud Aşina

Baş redaktor: Ələkbər Əliyev

Şef redaktor: Elmir Mirzəyev

Redaktor: Aygün Aslanlı, Sevda Sultanova

Texniki direktor: Camal Əli

İncəsənət: Emin Əliyev

Elm: Hacı Hacıyev

Tarix: Tural Həmid

İqtisadiyyat: Dünya Sakit

Foto: Abbas Atilay

Qrafika: Gündüz Ağayev

Dizayn: Sahil Qənbərli

Tərcüməçilər: Rəvan Quluzadə, Fəxri Qocayev

azlogos.eu / azlogos.az / azlogos.ru
Dizayn və icra: Azlogos & JmlStudio /
E-mail: redaksiya@azlogos.eu

  • Mövqe
  • İntervü
  • Kültür
  • Elm
  • Sərbəst
  • Bazar
  • Gender
  • Video
  • Dizayn
  • Foto-qrafika
  • Kimlər var
  • Bizi tanı
  • TV
Nəticə yoxdur
Bütün nəticələri gör

Welcome Back!

Login to your account below

Forgotten Password?

Create New Account!

Fill the forms bellow to register

All fields are required. Log In

Retrieve your password

Please enter your username or email address to reset your password.

Log In

Add New Playlist

Səhv və ya qeyri dəqiq məlumatı bildir

GöndərCancel