Azlogos
  • Kimlər var
  • Bizi tanı

Rusiya Liviyada necə güc faktoruna çevrildi? Alkoqol - qədərində içmək bacarığı və genlər İntihar və azadlıq Xankəndinə niyə girmədik? XXI əsrdə ölüm nədir və niyə biz ondan qorxuruq?
  • Mövqe
  • İntervü
  • Kültür
  • Elm
  • Sərbəst
  • Bazar
  • Gender
  • Dizayn
  • FOTO QRAFİKA
  • COVID-19
  • Vətən müharibəsi
  • Video
Nəticə yoxdur
Bütün nəticələri gör
Azlogos
Nəticə yoxdur
Bütün nəticələri gör

Dönər, muğam, “donos”

Elmir Mirzəyev Elmir Mirzəyev
., Mövqe
26 İyun 2020

Balkonlardan polisə “zakaza” mahnı oxuyanlardan hamı yazdı, güldü, mırt tutdu, şedevrik zarafatlar da oldu. Muğamçıları linç etdilər, ələ saldılar, ittiham etdilər, doladılar.

Əslində, şəxsən bizim üçün yeni heç bir şey olmayıb, hələ illər öncə, gəncliyin tribunası – “Alma” qəzetində, bu problematika haqda yazmışdım, sonra 10 il əvvəl “Bir daha muğam haqqında” məqaləsində bu fenomeni araşdırmışdım. Ən elementar, çağdaş zamanın optikasından olmazın iyrənc görünən bu mədhiyyəçiliyin mahiyyətini araşdırma cəhdinə görə necə bir qarğış-nifrin obyekti olmuşduq, bir yaradan bilir, bir də həmin zamanı xatırlayanlar. Cəmiyyət bu fikirləri eşitməyə, qavramağa ümumiyyətlə hazır deyildi.

İndi isə buyur, lapdan “Dönərə görə oxu” aksiyası ilə üzləşən camaatımız özünü sanki bunu ilk dəfə görürmüş kimi aparır – təəccüblənir, ələ salır, istehza edir, gülür.

Yaxşı, gəlin bu problematikanın nədən qaynaqlandığını, kökünün harada olduğunu düşünək. Bəlkə həmin muğamçılardan daha çox cəmiyyətin özündədir problem? Çünki həmin o “oxuyançılar” da cəmiyyətin çox orqanik bir hissəsidir axı deyəsən?

Gənclik illərində çox-çox sadəlövh idim, yenidənqurma zamanında, 1989-cu ildə «Новый Мир» (“Yeni Dünya”) ədəbi jurnalında ilk dəfə dərc edilmiş A.Soljenitsın (“Arxipelaq QULAQ”), ondan az öncə V.Qrossman (“Həyat və tale”), A.Rıbakov (“Arbatın övladları”), bundan başqa Y.Zamyatinin “Biz” romanlarını, eyni zamanda M.Bulqakovun o zamanlarda yenicə işıq üzü görmüş “İt ürəyi” (1988-də lentə alınmış filmi bəlkə romandan da güclü alınmışdı) və “Fəci yumurtalar” satirik–sosial fantastikasını, başqa müəllifləri də oxuyub, ən əsası da həmin dönəmdə gürcü rejissoru Tengiz Abuladzenin bütün sovetlərdə guruldamış “Tövbə” filmindən sonra dəhşətə gəlirdim ki, insan necə bu cildlərə girə bilər, necə donos yaza bilər, o nə cəmiyyət, nə ictimai quruluşdur ki, bəşərin xislətində bunca iyrənc qatlar açıb.

Həmin illər homo soveticusun qaxsımış beyinlərində çevriliş yaşanırdı, mən də düşünürdüm ki, (əslində hazırda da bu fikirdəyəm) bütün baş verənlərin önəmli təqsiri cəmiyyətdəki təmayüldür, ümumi ab-hava və ideoloji quruluşdur. Beləcə, o zaman kommunist quruluşuna və ideyasına dərin ikrah hissi yarandı.

