Azlogos
  • Qaydalar
  • Kimlər var

Məhəbbət üçün ürəkbulanma Daşaltı əməliyyatı (1992) Xankəndinin (Kərkicahanın) işğalı (1992) Toksik pozitivlik Andrey Tarkovski pafosu və yaxud kinonun Xlestakovu Doğum evinin həyətində məni və itim Mumunu narahat edən ağır suallar barəsində
  • Mövqe
  • İntervü
  • Kültür
  • Elm
  • Sərbəst
  • Bazar
  • Gender
  • Dizayn
  • FOTO QRAFİKA
  • COVID-19
  • Vətən müharibəsi
  • Video
Nəticə yoxdur
Bütün nəticələri gör
Azlogos
Nəticə yoxdur
Bütün nəticələri gör

Teatrımızın tarixini nə vaxtdan hesablayaq?

Elnur Astanbəyli Elnur Astanbəyli
., Kültür
14 Fevral 2020

Yazının başlığı bir çoxlarına təəccüblü, hətta yersiz görünə bilər.

Axı fakt budur ki, artıq çoxdandır Azərbaycan teatrının tarixi 1873-cü ildən hesablanır. Elə isə yeni mübahisə mövzusu açmağa, necə deyərlər, “qaşınmayan yerdən qan çıxarmağa” gərək varmı?

Məncə, var.

Məsələ burasındadır ki, çoxunuzun bildiyi kimi, 1873-cü ilin martın10-da Bakıda, realnı məktəbin həvəskar teatr truppası Mirzə Fətəli Axundzadənin “Sərgüzəşti-vəziri-xani Lənkəran” komediyasını səhnələşdirmişdi.

İndi həmin gün Milli Teatr günü, bir növ qeyd olunur, teatr tariximizin də başlanğıcı kimi qəbul edilir. Amma…

İşin “əmma”sı ondadır ki, həmin tarixdən hardasa 25 il əvvəl, 1840-cı illərin sonlarında Şuşada yerli ziyalılar tərəfindən ilk teatr tamaşaları göstərilməyə başlanmışdı. Bunun üçün hətta ayrıca bina da vardı.

Tiflisdə işıq üzü görən “Kafkaz” qəzetinin 1848-ci il tarixli 43-cü sayında Şuşadan göndərilən bir məktub dərc edilmişdi. Orada yazılırdı ki, yaxın vaxtlaracan yerli əhali teatrın nə olduğunu bilmirdi, ancaq indi ona həvəslə baxır.

Bu yazılanları təsdiqləyən başqa mənbələr də var.

Yazılanlara inansaq, Şuşa teatrı gözəl tərtibata, zövqlə işlənmiş lojalara malik imiş.

Bir sıra qaynaqlarda Şuşada ilk teatr tamaşalarının kazarmalarda oynanıldığı deyilir.

Lakin teatrşünas İnqilab Kərimov (1931-2011) başqa fikirdədir. O istisna etmir ki, bəzi səbəblər üzündən, müəyyən məqsədlərlə kazarmada tamaşalar göstərilirmiş. Sitat: “Lakin əsasən tamaşalar Cümşüd bəy Məlik Haqnəzərovun mülkündə teatr üçün əlverişli bir yerdə göstərilirdi”.

Bu yerdə maraqlı bir haşiyə çıxaq. Azərbaycanda ilk sirkin XIX əsrin 90-cı illərində rus sirkinin banisi sayılan Nikitin qardaşları tərəfindən qurulduğu deyilir.

Taxtadan tikilmiş həmin sirk binası tezliklə yanmışdı.

Bir müddət sonra – 1905-ci ildə (bəzi qaynaqlarda 1904-cü ildə) Bakıda, indiki Nəsimi bağının yerində onlar yeni sirk binası istifadəyə vermişdilər.

Ölkəmizdə ilk milli peşəkar sirk truppasının isə 1945-ci ildə yaradıldığı göstərilir.

