Azlogos
  • Kimlər var
  • Bizi tanı

"Rusiyanın hərbi texnikası dünyanın ən yaxşısıdır..." Siz gicdıllaqsınız? Covid-19 və konspirasiya nəzəriyyələri. Fake-news ehtiyacımız Biz sivilizasiyaya tüpürmüşük S. Baycan: "Azərbaycanlıların dərdi toydur". Ə. Novruzov: "Allah yarasa yeyənlərin bəlasını versin" Homoseksuallıq və homofobiya. Made in Europa
  • Mövqe
  • İntervü
  • Kültür
  • Elm
  • Sərbəst
  • Bazar
  • Gender
  • Dizayn
  • FOTO QRAFİKA
  • COVID-19
  • Vətən müharibəsi
  • Video
  • Artlogos
Nəticə yoxdur
Bütün nəticələri gör
Azlogos
Nəticə yoxdur
Bütün nəticələri gör

Rədd olsun papaq!

Elnur Astanbəyli Elnur Astanbəyli
., Mövqe
10 Sentyabr 2019

“Rədd olsun çadra!” – Sovet Azərbaycanının ilk populyar şüarlarından biri bu idi.

İlk baxışda adama elə gəlir ki, həmin şüar Azərbaycanda qadını dinin buxovlarından azad etmək uğrunda mübarizə üçün düşünülmüşdü.

Əslində həmin mübarizənin səmimiyyətinə inananlar da vardı. Məsələn, məşhur bolşeviklərdən biri Həmid Sultanovun həyat yoldaşı Ayna Sultanova.

Aqibətini xatırlatmağa ehtiyac yoxdur: 1937-ci il repressiyasından sağ çıxmadı. Təkcə özü yox: əri də, Sovet Azərbaycanının ən parlaq karyera sahiblərindən biri olmuş qaynı Qəzənfər Musabəyov da, uğrunda dəridən-qabıqdan çıxdıqları sistemin yeminə çevrildilər – güllələndilər.

“Rədd olsun çadra!” şüarı əslində qulağa xoş gəlir. Sadə səbəbdən: yüzillər boyunca din və onun amansızlaşdırdığı mental dəyərlər sistemi Azərbaycan qadınını dörd divar arasına məhkum etmişdi.

Şübhəısiz ki, çadra sadəcə bir baş örtüyü deyildi.

O, həm də “beyin örtüyü” idi: qadını kölə kimi, qul kimi görən, onu ictimai həyatdan məhrum və dörd divar arasına məhkum edən dünyagörüşünün simvolu idi.

Lakin nə yazıq ki, məsələ çadranı atmaqla bitmirdi. Qadını çadradan qurtarmağa çalışanlar bunun qarşılığında nə təklif edirdilər? Onun önündə təhsil almaq, həyatın bütün sahələrində çalışmaq imkanları tanınırdı, ancaq bu problemin köklü həll yolu idimi?

Eyni məntiqlə Azərbaycan Cümhuriyyəti türk və müsəlman Şərqini bir kənara qoyun, hətta Qərbin bir çox inkişaf etmiş ölkələri ilə müqayisədə qadına ilk dəfə seçib-seçilmək haqqı tanımışdı.

Varlığını davam etdirsəydi, kim bilir, daha hansı uğurlara imza atacaqdı?

Bəli, razıyam, Sovet hakimiyyəti cinsindən asılı olmayaraq hər kəsə yazıb-oxumaq fürsəti verirdi, ancaq nəyi yazıb-oxuyacaqlarına da qərar verirdi axı! Belədə ortaya uzaqbaşı “təhsilli kölələr” çıxarmaq olardı, necə ki çıxdılar da!

Bir az da konkretləşdirsək: beyinlərdə inqilab yaratmadan geyimlərdə inqilab yaratmağın heç bir faydası yox idi və həqiqətən də olmadı!

Niyəsinə gələcəm.

Ancaq kiçik və maraqlı bir haşiyə çıxım: 1920-ci illərin sonlarında “çadranı rədd edən” sistem 1930-cu illərin sonlarında “milli və dini geyimlərlə mübarizənin” öncüllərini “uf” demədən “qırmızı terror” qurbanlarına çevirirdi.

Həmin çağlarda Azərbaycanın mütləq əksəriyyəti kişi cinsinə mənsub olan ictimai-siyasi, ədəbi-mədəni həyatının aparıcı simalarını güllələməklə kifayətlənmir, onların dünyagörüş etibarı ilə mütərəqqi düşüncəli həyat yoldaşlarını da amansız təqiblərə məruz qoyurdu.

