Bu il Paris və Sinqapurla birlikdə Honkonq da dünyanın ən bahalı şəhərləri reytinqində ilk sıralarda yer aldı. Lakin bu şəhərin, hətta sakinlərinin də qulaqdan-qulağa eşitdiyi bir sirri var. O sirr şəhərətrafı məhlələrdə gizlənmir. Turistlər məşhur Monqkok rayonunun bazarlarında gəzişəndə, onlarda burda hər şeyin göründüyü qədər gözəl olmadığı şübhəsi yaranır, amma çox az adam Honkonqun sirrini çözə bilir. Monqkokun hündürmərtəbəli binalarının qaşqabaqlı fasadları, təqribən, plaskart vaqonun yataqları ölçüsündə qəfəs evlər və məzar evlərdə yaşayan on minlərlə honkokqlunu gizlədir. Biz sizi Honkonqun turistlərin gözündən uzaq küçələrinə baş çəkməyə dəvət edirik.
“Orda insanlar şkaflarda yaşayırlar!”
Könüllülər qrupunun onlarla üzvü dar və qaranlıq dəhlizdə çətinliklə hərəkət eləyir. “Faith Charity Foundation” hind xeyriyyə təşkilatının hər üzvünün əlində yemək və ilkin ehtiyaclarla dolu üç-dörd paket var: ağ çörək, düyü, çay, kofe, sabun, tualet kağızı. Bəziləri əlində stolüstü ventilyator qutuları tutub. Könüllülər bir-birinin ardınca düzülüblər. Ziyarətə rəhbərlik eləyənlər isə kiçik soyunma otağında toplaşıblar.
“İnsanlar orada şkafda yaşayırlar!” – soyunma otağından səslər gəlir. Amma dəhlizdə dayananlar, eşitdiklərini hərfi mənada anlamalı olduqlarını hələ dərk edə bilmirlər. “Yan qapıya keçin” –bizim satıcı, bir qrup könüllü ilə dəstənin başında dayanan sosial işçi Je Lay Şan deyir.
Adamlar bir-birilərini itələyərək dəhlizə çıxır və əks istiqamətdəki qapıya doğru hərəkət edirlər. “Dayanın, hara gedirsiniz? Bura!” – Je könüllüləri dayandırır və kiçik anbar girişinə oxşayan ikinci dar, balaca qapıya işarə edir. Onun ardında daha bir uzun dəhliz var.
Bu dəfə könüllülərlə birlikdə irəli keçə bilirəm və şkaf haqqında deyilənlərin ordakı yaşayış səviyyəsini tamamilə dəqiq təsvir etdiyi məlum olur. sənədlərə görə, bu, şəxsi mənzildə yerləşən 20 kvadrat metrlik otaqdır. Əslində ilə otaq dəhliz divarında üfiqi şəkildə düzülmüş kupe-şkaflar kimi onlarla hissələrə bölünüb. Və bunlar, kirayə verilən, hər birində insan yaşayan bloklardır.
Dünyanın ən bahalı şəhəri
Honkonqun varlı sakinləri üçün ev, Viktoriya rayonunun ən yüksək yerində, körfəz və göydələn mənzərəli malikanə deməkdir. Ən kasıb honkonqlular üçün isə ev- içərisində sadəcə uzana biləcəyin metal qəfəs, yaxud qutu anlamına gəlir. Hər il yaşam səviyyəsi və milyarderlərinə görə reytinqlərə liderlik edən Honkonqda mənzil məsələsi xüsusilə ciddi problemdir.
3886 (AZN ekvivalenti) orta aylıq əmək haqqı fonunda şəhərdə bir mənzilin kirayəsi, təxminən, 4288 manatdır. Ev almaq olar, amma bir otaq üçün milyonlarla Amerika dolları ekvivalentində pul ödəmək lazımdır. Təəccüblü deyil ki, yeddi milyon yarım əhalisi olan şəhərin sakinlərinin əksəriyyəti nəinki özünə uyğun mənzil ala, heç kirayə də götürə bilmir. Bundan əlavə, statistika göstərir ki, 250 minədək honkonqlu, yəni şəhərin hər 30-cu sakini yoxsulluq həddində, yaxud yoxsul kimi yaşayır.
