“UŞAQLARI SƏNƏ YAXINLAŞMAĞA QOYMURLAR”

Aprelin əvvəllərindən Çində yaşayan qeyri-monqoloid əcnəbilər sosial şəbəkələrdə gözlənilmədən məişət problemləri ilə üzləşdikləri barədə məlumatlar yaymağa başladılar. Özü də problemlər ən müxtəlif sahələri əhatə edirdi – ərzaq alınması və ictimai nəqliyyatdan tutmuş (kimlərisə metroya və avtobuslara buraxmırdılar) mənzil axtarışlarına qədər. Yerlilər əcnəbilərə mənzil kirayə verməkdən imtina edirdilər.

Bütün bunlar koronavirus infeksiyasının gətirmə halları barədə məlumatlardan sonra başlamışdı. Yayılan xəbərlərdən sonra Çin cəmiyyəti hər şeydə gəlmələrin- yəni əcnəbilərin günahkar olduqları qərarına gəldi. Əslində, ölkə sərhədləri əcnəbilərin üzünə hələ martın sonlarında bağlanmışdı, həmin vaxta qədər gələnlərin isə hamısı məcburi qaydada ikihəftəlik karantindən keçirdi.

Gətirmə hallarının hamısı, məhz, evlərinə qayıdan ÇXR vətəndaşlarında, o cümlədən Rusiya ilə sərhəddə yerləşən Xeyluntszyan əyalətində üzə çıxarılmışdı. (Aprelin 21-i üçün 387 yoluxma hadisəsi qeydə alınmışdı və Suyfenxe şəhəri karantinə qapadılmışdı). Lakin bu fakt diskriminasiya dalğasının qarşısını almağa yardım etmədi. Məmur və siyasətçilərin, virusun lap əvvəldən Çinə kənardan gətirilmiş ola biləcəyi ilə bağlı bəyanatları da ocağa yağ tökdü.

“Mən təzə mənzil axtarmağa başladım. Bəzi yerlərdə birbaşa “yox” deyirdilər, bəzi yerlərdə rəhbərliklə məsləhətləşirdilər. Belə vəziyyətlərdə nə mənim yaşıl QR sağlamlıq kodum, nə də çin dilini yaxşı bilməyim işə yaramır”, – Çin haqqında onlayn nəşrin redaktoru, “LaowaiMe” layihəsinin təsisçisi, Şanxayda yaşayan Artyom Jdanov deyir. O, qeyd edir ki, bəzi yaşayış komplekslərinə hətta qonaq qismində belə yalnız yerliləri buraxırlar: “Mənm çinli dostlarım keçirdilər, amma mənə icazə vermirdilər”.

“Airbnb” xidmətində verilmiş elanda elə belə də yazılıb: əcnəbilər üçün giriş yoxdur. Və Çində nə vaxtdan yaşadığın vacib deyil.

A.Jdanovun sözlərinə görə, ksenofobiyanın başqa əlamətlərini də görmək mümkündür: küçədə uşaqları sizə yaxınlaşmağa qoymurlar, metroda vaqonun o biri başında otururlar.

Nümayişkaranə şəkildə karantinə riayət etməyən əcnəbilərlə bağlı bir sıra insidentlərdən sonra Çinin “WeChat” adlı tətbiqində böyük əks-səda doğurmuş “zibilin çeşidlənməsi” haqqında komiks peyda olmuşdu. Rəsmlərdə təsvir olunmuş epidemiologiya əleyhinə xidmətin qoruyucu kostyum geyinmiş əməkdaşı deyir: “Epidemiya ilə mübarizə hələ bitməyib, çünki hələ əcnəbi zir-zibili çeşidləməliyik”. Növbəti doqquz rəsmdə başqa ölkələrin vətəndaşlarının, səbəblərdən asılı olaraq, müxtəlif zibil yeşikləri üzrə çeşidlənməsi təsvir olunur. Komiks çox sürətlə populyarlıq qazanmışdı, amma tezliklə internet senzorları tərəfindən silindi.

Həmçinin aprelin ortalarında “Weibo”nun (Çin Tvitteri) trendlərində “qədim xalq” – laobaysinlər (hərfi tərcüməsi: qədim soyadları daşıyanlar) tərəfindən məişət rasizmi nümunələri diqqət çəkir.

Ksenofob əhval-ruhiyyəli istifadəçilər hiddətlə koronavirusun yeni dalğasının yayılmasında qaradərililəri ittiham edir, afrikalı mühacirlər ucbatından “Avropanın qürubu”nu da xatırlayırdılar.