Qəribədir: nə üçün?

Bu sualın cavabını təkcə “Rədd olsun çadra!” şüarında yox, onunla bərabər doğulan “Rədd olsun papaq!” şüarında axtarmaq lazımdır.

Yəni həmin vaxt söhbət yalnız qadınların deyil, kişilərin də geyimlərində reformdan gedirdi.

Hər iki şüarın kökü isə 1927-ci ilə uzanır.

Məsələ burasındadır ki, həmin il Sovet Azərbaycanının xalq maarifi komissarı, alovlu leninçi Ruhulla Axundovun tapşırığı ilə “Kommunist” qəzeti gənc nəslin tərbiyəsi ilə bağlı 6 bəndlik təkliflər paketi irəli sürmüşdü.

Bu paketdə millətçi müəllimlərin məktəblərdən çıxarılmasından tutmuş müəllimlərin proletar sinfindən olmasına üstünlük verilməsinə; millət əleyhinə proqramların çoxaldılmasından tutmuş milli və dini bayramların tamamilə ləğv edilərək yerinə inqilab bayramlarının qoyulmasınacan bir çox təkliflər yer alırdı.

Məhz bundan sonra papaq əvəzinə şlyapa və şapkanın süni – inzibati-administrativ təbliğatı başladı.

Əndrabadi vəziyyət yaranmışdı: beyin olduğu kimi qalır, uzaqbaşı pərəstişin yeni ünvanı kimi bu dəfə də İslam peyğəmbəri ilə “xalqlar atası” arasında seçim edir, bütün hallarda biətçi, itaətçi funksiyasına sadiq qalır, sadəcə, başdakı örtük dəyişirdi.

Elə bir az yuxarıda yazdığımız “beyinlərdə inqilab yaratmadan geyimlərdə inqilab yaratmağın heç bir faydası yox idi və həqiqətən də olmadı” qənaəti ilə bağlı “niyə” sualının cavabı da burada gizlənib: bir zamanlar “A” haqqında azacıq fərqli düşünüb “kafir” olurdunsa, indi “B” barədə yüngülcə tənqid söyləyib “xalq düşməninə” çevrilirdin.

Hər iki halda azadlıqların önünə qalın, keçilməz sədd hörülmüşdü. Hər iki halda linç, repressiya edilmək üçün ayağını cızıqdan cıqqana kənara qoymaq kifayət idi, hətta bəzən buna da ehtiyac qalmırdı: dünənəcən bir-birindən xoşu gəlməyənlərin bir-birlərini şantaj aləti İslam peyğəmbərinin hədisləri idisə, bu gün də Kommunist Partiyasının tezisləri idi.

Qısası, baş örtüyü dəyişirdi, başın içi isə prinsipcə eyni qalırdı.

Nəticə: insanların geyimi ilə mübarizə onunla yekunlaşdı ki, molla sadıqlar yoldaş sadıqlarla, başıbağlı fatmanisələr başıaçıq fatmanisələrlə əvəzləndi, ancaq bu torpaqlarda nə Mirzə Ələkbər Sabirlər öz aktuallığını itirdi, nə Əbdürrəhim bəy Haqverdiyevlər. Nə Mirzə Cəlıllərin 100 il öncə dərman axtardığı dərdlər sağaldı, nə Ömər Faiq Nemanzadələri sızladan, göynədən ağrılar dindi.

Elə indi də dünyanın ən modern geyinən camaatlarından biriyik bəlkə, lakin bu nə bizi ələm uçurmaqdan, cin çıxarmaqdan, hansısa “qaloş pirinə” sığlnmaqdan xilas edir, nə də rüşvətlə bala saxlamaqdan, yalanla, yaltaqlıqla karyera sahibi olmaqdan…

Geyimimiz dəyişir, başımızın örtüyü, ayağımızın corabı, əynimizin köynəyi dəyişir, aqibətimizsə eynidir: Qaranlıq! Havasızlıq! Bataqlıq!

 

Paylaş

Səhifəmizdə hər hansı səhv və ya qeyri-dəqiq məlumat gördükdə, həmin mətni seçib Ctrl+Enter düymələrini sıxaraq bu barədə bizə məlumat verməyinizi xahiş edirik.

Həftəlik yayımlanan yazılardan xəbərdar olmaq üçün bizə abunə olun.