Belə kritik vəziyyətin yaranmasının səbəbi Honkonqun bütün ərazisinin hakimiyyətə məxsus olmasıdır. Üstəlik, hərraclarda icarəyə verilən torpaqların yalnız 7%-i mənzil tikintisi üçün istifadə olunur. Sözügedən hərraclarda varlı əcnəbi və çinli iş adamları qazanırlar. Onlar binalar tikir, sonra isə məhdud bazar imkanlarından və qiymətə nəzarətin olmamasından istifadə edərək yüksək kirayə qiymətləri təyin edirlər.
Bir çox ev sahibləri bölünmüş mənzillər, yaxud “subdivided apartments” üsulunu təcrübədən keçirirlər. Adətən, bu, sovet kommunal mənzilləri, yaxud yataqxanaları tipli, ümumi mətbəxi və ayaqyolu olan evlərdir. Ən ekstremal variant – qəfəs ev və məzar evlərdir. Burada bir otaq sonsuz sayda yataq-yerlərə bölünür.
Je Lay Şanla belə evlərdən birinin küçəsində tanış olmuşuq. Honkonq sakini Je ağır maddi və yaşayış problemləri olan insanlara yardım edən “Society for Community Organization” xeyriyyə təşkilatında işləyir. Bundan başqa, təşkilat hindlilərin “Faith Charity Foundation”-i kimi kiçik fondlara da kömək edir. Honqkonqun ən əsrarəngiz tərəflərini elə bu təşkilatın fəalları ilə birlikdə gördük.
Qəbir evlər
Könüllülər yemək paketlərini payladıqları müddətdə, mən də sakinlərdən biri ilə danışmağa çalışıram. Lyuk mənim ingiliscəmi anlamır, mən isə onun kantoncasını. Fəallardan kimsə tərcümədə kömək edir. Lyukun 63 yaşı var. Üç ildir ki, aylıq 402 manat ekvivalentində kirayə haqqı ödədiyi qutuda yaşayır. O səmimi şəkildə gülümsəyir və evinin fotolarını çəkməyimizə icazə verir, amma xahiş eləyir ki, onun üzünü göstərməyək.
Növbəti müsahibim Saymon Vodur. Onunla digər bölünmüş mənzildə rastlaşdıq. Şəklini çəkməyimizə qətiyyən etiraz etmədi. O, arxasını dəhlizdəki yeganə işıq mənbəyi olan tozlu pəncərəyə çevirərək yaşayış şkaflarının arasında qürurla dayanır. Ondan pozasını dəyişməsini xahiş etməyə utanıram, buna görə də fotolar qaranlıq, eyni zamanda da həddindən artıq işıqlı alınır.
Sakinlərdən bir çoxu üzlərinin çəkilməsini istəmir. Digərləri isə, deyəsən, əksinə, diqqətdən məmnundurlar. İcazə istədiyim hər kəs öz sadə məişətlərinin çəkməyə icazə verir. Belə hallarda mən də özümü narahat hiss edirəm: bunda müəyyən vuayerizm elementləri var, çünki bu fotolarda, demək olar ki, onların bütün həyatları gün üzünə çıxarılır. İnsanın sahib olduğu hər şeyi bir fotoya yerləşdirə bilmək qeyri-mümkün görünür. Amma bölünmüş mənzillərin sakinləri üçün bu, artıq barışdıqları reallıqdır.
Mənzil sahibləri isə nə fotoqrafları, nə də könüllüləri sevmirlər. “Subdivided apartments” – Honkonq hökumətinin lisenziyalaşdırma yolu ilə mübarizə apardığı qeyri-qanuni təcrübədir. Baş çəkdiyimiz heç bir evdə isə lisenziya, ya da icazə yoxdur.