Bundan sonra Quançjoudan irqi diskriminasiya ilə bağlı çoxlu xəbərlər gəlməyə başladı. Məsələn, restoranlarda qaradərililərə xidməti nəinki dayandırdılar, hətta onları müəssisəyə buraxmadılar – “Makdonalds”lardan birinin qapısında “Bildiririk ki, qaradərililərin girməsi qadağandır” yazılmış elan asılmışdı. Bir müddətdən sonra restoran bağlandı, “Makdonalds” şəbəkəsi isə hamıdan üzr istədi və belə yasaqların onun dəyərlərinə uyğun gəlmədiyini bildirdi.

Artyom Jdanov da Quançjouda problemlər olduğunu təsdiqləyir: “Orada hətta “The Happy Monk” restoranlar şəbəkəsinə də girməyə icazə vermirlər, baxmayaraq ki, şəbəkənin sahibi əcnəbidir. Təkcə yemək sifariş eləmək olar”.

A.Jdanov, sözügedən şəhərdə böyük Afrika diasporasına ənənəvi münasibəti qərəzli kimi səciyyələndirir: “Bu, çinlilərin stereotipləri ilə bağlıdır. Bəzi çinlilər bütün qaradərililərin yoxsul ölkələrdən gəldiklərini və deməli, cinayətə meylli olub xəstəlik yaydıqlarını düşünürlər”. Lakin Rusiya vətəndaşı hesab edir ki, belə hallarla daha çox sözügedən şəhərdə rastlaşmaq mümkündür və bunu bütün ölkə miqyasında diskriminasiya hesab etmək olmaz”.

HƏTTA ÖZÜNÜNKÜLƏRƏ DƏ GÜVƏN YOXDUR

Qunaçjou polisinin, qaradərililərin yaşadığı məhəllədə aparmaq istədiyi kütləvi koronavirus testi şayiə və ittihamların yeni dalğasına təkan verdi. Nəticədə yerlilər, od olmayan yerdən tüstü çıxmadığını fikirləşdilər və Afrika mənşəli kirayənişinlərini evlərindən çıxmağa məbur etdilər. Beləcə, yüzlərlə insan küçədə qaldı.

Afrika dövlətlərindən bəzilərinin səfirləri buna reaksiya verdilər. Onlar Quançjouda yaşayan vətəndaşlarının sürgün olunduqlarını bildirdilər. ABŞ konsulluğu da Çini təpikləmək fürsətini qaçırmadı: diplomatik missiyanın nümayəndələri qaradərililər üçün yaddaş kitabçası buraxdılar və Pekini diskriminasiyada ittiham etdilər. Afrika ittifaqı da öz narahatlığını bildirdi.

İlk vaxtlar Rusiyanın diplomatik nümayəndəliyi də baş verənləri ciddi problem hesab etmirdi. Belə ki, Quançjoudakı baş konsulluq mənzil kirayəsi ilə bağlı yaranmış çətinlikləri “epidemioloji nəzarət tədbirlərinin gücləndirilməsi ilə əlaqədar bütün otellərin əcnəbi vətəndaşları yerləşdirmək imkanı yoxdur” deyərək izah etmişdi. Rusiyalılara, koronavirus testləri və “sağlamlıq kodu” mənfi çıxdığı təqdirdə onları qəbul etməyə hazır olan dörd mehmanxanın ünvanı verilmişdi. Daha sonra bəzi vətəndaşlar forumlarda yazırdılar ki, bu cür dəstəkdən sonra diplomatik nümayəndəliyin qarşısında çadır qurub orda qalmağa planlaşdırırlar.

Əcnəbilərin əsassız sıxışdırılması dünya mətbuatında da geniş əks-səda doğurandan sonra Çində problemin mövcudluğunu qəbul etdilər. Əvvəlcə Quandunun xarici işlər idarəsi öz saytında “Bir dünya- bir mübarizə. Sağlam cəmiyyəti birlikdə yaradacağıq!” başlıqlı açıq məktub dərc elədi. Məktubda deyilirdi ki, “heç kim milli, irqi, cinsi və digər əlamətlərinə görə, insanların mehmanxanalarda qalmaq, mənzil kirayələmək, ya da ictimai yerlərdə olmaq hüqununu pozmamalıdır”. Daha sonra Rusiyanın Quançjoudakı baş konsulu Viktor Paşkovla xarici işlər idarəsinin direktoru Çen Tsyüyanın görüşü barədə informasiya peyda oldu. Onlar diskriminasiyaya qarşı birgə mübarizənin yollarını müzakirə etdilər.