Oxumağa dəyər

9f00fd328fe2415d9252552e5d918552
.

“Rusiyanın hərbi texnikası dünyanın ən yaxşısıdır…”

02 Mart 2021
avtos
.

Siz gicdıllaqsınız?

02 Mart 2021
Britigan_COVIDConspiracy_38x24cm-1320x834
.

Covid-19 və konspirasiya nəzəriyyələri. Fake-news ehtiyacımız

01 Mart 2021
Estestvennyi---poryadok-1-1024x766
.

Biz sivilizasiyaya tüpürmüşük

01 Mart 2021
MyCollages (2)
.

S. Baycan: “Azərbaycanlıların dərdi toydur”. Ə. Novruzov: “Allah yarasa yeyənlərin bəlasını versin”

01 Mart 2021
NSAC_gay_men
.

Homoseksuallıq və homofobiya. Made in Europa

01 Mart 2021

Redaktorun seçimi

Pandemiya tədbirləri və psixi sağlamlıq

XXI əsrdə ölümün anlamı və biz niyə ondan qorxuruq?

Təkə-türkmən elində

Onlar niyə qışqırır?

Asqırmaqla öskürməyin əşəddu-fərqi

Azərbaycanda futbol “qazancı”

Alzheimer – beyinin taleyi

Bir ailənin portreti

Aclıq – Firudin Allahverdi

Post-müharibə dövrünün kinematoqrafı

Belarus, Batya və Realpolitik

İstintaq

Bazar haqqında bədii-fəlsəfi esse

İnkubatordan çıxmışlar. “Sürü psixologiyası” nə üçün zərurətdir?

Həyatın başlanğıcı və əcdadımız

Atıb qaçanlardan olmamaq

Fuad İbrahimov La Folle Journée festivalında

Haut Königsbourg qalası – Abbas Atilay təqdim edir

Dəyişən büdcə

Subyektiv siyahı

Üzeyir bəyin karikaturası

Kabuslarla sovurulanlar

SSRİ niyə dağıldı?

Yaradıcı çöküş?

Bərabərsizlik eyforiyası

İrəvan quberniyası. 1897

Sizin kompüterlər burada ölür və öldürür

Firudin Allahverdi: “Dövlətin incəsənətə müdaxiləsi ironik nəticə verir”

İşdəki xarici müdirlər

Bir “həppi end”ə dair kiçik qeydlər

Rədd olsun papaq!

Elnur Astanbəyli Elnur Astanbəyli
., Mövqe
10 Sentyabr 2019

“Rədd olsun çadra!” – Sovet Azərbaycanının ilk populyar şüarlarından biri bu idi.

İlk baxışda adama elə gəlir ki, həmin şüar Azərbaycanda qadını dinin buxovlarından azad etmək uğrunda mübarizə üçün düşünülmüşdü.

Əslində həmin mübarizənin səmimiyyətinə inananlar da vardı. Məsələn, məşhur bolşeviklərdən biri Həmid Sultanovun həyat yoldaşı Ayna Sultanova.

Aqibətini xatırlatmağa ehtiyac yoxdur: 1937-ci il repressiyasından sağ çıxmadı. Təkcə özü yox: əri də, Sovet Azərbaycanının ən parlaq karyera sahiblərindən biri olmuş qaynı Qəzənfər Musabəyov da, uğrunda dəridən-qabıqdan çıxdıqları sistemin yeminə çevrildilər – güllələndilər.

“Rədd olsun çadra!” şüarı əslində qulağa xoş gəlir. Sadə səbəbdən: yüzillər boyunca din və onun amansızlaşdırdığı mental dəyərlər sistemi Azərbaycan qadınını dörd divar arasına məhkum etmişdi.

Şübhəısiz ki, çadra sadəcə bir baş örtüyü deyildi.

O, həm də “beyin örtüyü” idi: qadını kölə kimi, qul kimi görən, onu ictimai həyatdan məhrum və dörd divar arasına məhkum edən dünyagörüşünün simvolu idi.

Lakin nə yazıq ki, məsələ çadranı atmaqla bitmirdi. Qadını çadradan qurtarmağa çalışanlar bunun qarşılığında nə təklif edirdilər? Onun önündə təhsil almaq, həyatın bütün sahələrində çalışmaq imkanları tanınırdı, ancaq bu problemin köklü həll yolu idimi?