“Belə yaşamaq çətindir, amma başqa çarəm yoxdur” – Saymon əllərini yellədir. Digər kirayənişinlər kimi o da, dövlətin bütün yardımlarına baxmayaraq, pulun yalnız yeməyə və kirayəyə çatdığını bildirir. Belə mənzilləri kirayələyənlərin əksəriyyəti işləyir – zibil yığırlar, mühafizəçi, satıcı, xadimə və muzdlu fəhlə kimi çalışırlar. Ancaq saatda, təxminən, 8 manat olan və iki ildən bir cüzi miqdarda artan minimal əmək haqqı normal mənzil kirayəsinin dəyərini ödəmir. Dünyanın ən bahalı şəhərində ən kasıblar üçün yer çox azdır.
Qəfəsdəki insanlar
Könüllüləri aparan avtobusumuz, Honqonkun, əhalinin ən sıx yaşadığı Monqkok rayonundan keçir. Könüllülər yolboyu özləri haqda həvəslə danışırlar. Honkonqda böyük hind icması yaşayır: kimisi burda doğulub, kimisi də uzun illər əvvəl burya köçüb. Qadınlardan biri yoxsul honkonqluların yaşayış şərtləri haqda heç bir təsəvvürünün olmadığını boynuna alır. Evsiz insanlara yardım edən digər könüllü hesab edir ki, bu insanların bəxti gətirib –onların, heç olmasa, başlarını salmağa bir daxmaları var. Qeyri-insani şərtlərdə yaşamağa məcbur olan yoxsul sakinləri xatırlayanda onunla heç cür razılaşmaq olmur.
Ziyarət etdiyimiz evlərdən biri səliqəsizliyi ilə yadda qaldı. Xaricdən işıqlı girişləri olan təmiz binaların içərisi isə həmin gün gördüklərimiz arasında ən dəhşətlisi idi. Böyük kvadrat otaq çirkli pəncərələrdən süzülən işıqla çətinliklə aydınlanırdı. İçindən yaşlı, yorğun simalar görünən qəfəslər divar boyu üç sıra düzülmüşdü.
Je Lay Şan danışır ki, bölünmüş mənzillərin sakinlərinin çoxu yaşı qırxı ötmüş tənha kişilərdir. Onun sözlərinə görə, bəziləri boşanmadan sorna evlərini keçmiş həyat yoldaşınlarına və uşaqlarına veriblər, bəzilərinin bütün yaxınları ölüb, kimisi əlildir, yaxud psixi pozğunluğu var.
Je məni Lyun Çoinlə tanış edir. Bu, 73 yaşlı, hündür və çox arıq kişidir. Onun heç bir yaxını yoxdur. Ümumiyyətlə, qonşularından başqa heç kimi yoxdur. 20 il əvvəl qəssab işləyib, amma bədbəxt hadisədən sonra barmaqlarını itirib və o vaxtdan qəfəsdə yaşayır. Lyun, Honkonq hökumətindən (1072 manat ekvivalentində) müavinət alır. O, bu məbləğin dörddə birindən çoxunu mənzilin kirayəsinə verir. Qalan pul çətinliklə yeməyə çatır. Ondan qəfəsdə yaşamağın necə olduğunu soruşuram.
“Əvvəl çətinlik çəkirdim, amma sonra xoşuma gəlməyə başladı” – Lyun deyir. – Bircə dəhşət isti olur və çoxlu taxtabiti var”.
Lyunun hökumət tərəfindən subsidiya edilən mənzil kirayələmək hüququ var. Əgər bunu eləsəydi, daha az məbləğə ayrıca bir otağı olardı. Amma o, qəfəsdə yaşamağa öyrəşib və qonşularından ayrılmaq istəmir.
Dik dayanmaq lyuksu
Son dayanacağımız girişi, gediş-gəlişli bazar küçəsindəki tərəvəz və balıq piştaxtasının arxasında olan binadakı mənzildir. Belə küçə və səliqəsiz girişlər Honkonqda on minlərlədir. Mənzilin girişində bizi 60 yaşlı qadın qarşılayır. Onun adı Bettidir, qonaqları gülərüzlə salmlayır. “Çox istidir. Burda pəncərə yoxdur”, – tərli üzümüzü görən Betti izah edir.
