İndi biz kimə inanaq?

Hərdən keçmişdə çox məşhur olmuş, bütün evlərdə sevilən, izlənilən insanlar yadıma düşür.  Onlar indi hardadılar, nə edirlər? Əslində cavab bəllidir: kütlə onları necə bəh-bəhlə həzmi-rabedən keçirirdisə, indi də eləcə ifraz edib və unudub. Bir vaxtlar kütlənin ürəyini fəth eləmiş o insanlar artıq onu ümummilli orqazm həzzi ilə təmin edə bilmədikləri üçün təqaüdə göndərilib.

Məsələn, 90-cı illərin əvvəllərində çox tanınan, nimdaş yumoru ilə evlərimizə daxil olan Arif Quliyevi götürək. Bir dəfə rayonlardan birində “palatka” toyunda idim. Hamı içmişdi, bayağı musiqilər və rəqs edənlər ortalıqda terror əsdirirdi. Qəflətən “palatkaya” Arif Quliyev daxil oldu. Əvvəlcə taxma dişlərini çıxarıb toy əhlinə göstərdi, hər kəs qəşş elədi. Sonra Arif Quliyevdən başqa “gülməli” hərəkətlər tələb etdilər. Təbii ki, aktyor onların bütün tələblərini yerinə yetirməliydi. Burada “kapitalizm onu öz əsirinə çevirmişdi” deyib solçu draması yaratmayacam, ancaq kütlə gözlərimin önündə bir vaxtlar pərəstiş elədiyi insanı oyuncağa çevirmişdi.

Bu proses bio-kütlə üçün çox da əziyyətli olmur, o, dünən ucaltdığını bu gün rahatca, heç bir dilemma qarşısında qalmadan yerlərdə süründürə bilər. Çünki onu özü yaradıb. Zatən o insanların əksəriyyəti hər fürsətdə bunu təsdiqləyir, “məni sizlər var etdiniz, siz olmasaydınız, mən heç kim idim” deyərək kütlənin eqosuna xidmət etdiklərini boynuna alır.

Bu hal özünü kütlənin rəyindən asılı hala salmış siyasətçiyə, jurnalistə, ictimai xadimə, hətta prezidentlərə də aiddir. Son proseslərdə işlədiyim sahənin vasitəsilə bunu daha aydın müşahidə etdim.

Dünənə qədər kütlə tərəfindən (bunun fərqində olmaq belə qəribə hiss elətdirir) qəhrəman elan olunan, hər proqramı saysız izlənmə alan jurnalist Sevinc Osmanqızı və digər mühacir blogerlərin timsalında cəmiyyətdə gedən prosesləri bir daha analiz etmək imkanım oldu, onsuz da fərqində olduğum şeyləri daha dərindən dərk etdim.

Sevinc Osmanqızı son proqramında Avropada və Amerikada keçirilən aksiyalarda azərbaycan tərəfinin iğtişaş yaratdığını, bütün proseslərin Bakıdan idarə edildiyini söyləyir. Başqa bir “bodybuilder” bloger isə baş verənlərin onu öldürmək üçün planlandığını deyir (narsizmin bu səviyyəsi ilə ilk dəfə rastlaşıram). Yəni, yüzillərə söykənən münaqişə tarixi, qarşı tərəfin miatsum eşqi, ASALA tərəfdarlarının sivil aksiyalara hücumları və s., necə deyərlər, “İlhamın oyunu” imiş.

Bu iddialar məni bir neçə ehtimal barədə düşünməyə vadar edir: birinci, azərbaycan diasporasının fəaliyyətinin güclənməsi bu şəxsləri qorxuya salıb; ikinci onlar yaşadıqları yerdə ermənilərin hücumuna məruz qalmaqdan qorxurlar. Diasporanın fəaliyyətindən qorxmalarının səbəbi o ola bilər ki, həmin fəaliyyət nəticəsində yeni, daha savadlı, obyektiv, AXCP-YAP dilemmasının fövqündə dayanan, rasional simalar ortaya çıxar və eyni zamanda söyüş söyməklə, nifrət nitqləriylə özünə siyasi kapital yığmış şəxslərin maliyyə mənbələrini əllərindən alarlar. İkinci ehtimal anlaşılandır – can qorxusu. Lakin burada diqqətçəkən daha bir məqam var: Qarabağ-Təbriz mövzusu ilə daima bio-kütləni manipulasiya edən, xal yığan bu şəxslər niyə, məhz, indi sülhpərvər kosmopolitlərə çevriliblər? Paradoksaldır.