Eyni məntiqlə Azərbaycan Cümhuriyyəti türk və müsəlman Şərqini bir kənara qoyun, hətta Qərbin bir çox inkişaf etmiş ölkələri ilə müqayisədə qadına ilk dəfə seçib-seçilmək haqqı tanımışdı.

Varlığını davam etdirsəydi, kim bilir, daha hansı uğurlara imza atacaqdı?

Bəli, razıyam, Sovet hakimiyyəti cinsindən asılı olmayaraq hər kəsə yazıb-oxumaq fürsəti verirdi, ancaq nəyi yazıb-oxuyacaqlarına da qərar verirdi axı! Belədə ortaya uzaqbaşı “təhsilli kölələr” çıxarmaq olardı, necə ki çıxdılar da!

Bir az da konkretləşdirsək: beyinlərdə inqilab yaratmadan geyimlərdə inqilab yaratmağın heç bir faydası yox idi və həqiqətən də olmadı!

Niyəsinə gələcəm.

Ancaq kiçik və maraqlı bir haşiyə çıxım: 1920-ci illərin sonlarında “çadranı rədd edən” sistem 1930-cu illərin sonlarında “milli və dini geyimlərlə mübarizənin” öncüllərini “uf” demədən “qırmızı terror” qurbanlarına çevirirdi.

Həmin çağlarda Azərbaycanın mütləq əksəriyyəti kişi cinsinə mənsub olan ictimai-siyasi, ədəbi-mədəni həyatının aparıcı simalarını güllələməklə kifayətlənmir, onların dünyagörüş etibarı ilə mütərəqqi düşüncəli həyat yoldaşlarını da amansız təqiblərə məruz qoyurdu.

Qəribədir: nə üçün?

Bu sualın cavabını təkcə “Rədd olsun çadra!” şüarında yox, onunla bərabər doğulan “Rədd olsun papaq!” şüarında axtarmaq lazımdır.

Yəni həmin vaxt söhbət yalnız qadınların deyil, kişilərin də geyimlərində reformdan gedirdi.

Hər iki şüarın kökü isə 1927-ci ilə uzanır.

Məsələ burasındadır ki, həmin il Sovet Azərbaycanının xalq maarifi komissarı, alovlu leninçi Ruhulla Axundovun tapşırığı ilə “Kommunist” qəzeti gənc nəslin tərbiyəsi ilə bağlı 6 bəndlik təkliflər paketi irəli sürmüşdü.

Bu paketdə millətçi müəllimlərin məktəblərdən çıxarılmasından tutmuş müəllimlərin proletar sinfindən olmasına üstünlük verilməsinə; millət əleyhinə proqramların çoxaldılmasından tutmuş milli və dini bayramların tamamilə ləğv edilərək yerinə inqilab bayramlarının qoyulmasınacan bir çox təkliflər yer alırdı.

Məhz bundan sonra papaq əvəzinə şlyapa və şapkanın süni – inzibati-administrativ təbliğatı başladı.

Əndrabadi vəziyyət yaranmışdı: beyin olduğu kimi qalır, uzaqbaşı pərəstişin yeni ünvanı kimi bu dəfə də İslam peyğəmbəri ilə “xalqlar atası” arasında seçim edir, bütün hallarda biətçi, itaətçi funksiyasına sadiq qalır, sadəcə, başdakı örtük dəyişirdi.

Elə bir az yuxarıda yazdığımız “beyinlərdə inqilab yaratmadan geyimlərdə inqilab yaratmağın heç bir faydası yox idi və həqiqətən də olmadı” qənaəti ilə bağlı “niyə” sualının cavabı da burada gizlənib: bir zamanlar “A” haqqında azacıq fərqli düşünüb “kafir” olurdunsa, indi “B” barədə yüngülcə tənqid söyləyib “xalq düşməninə” çevrilirdin.

Hər iki halda azadlıqların önünə qalın, keçilməz sədd hörülmüşdü. Hər iki halda linç, repressiya edilmək üçün ayağını cızıqdan cıqqana kənara qoymaq kifayət idi, hətta bəzən buna da ehtiyac qalmırdı: dünənəcən bir-birindən xoşu gəlməyənlərin bir-birlərini şantaj aləti İslam peyğəmbərinin hədisləri idisə, bu gün də Kommunist Partiyasının tezisləri idi.

Qısası, baş örtüyü dəyişirdi, başın içi isə prinsipcə eyni qalırdı.