Məsələ burasındadır ki, Azərbaycanda ilk sirk də məhz Şuşada mövcud olub. Bunu sübut edən kifayət qədər faktlar var. Onlardan biri də elə yuxarıda istinad etdiyimiz “Kafkaz” qəzetində yazılanlardır.

(Yeri gəlmişkən: Nikitin qardaşlarının Bakıda açdığı sirk binasının mədəniyyət tariximizdə də ciddi yeri var. Məsələn, 1909-cu ildə Üzeyir Hacıbəylinin “Ər və arvad” komediyası türk və müsəlman Şərqinin ilk operettası kimi məhz bu sirk binasında nümayiş olunub. Həmin il mayın 24-də Nikitin qardaşlarının sirkində nümayiş etdirilən “Ər və arvad”la Azərbaycanda musiqili komediya teatrının əsası qoyulub. Tamaşada Hüseynqulu Sarabski, Əhməd bəy Ağdamski, Mirzağa Əliyev kimi dövrünün görkəmli aktyorları rol alıblar).

Mövzudan çox uzaqlaşmayaq. Qayıdaq Şuşadakı ilk teatr tamaşalarına.

Əksəriyyət belə hesab edi ki, bu tamaşalar həvəskar səviyyədə hazırlandığından milli teatr tariximizin o vaxtdan – 1840-cı illərdən, daha da konkretləşdirsək, 1848-ci ildən hesablanması yanlışdır.

Halbuki 1873-cü ildə Bakıda nümayiş etdirilən ilk teatr tamaşası da məhz həvəskar aktyorlar tərəfindən oynanılmışdı. Burada incə məqam Şuşadan fərqli olaraq Bakıda ilk dəfə hansı əsərin səhnələşdirildiyini bilməyimizdir.

O da maraqlıdır ki, Azərbaycan dramaturgiyasının banisi Mirzə Fətəli Axundzadə ilk komediyalarını Şuşa səfərindən iki il sonra yazmağa başlayıb.

Deyilənlərə görə, Mirzə Fətəli 1847-ci ildə ilk dəfə Şuşada olmuş və bu şəhərin mədəni həyatına heyran qalmışdı.

Mümkündür ki, o, teatr tamaşalarına da gedibmiş. Məhz bu da onda ya səhnə əsərləri yazmağa həvəs yaratmış, ya da həmin həvəsini gücləndirmişdi.

1852-ci ildə Mirzə Fətəli növbəti dəfə Şuşaya gəlir. Əsas məqsədlərindən biri isə öz komediyalarının bu şəhərin teatrında səhnələşdirilməsinin mümkünlüyünü öyrənmək, buna nail olmaq idi.  

İstənilən halda Azərbaycanın səhnə tarixindən danışarkən 1840-cı illərin sonlarına doğru Şuşada oynanılan tamaşaları unutmamaq lazımdır. Buradakı teatr fəaliyyəti ciddi araşdırılmalı, onunla bağlı daha çox bilginin, həqiqətin ortaya çıxarılmasına çalışılmalıdır.

Düzdür, bizdə bir çox mövzularla bağlı “qədimləşdirmək” mərəzi geniş yayılıb, hətta bəzən bunun şitini-şorunu çıxarırıq.

Lakin indi söhbət qətiyyən teatr tariximizi süni şəkildə bir az da əvvələ çəkməkdən getmir. Onsuz da bunun hazırda can üstə olan Azərbaycan teatrına heç bir xeyri-bəhri, isti-soyuğu yoxdur.

Sadəcə, teatr tariximizlə, ümumiyyətlə isə tariximizin hər bir səhifəsi ilə bağlı əsl gerçəkliyi bilmək, müxtəlif suallara cavab tapmaq, şübhələrə aydınlıq gətirmək qədər təbii heç nə ola bilməz.

Paylaş

Səhifəmizdə hər hansı səhv və ya qeyri-dəqiq məlumat gördükdə, həmin mətni seçib Ctrl+Enter düymələrini sıxaraq bu barədə bizə məlumat verməyinizi xahiş edirik.

Həftəlik yayımlanan yazılardan xəbərdar olmaq üçün bizə abunə olun.

