Qurban və bayram

Bu gün müsəlmanların dini bayramı olan Qurban bayramıdır. Hər il bu günlərdə vegetarian-müsəlman-ateist və s. qruplar arasında həqiqət, doğru-yanlış axtarışı, davası başlayır. Qeyd edim ki, keçən ilə qədər özüm də bu davalarda aktiv iştirakçı olmuşam. Bu yazımda da qısa şəkildə bundan bəhs etmək istəyirəm.

İnsan bir şeyi dəyər hesab edirsə, onu hər cür arqumentlə müdafiə etməyə çalışır.

İllər əvvəl yeniyetməlik dövründə, gözümü açandan bəri ətrafımda gah mərhəmətli, gah cəzalandıran obraz kimi təqdim etdikləri Allahı tanımaq istədiyim üçün dinləri araşdırırdım. İnanclı bir ailənin övladının Quranı altından xətt çəkərək, qeydlər apararaq oxuması, məscidləri gəzməsi ilk başda xoş qarşılanırdı. O ki sonradan İncili, Tövratı, Bhaqavat Gitanı da elə oxuyub kilsəyə, Krişna məbədinə getməyə başladım, ailəmi yavaş-yavaş narahatlıq bürüdü. Bu mərhələdən sonra dinlərin eyni yaradan uğrunda dalaşdığı qənaətinə gəlmişdim. Ətrafımdakı insanlar dindən, Allahdan danışdıqda onların Allahı anlamadığını və primitiv səviyyədə başa düşdüklərini, Quranı hələ də Məhəmməd peyğəmbərin cəhalətin dibindəki insanları başa saldığı səviyyədə qavradıqlarını deyirdim.

Ateistlərə də eyni arqumentləri fərqli rakursdan izah edirdim: Quran çox yüksək səviyyədə yazılıb, siz onu cəhalət səviyyəsində başa düşürsünüz, Allah sizin dediyiniz kimi qəddar deyil, insan hər şeyi özü seçir, özü yaşayır. Bu dövrdə həm də reinkarnasiyaya inanırdım. Beləliklə, xəstəlikdən, acından ölən, şikəst doğulan uşaqların həyatlarının, cənnət və cəhənnəm anlayışının reinkarnasiya olduğunu, etdiyimiz hər bir pis əməlin də karmasının olduğunu və bizə növbəti həyatlarımızda geri dönəcəyini izah edirdim. Bununla da Allahın üzərindən o məsuliyyətləri götürürdüm.

Vegetarianlığımın ilk illəri idi, kimsə mənə “bizim bilmədiyimiz, yalnız sənin bildiyin o mərhəmətli Allah niyə heyvanları qurban edir, axı zoologiyadan onların da ağrı hiss edən sinir sisteminin olduğunu və necə əzab çəkdiklərini bilirsən” demişdi. Buna da özümə görə “yaxşı” cavab vermişdim. Bir cahilə xas olan əsas əlamətlər: bildiyindən dərin əminlik və bu əminlikdən yola çıxaraq hamıya “həqiqəti” izah edəcək enerji var idi içimdə (indi də fərqli cür cahiləm). Lakin bilmədiyim əsas şey, biliklərimizin özümüzü qorumaq üçün qalxanımız olması idi.

O zaman mənim inanmaq istədiyim bir obraz var idi. O obraz ki, heç kəsi incitməyən, mərhəmətli, uşaq ölümlərinə, insanların ağır şəkildə ömür sürmələrinə vəsilə olmayan, heç kəsi cəzalandırmayan, insanın seçimlərinə qarışmayan əlamətlər toplusundan ibarət olsun. O dövrdə bu inancım məni ayaqda saxlayırdı, bu gün artıq belə bir obraza ehtiyac hiss etmirəm, ona görə də biliklərimi onu qorumaq istiqamətində istifadə etmirəm. Lakin o obrazın yox olmasına səbəb olan biliklərim yarandıqca bu dəfə də insanlara o obrazın utopiya və ya xəyal məhsulu olması barəsində danışırdım. Çünki onda da o obrazın əleyhdarı olmaq mənə güc verirdi. Yəni iki variantın ikisində də kiməsə nəsə izah edirdim və elə sanırdım ki, insanların zehnini açıram. Fəqət bu gün bildiyim tək həqiqət var ki, insanların ideologiyaları birbaşa öz psixikaları, obrazlarla arasındakı mənəvi münasibətlərlə bağlıdır: biz həqiqətlər barədə insanları agah etmirik, öz ehtiyacımız olan həqiqətləri başqalarına sırıyırıq. Kimya müəllimimin “öz bişirdiyin sıyığı mənə yedizdirmə” ifadəsi var idi, burda nəzərdə tutduğum da məhz öz bişirdiyimiz sıyıqları bir-birimizə yedizdirməyimizdir.

Ətrafımızda fərqli ideologiya, inanc sahibi milyonlarla insan var. Hər birinin özünə xas arqumentləri var. Hətta siz onun arqumentinə kontr-arqument qoysanız, el dilində desək, onu bağlasanız da, böyük ehtimalla o adam öz fikrindən, inancından daşınmayacaq. Əgər sizin arqumentiniz qarşınızdakı adamı fikrindən daşındırıbsa, cahil cəsarətimlə sizi əmin edə bilərəm ki, o adamın artıq öz inandığı şeyə ehtiyacı qalmayıb və siz sadəcə bardağı daşırdan son damla olmusunuz.

Etiraf etməliyəm ki, heyvansevərlik, şiddətə qarşı olmaq kimi bəzi şeylər çox böyük dəyərdir. Lakin bu dəyəri bölüşməyən bütün adamlar cani deyil, sadəcə elə tərbiyə olunublar (böyüdülüblər). Məsələn, Azərbaycanın şəhər ailələrində uşaqlar, adətən, qoyunun, inəyin necə kəsildiyini bilmir, onlar əti həmişə hazır məhsul kimi görüblər. Hətta adi günlərdə ətsiz yemək yeməyi sevən adamlar da evə qonaq gələndə çalışırlar ki, ətli yemək bişirsinlər. Bu tipli mühitdə böyümüş bir uşağın ət yemək vərdişi varsa, onu cani adlandırmaq qəribədir.

Eləcə də, əsrlərdir göydən qoyun enməsiylə bağlı rəvayətə inanmaq, məhz buna görə qurban kəsmək, qurbanlığı bəzəyib-düzəyib şəkil çəkmək, qız evinə aparmaq da (hətta bəzən qoyunu elə bəzəyirlər ki, gəlin qoyunun yanında sönük qalır) qəribədir.

Sözümün canı budur ki, əziz oxucu, inandığımız subyektiv həqiqətlərimiz obyektiv deyil. Sadəcə nələrinsə fonunda biz onları obyektiv adlandıra bilirik. Ədalət axtarışına çıxmazdan əvvəl, bu həyatda qeyri-bərabər şəraitdə doğulduğunu bilmədən, haradan gəlib hara getdiyini, niyə və nə üçün var olduğunu düşünmədən yaşamağın da ədalətli olmadığını nəzərə almaq lazımdır.