Nəticə: insanların geyimi ilə mübarizə onunla yekunlaşdı ki, molla sadıqlar yoldaş sadıqlarla, başıbağlı fatmanisələr başıaçıq fatmanisələrlə əvəzləndi, ancaq bu torpaqlarda nə Mirzə Ələkbər Sabirlər öz aktuallığını itirdi, nə Əbdürrəhim bəy Haqverdiyevlər. Nə Mirzə Cəlıllərin 100 il öncə dərman axtardığı dərdlər sağaldı, nə Ömər Faiq Nemanzadələri sızladan, göynədən ağrılar dindi.

Elə indi də dünyanın ən modern geyinən camaatlarından biriyik bəlkə, lakin bu nə bizi ələm uçurmaqdan, cin çıxarmaqdan, hansısa “qaloş pirinə” sığlnmaqdan xilas edir, nə də rüşvətlə bala saxlamaqdan, yalanla, yaltaqlıqla karyera sahibi olmaqdan…

Geyimimiz dəyişir, başımızın örtüyü, ayağımızın corabı, əynimizin köynəyi dəyişir, aqibətimizsə eynidir: Qaranlıq! Havasızlıq! Bataqlıq!

 

Paylaş

Səhifəmizdə hər hansı səhv və ya qeyri-dəqiq məlumat gördükdə, həmin mətni seçib Ctrl+Enter düymələrini sıxaraq bu barədə bizə məlumat verməyinizi xahiş edirik.

Həftəlik yayımlanan yazılardan xəbərdar olmaq üçün bizə abunə olun.

Oxumağa dəyər

9f00fd328fe2415d9252552e5d918552
.

“Rusiyanın hərbi texnikası dünyanın ən yaxşısıdır…”

02 Mart 2021
avtos
.

Siz gicdıllaqsınız?

02 Mart 2021
Britigan_COVIDConspiracy_38x24cm-1320x834
.

Covid-19 və konspirasiya nəzəriyyələri. Fake-news ehtiyacımız

01 Mart 2021
Estestvennyi---poryadok-1-1024x766
.

Biz sivilizasiyaya tüpürmüşük

01 Mart 2021
MyCollages (2)
.

S. Baycan: “Azərbaycanlıların dərdi toydur”. Ə. Novruzov: “Allah yarasa yeyənlərin bəlasını versin”

01 Mart 2021
NSAC_gay_men
.

Homoseksuallıq və homofobiya. Made in Europa

01 Mart 2021
Facebook Youtube Instagram Twitter

az-ag

Dünya azərbaycanlılarının intellektual platformasıdır. Qayəmiz, harada yaşamasından asılı olmayaraq, azərbaycanlılar arasında dünyəvi ideyaları, yüksək zövqü, tənqidi düşüncəni yaymaq və dəstəkləməkdir.

 

 

Bölmələr

  • Mövqe
  • İntervü
  • Kültür
  • Elm
  • Sərbəst
  • Bazar
  • Gender
  • Dizayn
  • FOTO QRAFİKA
  • COVID-19
  • Vətən müharibəsi
  • Video
  • Artlogos

Redaksiya

Təsisçi: Prof. Məsud Aşina

Baş redaktor: Ələkbər Əliyev

Şef redaktor: Elmir Mirzəyev

Redaktor: Aygün Aslanlı, Sevda Sultanova

Texniki direktor: Camal Əli

İncəsənət: Emin Əliyev

Elm: Hacı Hacıyev

Tarix: Tural Həmid

İqtisadiyyat: Dünya Sakit

Foto: Abbas Atilay

Qrafika: Gündüz Ağayev

Dizayn: Sahil Qənbərli

Tərcüməçilər: Rəvan Quluzadə, Fəxri Qocayev

azlogos.eu / azlogos.az / azlogos.ru
Dizayn və icra: Azlogos & JmlStudio /
E-mail: redaksiya@azlogos.eu

  • Mövqe
  • İntervü
  • Kültür
  • Elm
  • Sərbəst
  • Bazar
  • Gender
  • Video
  • Dizayn
  • Foto-qrafika
  • Kimlər var
  • Bizi tanı
  • TV
Nəticə yoxdur
Bütün nəticələri gör

Welcome Back!

Login to your account below

Forgotten Password?

Create New Account!

Fill the forms bellow to register

All fields are required. Log In

Retrieve your password

Please enter your username or email address to reset your password.

Log In

Add New Playlist

Səhv və ya qeyri dəqiq məlumatı bildir

Göndər Cancel