O zaman düşünürdüm ki, əsas məsələ ictimai quruluşun dəyişilməsidir, bu baş verən kimi insanlar da dəyişəcək. Fikirləşirdim ki, xalq çox mücərrəd bir anlayışdır və adamların çoxu cəmiyyətdəki ümumi atmosferə uyğun olaraq rezin kimi dəyişir, ən azından dəyişmək olar onları. Əslində həqiqətən də belədir, amma necə deyərlər, problemə gənclik illüziyalarsız, eyni zamanda yaşlıların qallüsinasiyaları olmadan baxanda bir çox məsələnin mahiyyəti aşkara çıxır.

Həmin illərdə əsla inanmazdım ki, bir daha həmin dövrlərin tipajları xortlasın, daha doğrusu yenidən kopyaları çıxsın, çünki həmin personajları yalnız artıq incəsənətdə – kino və ədəbiyyatda görərik, düşünürdüm. Axı onları həmin zaman doğurmuşdu, həmin dövrlə də ölməli idilər – həmişəlik.

Lakin həyat bizə çox dərslər keçdi. Zaman da istənilən ədəbiyyatı, kinonu üstələyəcək görüntülərə, personajlara şahid etdi. “Yəhudiləri Gestapoya satanları” da, “NKVD-yə donos yazan” tipajları da real həyatda gördük, ən azı anladıq ki, bu kimi tiplər görünür əbədidir və heç bir dövrün dəyişə bilməyəcəyi əcaib psixo-fiziologiyaya sahib olur.

Həqiqət bundadır ki, bu tipajlar üçün ictimai quruluşun elə bir əhəmiyyəti yoxdur, bunlar Kantın məşhur “özündə şey” (Ding an sich) anlayışı kimi varlıqlardır və hər zaman, istənilən ictimai quruluşda, istənilən cəmiyyətdə mövcud olacaqlar. Əlbəttə ki, bunların könlü istərdi ki, NKVD, yaxud Gestapo dövründəki tək bir atmosfer hakim olsun, o zaman bakretiyaların ilıq mühitdə necə bir vüsətlə artması kimi, bunların da ilhamlanıb, necə qanad çaldığını görərdik, amma hazırkı halda da mövcudluqlarını qorumaqdadırlar. Sadəcə həmin dövrdən fərqli olaraq, indi çox məsələlər prozaik bir forma alıb.

İndi isə əminəm, necə ki, gördüyünüz bu yaltaqlıq-yarınma olduğu kimi realdır, bütün bu dövrlər ərzində donoslar da daim yazılıb, sadəcə yazanların əməkləri boşuna gedir böyük əmsalla. Çünki göndəriləcək elə bir ünvan yoxdur, harasa getsə də elə bir fikir verən olmur. Yazıqlar necə əzab çəkir, necə yağlılarını yazardılar əyyam o əyyam olsaydı.

Təkrar edirəm – həmin o donosları yazanlar heç bir yerə buxarlanmayıb, ətrafımızda gəzirlər, lap yaxınlığımızdadır, bu cəmiyyətdəki çoxları da 37-ci ilin atmosferini də, hökmləri verən o “troykaları”, yəni “xalq məhkəmələrini” də alqışlarla qarşılardı.

8ddc05b7ede85c7f788bd1f2919a816b
Solomon Nikritin, “Xalq Məhkəməsi” (1934)

Amma səmimi deyim ki, o zamanlar, 1989-cu ildə bunların belə olacağını, hətta indiki ağlımla da, düşünə bilməzdim. Məsələn, ən sadəsi, incəsənət adamlarına fəxri adların verilməsinin ləğv olacağını düşünmüşdüm. Axı aydın idi ki, əməyə və xalqa apellyasiya edən bu fəxri adlar totalitar rejimin kütlənin idarəsi üçün yaratdığı mükafatlandırmalardır və ən azından səslənməsi olduqca arxaikdir. Lakin yox, şahidi oldum ki, mənim mənsub olduğum nəsil də nəinki bu adlardan imtina edər, tam əksinə, əksəriyyət (yəni ki, əslində hamı, bəzi çox nadir istisnalarla) acgözlüklə bunun həsrətindədir. Bu yaxınlarda AzLogos-da istedadlı pianoçu Zakir Əsədovla müsahibə dərc edildi. Orada Zakir də vurğulayıb ki, “fəxri ad sənət adamı üçün dəyər deyil.”