Çinlilər virus olmayanda da bir-birinə şübhə ilə yanaşırlar – ölkə gözəgörünməz və qeyri-rəsmi sərhədlərlə hissələrə bölünüb: bunlar dil sərhədləri (şimallılar və cənublular bir-birinin danışığını güclə başa düşürlər), mətbəx, dünyagörüşü sərhədləridir. Yalnız sabit sosial əlaqələr səviyyəsində müəyyən güvən görmək mümkündür – məsələn, eyni əyalətdən olanlar, ya da eyni təhsil müəssisənin məzunları arasında. Belə əlaqələrə çinlilər üçün böyük əhəmiyyət daşıyan quansi (关系) anlayışı daxildir. Bu söz “münasibət” kimi tərcümə olunur, amma quansi anlayışının özü rusların «блат»ına (nüfuz, sanballılıq anlamını verən jarqon) daha yaxındır. Fərqli mədəniyyətdə böyümüş əcnəbinin quansiyə sahib olmaq imkanı qətiyyən yoxdur, buna görə də, o, Çində həmişə yad olaraq qalacaq.

ÇİN AFRİKAYA PUL VƏ ÜMİD APARDI, NİFRƏT VƏ HƏQARƏT GƏTİRDİ

Çinlilərin anlamadıqların şeylərdən biri də odur ki, niyə irq və ya dərinin rəngi ilə bağlı zarafat etmək olmaz? Onlar üçün zarafatdakı ən əsas şey zarafatın özüdür. Burda, məsələn, yuyucu tozla bağlı reklamı xatırlamaq yerinə düşər: toz o qədər keyfiyyətli çıxır ki, hətta qaradərilini çinliyə çevriləcək qədər ağardır.

2018-ci ilin yeni il proqramında isə hətta Çinin sərhədlərindən kənarda da qızğın müzakirələrə səbəb olan on dəqiqəlik epizod baş vermişdi. Aparıcı, Çinin layihəsi əsasında tikilmiş və Keniyaya qədər uzanan dəmir yolunun tezliklə istifadəyə veriləcəyi münasibətilə hər kəsi təbrik edir, daha sonra studiyaya dərisi qəhvəyi rəngə boyanmış şişman bir qadın və meymun kostyumu geynmiş balacaboy bir kişi çıxırdı (çinlilər). Afrikada və Qərbdə bu səhnəcikdə qaradərililərə qarşı alçaldıcı münasibət görə bilərlər, amma Çində yox. Çinli “həyatın gerçəkliklərində təhiredici nə ola bilər, axı?” – deyə düşünər.

NİFRƏT DƏRSLƏRİ: ÇİNDƏ YAPONLARI NİYƏ SEVMİRLƏR

Ölkəyə qısa müddətlik gəlmiş laovay (Çin mədəniyyətindən başı çıxmayan əcnəbilərə verilən ad), yəqin ki, heç vaxt mənfi münasibətlə üzləşməyəcək. Əksinə, kiçik şəhərlərdə ağ adam gördüyü diqqətdən lovğalana bilər, meqapolislərdə vacib tədbirləri nüfuzunu artırmaqdan ötrü onu dəvət edəcəklər. Ancaq bu inanılmaz diqqət diskriminasiyanın astar üzüdür: ölkədə problemlər başlayan kimi, həmin özgələr, özlərinə görə maraqlı insanlar əcaib laovaylara çevrilirlər və onlara güvənmək olmaz. Nəticədə indi hətta koronavirus ucbatından yaranmış teoretik təhlükə belə, yadellilərə qarşı köhnə qorxuları yenidən təhtəl şüurdan reallığa buraxıb.

Çin cəmiyyətində əcnəbilərə qarşı olan mürəkkəb münasibət problemi epidemioloji böhran təhlükəsi ucbatından daha parlaq çalarlar qazanıb. Amma əgər avropalılara və afrikalılara münasibətdə ön plana mədəni uçurum çıxırsa, bəzi qonşularla, məsələn, yaponlar və vyetnamlılarla zaman-zaman siyasi-tarixi keçmiş zəminində münaqişələr yaranır.

Hərçənd hazırkı ksenofobiya partlayışlarının altında ideologiya yatmır. Çin rasizmi məişət səviyyəsində, sadə insanların arasında möhkəmlənməyə davam edir. Xüsusən də, koronavirus kimi böhran zamanlarında. Yeri gəlmişkən, belə hallar – “viruslu” ölkələrdən olan insanların sıxışdırılması hələ ilin əvvəllərində Qərbdə, hətta Rusiyada da qeydə alınıb. Çox güman ki, Çində yoluxanların miqdarı azalandan sonra diskriminasiya səngiməsə, yenə qayğısız əcnəbilər üçün o qədər də təhlükəli olmayan bir forma alacaq.