Oxumağa dəyər

IMG-20211231-WA0006
.

Məhəbbət üçün ürəkbulanma

03 Mart 2023
426483665_0_109_1960_1212_1920x0_80_0_0_d8b01a5e17123799826b9e849a39517f
.

Daşaltı əməliyyatı (1992)

30 Yanvar 2023
panorama_goroda_1
.

Xankəndinin (Kərkicahanın) işğalı (1992)

22 Yanvar 2023
IiT-Avoiding-Toxic-Positivity-1
.

Toksik pozitivlik

16 Yanvar 2023
xE8E16Rud2TJ4JQo0DgCsxyiAVx76n_original
.

Andrey Tarkovski pafosu və yaxud kinonun Xlestakovu

16 Yanvar 2023
1599470667858_8S3E56PN
.

Doğum evinin həyətində məni və itim Mumunu narahat edən ağır suallar barəsində

30 Dekabr 2022

Redaktorun seçimi

Sağır nun – fağır nun

Aqressiya necə pandemiyanın simptomuna çevrildi?

Sahil Qənbərli təqdim edir

 Fotoqrafiyanın kəşfi: texnologiyadan müasir incəsənətə qədər

Cem Yılmazın odlu Bakı biletləri

Mtatsminda parkının pilləkənləri

Bakı sovet və postsovet kültüründə

1939-da haradaydıq?

Orta əsrlərdə seks

Pandemic – Gündüz Ağayev

Allaha inanmayan, «Allahın yaponları»

Mən facebook-da necə qətlə yetirildim?

Qlobal və qlobal olmayan məsələlər

Avropalıların “sülhməramlılığı” – Niderland

Univerium – tələbələrin yeni ünvanı

Eros və Tanatos

İsveçrə Səfirliyi “İlahi düzən”ə dəvət edir

Dünya universitetləri: dünəndən bu günə

Tolstoyun vida məktubu

Cerald Koen: Mən niyə kapitalizmin əleyhinəyəm?

Mixeil Saakaşvili. Adamın adamının adamı.

Azərbaycanlıların mühacirət mediası

Xalqımızın böyük ürəyinə minnətdarlığımız

Azərbaycan və Ermənistanda tarixi saxtakarlıq

Müsəlmanlar nədə səhvə yol verdilər?

AzLogos-u “bəyənməmək”

İnkişafımıza ciddi şəkildə mane olan xəstəlik

Zaman nədir?

Penisimə baxmalısan

Yazıçılar Birliyində region davaları

Teatrımızın tarixini nə vaxtdan hesablayaq?

Elnur Astanbəyli Elnur Astanbəyli
., Kültür
14 Fevral 2020

Yazının başlığı bir çoxlarına təəccüblü, hətta yersiz görünə bilər.

Axı fakt budur ki, artıq çoxdandır Azərbaycan teatrının tarixi 1873-cü ildən hesablanır. Elə isə yeni mübahisə mövzusu açmağa, necə deyərlər, “qaşınmayan yerdən qan çıxarmağa” gərək varmı?

Məncə, var.

Məsələ burasındadır ki, çoxunuzun bildiyi kimi, 1873-cü ilin martın10-da Bakıda, realnı məktəbin həvəskar teatr truppası Mirzə Fətəli Axundzadənin “Sərgüzəşti-vəziri-xani Lənkəran” komediyasını səhnələşdirmişdi.

İndi həmin gün Milli Teatr günü, bir növ qeyd olunur, teatr tariximizin də başlanğıcı kimi qəbul edilir. Amma…

İşin “əmma”sı ondadır ki, həmin tarixdən hardasa 25 il əvvəl, 1840-cı illərin sonlarında Şuşada yerli ziyalılar tərəfindən ilk teatr tamaşaları göstərilməyə başlanmışdı. Bunun üçün hətta ayrıca bina da vardı.