Betti mətbəxin arxasındakı dəhlizdə bir daxma kirayələyib. 1.70 santimetrlik boyla otağa girə bilmək üçün bir az əyilməli oluram. Burada televizor, yataq var və kiçik qəfəsdə dağsiçanı yaşayır. Yataq və televizor üçün şkafın arasında yalnız barmaqlarının ucunda dayana bilərsən. Betti mənzil üçün qonşularından 1.5 dəfə çox pul ödəyir, çünki o, öz iki kvadrat metrlik ərazisində dik dayana bilir.
Betti bizi təbəssümlə qarşılayan yeganə insan deyil. Sarıgülləri olan don geyinmiş mehriban bir qadın, şəfqətlə hər könüllüyə üzünü silmək üçün tualet kağızı uzadır: otaq, həqiqətən, çox istidir, nəfəs almaq mümkün deyil. Syu Yukun 68 yaşı var. Həyat yoldaşını itirəndən sonra bölünmüş mənzildə yaşayır. Betti kimi o da təkcə yataq yerləşən ayrıca mənzil kirayələyib. Bütün əşyalarını ya divarboyu düzüb, ya da yatağın üzərində tavandan asılıb.
Bölünmüş mənzilin sakinləri ilə vidalaşanda hər birini əlinin sıxırıq. Mənzil probleminin həllinə heç bir ümidləri olmadığı halda gülümsəməyə davam etdikləri üçün onlara, heç olmasa, bir dəfə hörmət və dəstəyimizi göstərmək istəyirik.
Çarə tapmaq
Uzun günün sonunda, axşam Je Lay Şanla mən kafedə əyləşmişik və o, SоCО haqda, kömək etdiyi insanlar, rəsmi statistika və real rəqəmlər barədə danışır. Onun işi hər gün insanların həyatını azca yüngülləşdirməyə çalışmaqdır. Je deyir ki, görüşdüyümüz, demək olar ki, hər kəs dövlət tərəfindən maliyyələşdirilən evlər üçün növbədədirlər. Honkonq hökuməti aylıq ödənişi 160-241 manat ekvivaletində, tualet və mətbəxi olan 15 kvadratmetrlik mənzillər təklif edir. Amma sosial evlər üçün növbələrin çatması uzun illər davam edə bilər.
Hazırda SoCO minimum əmək haqqının artırılması və 1998-ci ildə iqtisadi böhran və biznes şikayətləri səbəbi ilə ləğv edilmiş kirayə məbləğinin həcmi üzərində nəzarət haqda qanunun bərpası üçün mübarizə aparır. Je hesab edir ki, məmurlar Honkonqun yoxsul sakinlərinin maraqlarını nəzərə almadan kapitalist qərarlar verirlər. Azad bazar üçün şərait yaradan hökumət, sosial proqramdan uzaqlaşır və yalnız pulu olanın sözünü dinləyir.
İki dünyanın kontrastı Monqkokda xüsusilə sezilir. Biz kafedə əyləşdiyimiz müddətdə, yoxsulların yaşadığı evlərin yanından bir-birinin ardınca bahalı xarici avtomobillər şütüyür. “Honkonq varlı şəhərdir, bizim pulumuz var” – Je Lay Şan deyir. – Biz nə Afrikayıq, nə də başqa inkişaf etməmiş ölkə. Biz ÜDM üzrə dünyada ilk iyirmi şəhər arasındayıq. Buna görə də buna yol verə bilmərik”.
Je kimi fəalların, Cənub-Şərqi Asiyada əhalinin artımı və qlobal iqtisadi problemlər nəticəsində daha da ağırlaşan mövcud şərtləri dəyişdirə bilib-bilməyəcəyini zaman göstərəcək. Amma onun cəhdləri hörmətə layiqdir.
Mətn və fotolar: Kseniya Şeyhətdinova
Lenta.ru
Səhifəmizdə hər hansı səhv və ya qeyri-dəqiq məlumat gördükdə, həmin mətni seçib Ctrl+Enter düymələrini sıxaraq bu barədə bizə məlumat verməyinizi xahiş edirik.