Amma Zakir o qədər mədəni və nəzakətli insandır ki, bəzi məsələləri dilə gətirmir. Onunla bu tərzdə rəftar edə bilməzdilər, amma Bəstəkarlar İttifaqındakı bir gədanın başqa bir pianoçunu çağırıb “yekə oğlansan, yaşın da gedir, 15 min tap, səni Əməkdar Artist eləyək” – deməsini də səsləndirməyəcəkdi. Çünki privat məlumatdır, hərçənd, musiqiçilərin simsiz teleqrafında hamı bilir bu söhbəti. Belə baxanda, əslində ucuz qiymət oxuyublar. Deyilənə görə camaat onu almaqdan ötrü 50 min verir, hələ üstündə başqa şeylər də.

Nəsə, kimsəyə notasiya oxumaq fikrim yoxdur, “bunların hamısı həyatın prozasıdır” deyəcək indi ağıllıdan ağıllı insanlarımız. İctimai təmayül – bu ən başlıca məsələdir, çünki insan homo sapiens olaraq primatlara aiddir, heyvanın bu növü üçünsə toplumun fikri, yəni ictimai şüur çox vacibdir. İctimai şüuru təməlindən dəyişmək gərəkdir ki, yarınma və donos yazma fikrinə düşən olmasın, xanımlar və cənablar.

Paylaş

Səhifəmizdə hər hansı səhv və ya qeyri-dəqiq məlumat gördükdə, həmin mətni seçib Ctrl+Enter düymələrini sıxaraq bu barədə bizə məlumat verməyinizi xahiş edirik.

Oxumağa dəyər

thumbs_b_c_4d830fd26ec2308949afb4e24470a843
.

Rusiya Liviyada necə güc faktoruna çevrildi?

15 Yanvar 2021
RIAN_00136586_HR_ru-pic4_zoom-1000x1000-65244
.

Alkoqol – qədərində içmək bacarığı və genlər

15 Yanvar 2021
Seymur-Baycan-yazıçı
.

İntihar və azadlıq

14 Yanvar 2021
1552562310-город Степанакерт, Арцах - Stepanakert city, Artsak
.

Xankəndinə niyə girmədik?

13 Yanvar 2021
beaten-to-death-1538703563-1563041099-1592017534-1599969096
.

XXI əsrdə ölüm nədir və niyə biz ondan qorxuruq?

13 Yanvar 2021
7196877808_0e5d10d0f6_h
.

Gələcəyin müharibələri nəyə bənzəyəcək?

11 Yanvar 2021

Redaktorun seçimi

Həqiqi iman sahibi təhlükəsi

Təkə-türkmən elində

Flora Kərimovanın sidik terapiyası

Əsl kommunizm necə olur?

“Həmkarlar” karikaturası

Zabbalin – peşəkar zibil yığanlar şəhəri

Tütünçü

Michael Reinhard Heß: “Elm adamı öz işi ilә cәmiyyәtә fayda vermәlidir”

Gözlənilən oldu, “Məxməri inqilab” baş tutdu

Armine Adibekyan: «Ələkbərlə Seymur mühacirətdədilər, Əylisli isə təhqir olunub»

Mtatsminda parkının pilləkənləri

Panik atak və “əsəbiləşmə” məsləhəti

Ağ və qaranın 50 çaları

Uduzduğumuz müharibə

Prof. Məsud Aşina: “Azərbaycan cilalanmaya ehtiyacı olan almazdır”

Böyük depressiya

TeamViewer-dən rekord hissə satışı

Qadınların qara paltarı – Milan Kunderanın etirafı, Ramiz Rövşənin arzusu

Autizm haqqında hər kəsin bilməli olduğu 10 fakt

Qərib “cinlər” diyarında

Azərbaycanlıların dəyərləri

“Rusiyanı sevin, Rusiyanı qəbul edin, Rusiyanı bağrınıza basın.”

İlqar Məmmədovun «arvadları»

Müharibə və milli efir

Gürcüstanın mədəniliyi

Tofiqus Yaqubus. Post-modern karnaval

Cəfər Cabbarlının ölümü – 2

“Bakirə intiharlar” və identiklik sorağında

İkinci Qarabağ Müharibəsi: səbəblər və ilkin şərtlər

“Müdrik xalq” necə “məsuliyyətsiz” oldu?