Tiflisdə işıq üzü görən “Kafkaz” qəzetinin 1848-ci il tarixli 43-cü sayında Şuşadan göndərilən bir məktub dərc edilmişdi. Orada yazılırdı ki, yaxın vaxtlaracan yerli əhali teatrın nə olduğunu bilmirdi, ancaq indi ona həvəslə baxır.

Bu yazılanları təsdiqləyən başqa mənbələr də var.

Yazılanlara inansaq, Şuşa teatrı gözəl tərtibata, zövqlə işlənmiş lojalara malik imiş.

Bir sıra qaynaqlarda Şuşada ilk teatr tamaşalarının kazarmalarda oynanıldığı deyilir.

Lakin teatrşünas İnqilab Kərimov (1931-2011) başqa fikirdədir. O istisna etmir ki, bəzi səbəblər üzündən, müəyyən məqsədlərlə kazarmada tamaşalar göstərilirmiş. Sitat: “Lakin əsasən tamaşalar Cümşüd bəy Məlik Haqnəzərovun mülkündə teatr üçün əlverişli bir yerdə göstərilirdi”.

Bu yerdə maraqlı bir haşiyə çıxaq. Azərbaycanda ilk sirkin XIX əsrin 90-cı illərində rus sirkinin banisi sayılan Nikitin qardaşları tərəfindən qurulduğu deyilir.

Taxtadan tikilmiş həmin sirk binası tezliklə yanmışdı.

Bir müddət sonra – 1905-ci ildə (bəzi qaynaqlarda 1904-cü ildə) Bakıda, indiki Nəsimi bağının yerində onlar yeni sirk binası istifadəyə vermişdilər.

Ölkəmizdə ilk milli peşəkar sirk truppasının isə 1945-ci ildə yaradıldığı göstərilir.

Məsələ burasındadır ki, Azərbaycanda ilk sirk də məhz Şuşada mövcud olub. Bunu sübut edən kifayət qədər faktlar var. Onlardan biri də elə yuxarıda istinad etdiyimiz “Kafkaz” qəzetində yazılanlardır.

(Yeri gəlmişkən: Nikitin qardaşlarının Bakıda açdığı sirk binasının mədəniyyət tariximizdə də ciddi yeri var. Məsələn, 1909-cu ildə Üzeyir Hacıbəylinin “Ər və arvad” komediyası türk və müsəlman Şərqinin ilk operettası kimi məhz bu sirk binasında nümayiş olunub. Həmin il mayın 24-də Nikitin qardaşlarının sirkində nümayiş etdirilən “Ər və arvad”la Azərbaycanda musiqili komediya teatrının əsası qoyulub. Tamaşada Hüseynqulu Sarabski, Əhməd bəy Ağdamski, Mirzağa Əliyev kimi dövrünün görkəmli aktyorları rol alıblar).

Mövzudan çox uzaqlaşmayaq. Qayıdaq Şuşadakı ilk teatr tamaşalarına.

Əksəriyyət belə hesab edi ki, bu tamaşalar həvəskar səviyyədə hazırlandığından milli teatr tariximizin o vaxtdan – 1840-cı illərdən, daha da konkretləşdirsək, 1848-ci ildən hesablanması yanlışdır.

Halbuki 1873-cü ildə Bakıda nümayiş etdirilən ilk teatr tamaşası da məhz həvəskar aktyorlar tərəfindən oynanılmışdı. Burada incə məqam Şuşadan fərqli olaraq Bakıda ilk dəfə hansı əsərin səhnələşdirildiyini bilməyimizdir.

O da maraqlıdır ki, Azərbaycan dramaturgiyasının banisi Mirzə Fətəli Axundzadə ilk komediyalarını Şuşa səfərindən iki il sonra yazmağa başlayıb.

Deyilənlərə görə, Mirzə Fətəli 1847-ci ildə ilk dəfə Şuşada olmuş və bu şəhərin mədəni həyatına heyran qalmışdı.

Mümkündür ki, o, teatr tamaşalarına da gedibmiş. Məhz bu da onda ya səhnə əsərləri yazmağa həvəs yaratmış, ya da həmin həvəsini gücləndirmişdi.