Əlbəttə, bu istiqamətdə dəyişiklik müşahidə eləmək çox gözəl olardı, amma sözügedən insanların, ümumiyyətlə, kim olur-olsun, bir gün içində millətçidən kosmopolitə çevrilməsi qeyri-mümkündür.

Yəqin, dünənə qədər onlara qəhrəman gözüylə baxanlar da bu “mümkünsüzlüyü” hiss elədilər və nəticədə onlar kütlənin linçi ilə üzləşdilər. Əllərində qalan kart isə budur: hamısı İlhamın oyunudur!

Yeri gəlmişkən, sosial şəbəkələrdə, işlədiyim media orqanında yazılan rəylərə, inboxa gələn mesajlara əsasən, deyə bilərəm ki, artıq “İlhamın oyunudur!” ifadəsi də öz əhəmiyyətini, sehrini itirib və bunun təqsirkarı, səbəbkarı da elə bayaqdan haqqında danışdığım “qəhrəmanlar”dır.

Açığı, bu gün sosial şəbəkələrdə müşahidə etdiklərimdən sonra, “İlhamın oyunları”nın sözügedən şəxsləri “xilas edəcəyini”, nüfuzlarını geri qaytaracağını düşünmürəm. Çünki kütlə artıq o möcüzəvi sualı verməyə başlayıb: İndi biz kimə inanaq?

Əgər bir azərbaycanlı bu sualı verirsə, deməli, öz bütü onu kifayət qədər məyus edib, tələblərinə cavab verməyib, hələ bu, bəs deyilmiş kimi, öz şəxsi azadlığını üstün tutaraq onu təhqir edib.

Adətən, bu sualı eşidəndə gözümdə belə bir mənzərə canlanır: hansısa ibtidai bir tayfa özünə məhdud resurslarla tanrı düzəldir, sonra təbii fəlakət onu dağıdır. Sizcə, həmin anda da verilən ilk sual bu olmayacaq?

Özü-özlüyündə “indi biz kimə inanaq?” sualının dərin təhlilə ehtiyacı var. Əgər bu sualın üzərində işlənilsə, təhlil edilsə, bio-kütləni anlamaq, onu daha dərindən başa düşmək bir az asanlaşa bilər. Son dərəcə ilahi bir sualdır. Hətta bu sual Erkin Qədirlinin bir aforizmini yadıma salır: “Kütlə bəzən qəhrəman axtarışına çıxır. Sonra onu məhv etmək üçün…”

Bir ay əvvəl Sevinc Osmanqızını tənqid eləsən, ağır linçlə üzləşə, intihara qədər uzanan bir prosesdən keçə bilərdin, ancaq kütlə özü bunu bir günün içində qəhrəman saydığı insanlara tətbiq etdi. İndi isə yeni qəhrəmanların axtarışı başlayır, necə deyərlər “Winter is comming!” Amma bir şeyi də nəzərə almaq lazımdır: Artıq kütlə sorğulamağı bacarır (kütlə hər zaman kütlədir, onun hərəkət düsturu həmişə eynidir). Kütlə paradoksallığı qəbul etmir, bu, onda ikrah doğurur. Yeni qəhrəmanlar bunu unutmamalıdılar.

“İndi biz kimə inanaq?” sualına isə şəxsən mən belə cavab verirəm: İlk növbədə özünüzə inanın. Bu, başqalarına inanıb məyus olmaqdan qat-qat yaxşıdır.