Dönər, muğam, “donos”

Elmir Mirzəyev Elmir Mirzəyev
., Mövqe
26 İyun 2020

Balkonlardan polisə “zakaza” mahnı oxuyanlardan hamı yazdı, güldü, mırt tutdu, şedevrik zarafatlar da oldu. Muğamçıları linç etdilər, ələ saldılar, ittiham etdilər, doladılar.

Əslində, şəxsən bizim üçün yeni heç bir şey olmayıb, hələ illər öncə, gəncliyin tribunası – “Alma” qəzetində, bu problematika haqda yazmışdım, sonra 10 il əvvəl “Bir daha muğam haqqında” məqaləsində bu fenomeni araşdırmışdım. Ən elementar, çağdaş zamanın optikasından olmazın iyrənc görünən bu mədhiyyəçiliyin mahiyyətini araşdırma cəhdinə görə necə bir qarğış-nifrin obyekti olmuşduq, bir yaradan bilir, bir də həmin zamanı xatırlayanlar. Cəmiyyət bu fikirləri eşitməyə, qavramağa ümumiyyətlə hazır deyildi.

İndi isə buyur, lapdan “Dönərə görə oxu” aksiyası ilə üzləşən camaatımız özünü sanki bunu ilk dəfə görürmüş kimi aparır – təəccüblənir, ələ salır, istehza edir, gülür.

Yaxşı, gəlin bu problematikanın nədən qaynaqlandığını, kökünün harada olduğunu düşünək. Bəlkə həmin muğamçılardan daha çox cəmiyyətin özündədir problem? Çünki həmin o “oxuyançılar” da cəmiyyətin çox orqanik bir hissəsidir axı deyəsən?

Gənclik illərində çox-çox sadəlövh idim, yenidənqurma zamanında, 1989-cu ildə «Новый Мир» (“Yeni Dünya”) ədəbi jurnalında ilk dəfə dərc edilmiş A.Soljenitsın (“Arxipelaq QULAQ”), ondan az öncə V.Qrossman (“Həyat və tale”), A.Rıbakov (“Arbatın övladları”), bundan başqa Y.Zamyatinin “Biz” romanlarını, eyni zamanda M.Bulqakovun o zamanlarda yenicə işıq üzü görmüş “İt ürəyi” (1988-də lentə alınmış filmi bəlkə romandan da güclü alınmışdı) və “Fəci yumurtalar” satirik–sosial fantastikasını, başqa müəllifləri də oxuyub, ən əsası da həmin dönəmdə gürcü rejissoru Tengiz Abuladzenin bütün sovetlərdə guruldamış “Tövbə” filmindən sonra dəhşətə gəlirdim ki, insan necə bu cildlərə girə bilər, necə donos yaza bilər, o nə cəmiyyət, nə ictimai quruluşdur ki, bəşərin xislətində bunca iyrənc qatlar açıb.

Həmin illər homo soveticusun qaxsımış beyinlərində çevriliş yaşanırdı, mən də düşünürdüm ki, (əslində hazırda da bu fikirdəyəm) bütün baş verənlərin önəmli təqsiri cəmiyyətdəki təmayüldür, ümumi ab-hava və ideoloji quruluşdur. Beləcə, o zaman kommunist quruluşuna və ideyasına dərin ikrah hissi yarandı.

O zaman düşünürdüm ki, əsas məsələ ictimai quruluşun dəyişilməsidir, bu baş verən kimi insanlar da dəyişəcək. Fikirləşirdim ki, xalq çox mücərrəd bir anlayışdır və adamların çoxu cəmiyyətdəki ümumi atmosferə uyğun olaraq rezin kimi dəyişir, ən azından dəyişmək olar onları. Əslində həqiqətən də belədir, amma necə deyərlər, problemə gənclik illüziyalarsız, eyni zamanda yaşlıların qallüsinasiyaları olmadan baxanda bir çox məsələnin mahiyyəti aşkara çıxır.