1852-ci ildə Mirzə Fətəli növbəti dəfə Şuşaya gəlir. Əsas məqsədlərindən biri isə öz komediyalarının bu şəhərin teatrında səhnələşdirilməsinin mümkünlüyünü öyrənmək, buna nail olmaq idi.  

İstənilən halda Azərbaycanın səhnə tarixindən danışarkən 1840-cı illərin sonlarına doğru Şuşada oynanılan tamaşaları unutmamaq lazımdır. Buradakı teatr fəaliyyəti ciddi araşdırılmalı, onunla bağlı daha çox bilginin, həqiqətin ortaya çıxarılmasına çalışılmalıdır.

Düzdür, bizdə bir çox mövzularla bağlı “qədimləşdirmək” mərəzi geniş yayılıb, hətta bəzən bunun şitini-şorunu çıxarırıq.

Lakin indi söhbət qətiyyən teatr tariximizi süni şəkildə bir az da əvvələ çəkməkdən getmir. Onsuz da bunun hazırda can üstə olan Azərbaycan teatrına heç bir xeyri-bəhri, isti-soyuğu yoxdur.

Sadəcə, teatr tariximizlə, ümumiyyətlə isə tariximizin hər bir səhifəsi ilə bağlı əsl gerçəkliyi bilmək, müxtəlif suallara cavab tapmaq, şübhələrə aydınlıq gətirmək qədər təbii heç nə ola bilməz.

Paylaş

Səhifəmizdə hər hansı səhv və ya qeyri-dəqiq məlumat gördükdə, həmin mətni seçib Ctrl+Enter düymələrini sıxaraq bu barədə bizə məlumat verməyinizi xahiş edirik.

Həftəlik yayımlanan yazılardan xəbərdar olmaq üçün bizə abunə olun.

Oxumağa dəyər

IMG-20211231-WA0006
.

Məhəbbət üçün ürəkbulanma

03 Mart 2023
426483665_0_109_1960_1212_1920x0_80_0_0_d8b01a5e17123799826b9e849a39517f
.

Daşaltı əməliyyatı (1992)

30 Yanvar 2023
panorama_goroda_1
.

Xankəndinin (Kərkicahanın) işğalı (1992)

22 Yanvar 2023
IiT-Avoiding-Toxic-Positivity-1
.

Toksik pozitivlik

16 Yanvar 2023
xE8E16Rud2TJ4JQo0DgCsxyiAVx76n_original
.

Andrey Tarkovski pafosu və yaxud kinonun Xlestakovu

16 Yanvar 2023
1599470667858_8S3E56PN
.

Doğum evinin həyətində məni və itim Mumunu narahat edən ağır suallar barəsində

30 Dekabr 2022
Facebook Youtube Instagram Twitter Telegram

az

Dünya azərbaycanlılarının intellektual platformasıdır. Qayəmiz, harada yaşamasından asılı olmayaraq, azərbaycanlılar arasında dünyəvi ideyaları, yüksək zövqü, tənqidi düşüncəni yaymaq və dəstəkləməkdir.

 

 

Bölmələr

  • Mövqe
  • İntervü
  • Kültür
  • Elm
  • Sərbəst
  • Bazar
  • Gender
  • Dizayn
  • FOTO QRAFİKA
  • COVID-19
  • Vətən müharibəsi
  • Video
7dce91c5fe34bb353d8aa1ad47ab89c1

Dizayn və icra: Arcod Technology /
E-mail: redaksiya@azlogos.eu

  • Mövqe
  • İntervü
  • Kültür
  • Elm
  • Sərbəst
  • Bazar
  • Gender
  • Video
  • Dizayn
  • Foto-qrafika
  • Kimlər var
  • Bizi tanı
  • TV
Nəticə yoxdur
Bütün nəticələri gör

Welcome Back!

Login to your account below

Forgotten Password?

Retrieve your password

Please enter your username or email address to reset your password.

Log In

Add New Playlist

Səhv və ya qeyri dəqiq məlumatı bildir

Göndər Cancel