Həmin illərdə əsla inanmazdım ki, bir daha həmin dövrlərin tipajları xortlasın, daha doğrusu yenidən kopyaları çıxsın, çünki həmin personajları yalnız artıq incəsənətdə – kino və ədəbiyyatda görərik, düşünürdüm. Axı onları həmin zaman doğurmuşdu, həmin dövrlə də ölməli idilər – həmişəlik.

Lakin həyat bizə çox dərslər keçdi. Zaman da istənilən ədəbiyyatı, kinonu üstələyəcək görüntülərə, personajlara şahid etdi. “Yəhudiləri Gestapoya satanları” da, “NKVD-yə donos yazan” tipajları da real həyatda gördük, ən azı anladıq ki, bu kimi tiplər görünür əbədidir və heç bir dövrün dəyişə bilməyəcəyi əcaib psixo-fiziologiyaya sahib olur.

Həqiqət bundadır ki, bu tipajlar üçün ictimai quruluşun elə bir əhəmiyyəti yoxdur, bunlar Kantın məşhur “özündə şey” (Ding an sich) anlayışı kimi varlıqlardır və hər zaman, istənilən ictimai quruluşda, istənilən cəmiyyətdə mövcud olacaqlar. Əlbəttə ki, bunların könlü istərdi ki, NKVD, yaxud Gestapo dövründəki tək bir atmosfer hakim olsun, o zaman bakretiyaların ilıq mühitdə necə bir vüsətlə artması kimi, bunların da ilhamlanıb, necə qanad çaldığını görərdik, amma hazırkı halda da mövcudluqlarını qorumaqdadırlar. Sadəcə həmin dövrdən fərqli olaraq, indi çox məsələlər prozaik bir forma alıb.

İndi isə əminəm, necə ki, gördüyünüz bu yaltaqlıq-yarınma olduğu kimi realdır, bütün bu dövrlər ərzində donoslar da daim yazılıb, sadəcə yazanların əməkləri boşuna gedir böyük əmsalla. Çünki göndəriləcək elə bir ünvan yoxdur, harasa getsə də elə bir fikir verən olmur. Yazıqlar necə əzab çəkir, necə yağlılarını yazardılar əyyam o əyyam olsaydı.

Təkrar edirəm – həmin o donosları yazanlar heç bir yerə buxarlanmayıb, ətrafımızda gəzirlər, lap yaxınlığımızdadır, bu cəmiyyətdəki çoxları da 37-ci ilin atmosferini də, hökmləri verən o “troykaları”, yəni “xalq məhkəmələrini” də alqışlarla qarşılardı.

8ddc05b7ede85c7f788bd1f2919a816b
Solomon Nikritin, “Xalq Məhkəməsi” (1934)

Amma səmimi deyim ki, o zamanlar, 1989-cu ildə bunların belə olacağını, hətta indiki ağlımla da, düşünə bilməzdim. Məsələn, ən sadəsi, incəsənət adamlarına fəxri adların verilməsinin ləğv olacağını düşünmüşdüm. Axı aydın idi ki, əməyə və xalqa apellyasiya edən bu fəxri adlar totalitar rejimin kütlənin idarəsi üçün yaratdığı mükafatlandırmalardır və ən azından səslənməsi olduqca arxaikdir. Lakin yox, şahidi oldum ki, mənim mənsub olduğum nəsil də nəinki bu adlardan imtina edər, tam əksinə, əksəriyyət (yəni ki, əslində hamı, bəzi çox nadir istisnalarla) acgözlüklə bunun həsrətindədir. Bu yaxınlarda AzLogos-da istedadlı pianoçu Zakir Əsədovla müsahibə dərc edildi. Orada Zakir də vurğulayıb ki, “fəxri ad sənət adamı üçün dəyər deyil.”

Amma Zakir o qədər mədəni və nəzakətli insandır ki, bəzi məsələləri dilə gətirmir. Onunla bu tərzdə rəftar edə bilməzdilər, amma Bəstəkarlar İttifaqındakı bir gədanın başqa bir pianoçunu çağırıb “yekə oğlansan, yaşın da gedir, 15 min tap, səni Əməkdar Artist eləyək” – deməsini də səsləndirməyəcəkdi. Çünki privat məlumatdır, hərçənd, musiqiçilərin simsiz teleqrafında hamı bilir bu söhbəti. Belə baxanda, əslində ucuz qiymət oxuyublar. Deyilənə görə camaat onu almaqdan ötrü 50 min verir, hələ üstündə başqa şeylər də.

Nəsə, kimsəyə notasiya oxumaq fikrim yoxdur, “bunların hamısı həyatın prozasıdır” deyəcək indi ağıllıdan ağıllı insanlarımız. İctimai təmayül – bu ən başlıca məsələdir, çünki insan homo sapiens olaraq primatlara aiddir, heyvanın bu növü üçünsə toplumun fikri, yəni ictimai şüur çox vacibdir. İctimai şüuru təməlindən dəyişmək gərəkdir ki, yarınma və donos yazma fikrinə düşən olmasın, xanımlar və cənablar.

Paylaş

Səhifəmizdə hər hansı səhv və ya qeyri-dəqiq məlumat gördükdə, həmin mətni seçib Ctrl+Enter düymələrini sıxaraq bu barədə bizə məlumat verməyinizi xahiş edirik.

Oxumağa dəyər

thumbs_b_c_4d830fd26ec2308949afb4e24470a843
.

Rusiya Liviyada necə güc faktoruna çevrildi?

15 Yanvar 2021
RIAN_00136586_HR_ru-pic4_zoom-1000x1000-65244
.

Alkoqol – qədərində içmək bacarığı və genlər

15 Yanvar 2021
Seymur-Baycan-yazıçı
.

İntihar və azadlıq

14 Yanvar 2021
1552562310-город Степанакерт, Арцах - Stepanakert city, Artsak
.

Xankəndinə niyə girmədik?

13 Yanvar 2021
beaten-to-death-1538703563-1563041099-1592017534-1599969096
.

XXI əsrdə ölüm nədir və niyə biz ondan qorxuruq?

13 Yanvar 2021
7196877808_0e5d10d0f6_h
.

Gələcəyin müharibələri nəyə bənzəyəcək?

11 Yanvar 2021

Facebook Youtube Instagram Twitter

az-ag

Dünya azərbaycanlılarının intellektual platformasıdır. Qayəmiz, harada yaşamasından asılı olmayaraq, azərbaycanlılar arasında dünyəvi ideyaları, yüksək zövqü, tənqidi düşüncəni yaymaq və dəstəkləməkdir.

 

 

Bölmələr

  • Mövqe
  • İntervü
  • Kültür
  • Elm
  • Sərbəst
  • Bazar
  • Gender
  • Dizayn
  • FOTO QRAFİKA
  • COVID-19
  • Vətən müharibəsi
  • Video

Redaksiya

Təsisçi: Prof. Məsud Aşina

Baş redaktor: Ələkbər Əliyev

Şef redaktor: Elmir Mirzəyev

Redaktor: Aygün Aslanlı

Texniki direktor: Camal Əli

Kino: Sevda Sultanova

İncəsənət: Emin Əliyev

Elm: Hacı Hacıyev

Tarix: Tural Həmid

İqtisadiyyat: Dünya Sakit

Foto: Abbas Atilay

Qrafika: Gündüz Ağayev

Dizayn: Sahil Qənbərli

Tərcüməçilər: Rəvan Quluzadə, Fəxri Qocayev

azlogos.eu / azlogos.az / azlogos.ru
Dizayn və icra: Azlogos & JmlStudio /
E-mail: redaksiya@azlogos.eu

Nəticə yoxdur
Bütün nəticələri gör
  • Mövqe
  • İntervü
  • Kültür
  • Elm
  • Sərbəst
  • Bazar
  • Gender
  • Video
  • Dizayn
  • Foto-qrafika
  • Kimlər var
  • Bizi tanı
  • TV

azlogos.eu / azlogos.az / azlogos.ru
Dizayn və icra: Azlogos & JmlStudio /
E-mail: redaksiya@azlogos.eu

Welcome Back!

Login to your account below

Forgotten Password?

Create New Account!

Fill the forms bellow to register

All fields are required. Log In

Retrieve your password

Please enter your username or email address to reset your password.

Log In

Add New Playlist

Səhv və ya qeyri dəqiq məlumatı bildir

Göndər Cancel