Dəyərlər olmayanda

Facebookda ara-sıra #sual həşteqi ilə sosial-psixoloji suallar paylaşıram. Bu, insanları müşahidə etməyə, onları az-çox tanımağa xidmət edir. İnsan təbiəti, onun dərinlikləri, bir sözlə insanın psixologiyası ən çox maraq göstərdiyim sahələrdəndir. Ona görə adamlara sual verməkdən xoşum gəlir. Təbii ki, özümə də çoxlu suallar verir və həmin sualların ətrafında düşünürəm. Suallar özümüzü yaxşı tanımağa, ətraf-mühiti qavramağa, ümumi təhlil qabiliyyətimizin inkişafına müsbət təsir edir.

Bir neçə gün öncə sosial şəbəkədəki dostlara yenidən belə bir sualla müraciət etdim: “Xoşbəxtliyi yoxsa güclü olmağı seçərdiniz?”

Onlardan seçimlərinin səbəbini də yazmağı xahiş etdim.

Belə götürəndə sual öz-özlüyündə primitiv görünür. Həmin suala cavablar situasiyaya görə dəyişə bilər. Ancaq yenə də bu barədə düşünərkən beyindən keçən fikirlər arasında fərdi şəkildə assosiasiyalar yaranır və öndə olan hadisələri təhlil edib, ona uyğun cavablarla konkretliyə yaxınlaşırıq. Beləliklə, dostlara verdiyim suala müxtəlif cavablar gəldi. Əsas etibarı ilə insanların çoxu xoşbəxt olmağı seçdiklərini vurğuladılar. Səbəb olaraq da xoşbəxt olarkən, güclü olmağın önəmli olmadığını, güclü olmağın heç yada düşmədiyini, həmçinin xoşbəxt olmağın elə güclü olmaq sayıldığını iddia etdilər. 

Təbii ki, suala cavab yazanların fikirlərinə hörmət edir, onların bu barədə çıxardığı nəticələrlə razı olmasam da, həmin şəxsi fikirlərin yanlış olduğunu da bildirmirəm. Bu yerdə “hərənin özünə görə həqiqətləri var” cümləsini işlətməliyəm. İşlənən deyim nə qədər şablon olsa da, özündə müəyyən reallıqları ehtiva edir.

İndi bu barədə öz fikirlərimi bölüşməyə çalışacağam. Qeyd edim ki, burda da şəxsi təhlildən ələnib, meydana çıxan düşüncələr subyektiv məna daşıyır. Özümü digərlərindən ağıllı hesab etmirəm.

Xoşbəxtlik və güclü olmaq arasında seçim haqda düşünərkən həyatımda baş verən hadisələr, əsas da müəyyən situasiyalarda dilemma qarşısında qalıb, seçim qərarı verməli olduğum anları xatırladım.

İnsanın həyatdakı əsas motivi xoşbəxt olmaqdır. Bu danılmazdır. Hətta, intihara qərar verən şəxs də xoşagəlməz anlardan, onu cana yığan həyatdan xilas olmaq üçün bu aktı reallaşdırmağa çalışır.

Ümumiyyətlə, kiminsə dilemma qarşısında qalmağı ağır haldır. Lakin bəzən bununla qarşılaşmalı oluruq.

Həyatda insanlar üçün çox vacib rol oynayan amillər var. Bəşəriyyət hər gün bu amilləri əldə etmək üçün çalışır və onları həyatda hər şeydən vacib sayır.
Nədir bunlar?

Pul (var-dövlət)

Adamlar təbii ehtiyaclarını ödəməkdən savayı, həm də onları daim yarışa səsləyən təbiətlərindəki ehtiras ilə çoxlu var-dövlət əldə etməyə çalışırlar. Bəs, varlı adamların hamısı xoşbəxtdir?! Təbii ki, yox. O qədər imkanlı şəxslər var ki, bir anlıq rahatlıqları, həyat harmoniyaları əskikdir.

Sevgi

İnsan sevəndə hətta bədənində kimyəvi dəyişikliklər baş verir. Bu elə bir duyğudur ki, dünyamızı tam olaraq qaranlığa qərq olmaqdan qoruyur. Ancaq sevgi həm də bir çox adamı bədbəxt edir, onu ağlasığmaz zərərli hərəkətlərə sövq edir.

Xoşbəxtlik

Kim xoşbəxt olmaq istəməz ki?! Yuxarıda da qeyd etdiyim kimi bu bizim həyat motivimizdir. Pul və sevgi də bizə xoşbəxtlik gətirir. Xoşbəxtlik çox güclü duyğudur və o, bizi çalışmağa təşviq edir. Ancaq onun da yarımçıq tərəfləri var.

Sadaladığım üç amilin üçü də bizlər üçün vacib və hər zaman arzuladığımız nəsnələrdir. Ancaq və lakin indi qeyd edəcəyim amil onların hamısından da önəmlidir. Çünki məhz o əskik olanda pul da, sevgi də, xoşbəxtlik də alayarımçıq olur.

Bəs, insan üçün həyatdakı ən vacib amil nədir?

Cavab verirəm: DƏYƏRLƏR!

Yazını oxuyanlardan bəzilərinin “dəyərlər” ifadəsini oxuduqdan sonra, ağızlarını necə büzdüklərini, qaşlarını düyünləyib, üzlərini turşutduqlarını indidən təsəvvür edirəm.

“Dəyərlər” ifadəsi qulağa çox sıxıcı gəlir, hə? Hətta bu sözün insan üçün vacib amil olduğunu ilk dəfə duyanlar belə ola bilər. Çox təbiidir. Bu barədə təəssüf ki, olduqca az danışırlar. Bir çox hallarda isə danışmırlar. 

Bəli, yaxşı dəyərlər, puldan, sevgidən və hətta həyat motivimiz olan xoşbəxtlikdən də önəmlidir. Çox sadə bir misal çəkəcəyəm. Razılaşmalıyıq ki, “fast food” sayılacaq qidalar çox dadlıdır. Bu qəbildən olan başqa qidalar və içkilər də var, hansı ki, onların fəal istehlakı sağlamlığımıza zərərlidir. Biz nə gəldi yesək, artıq çəki yığıb, formamızı itirəcək, eyni zamanda sağlamlığımızı da təhlükə qarşısında qoyacağıq. Bəs, bizi bu dadlı yeməklərə aludə olmaqdan qoruyan şey nədir?

Sahib olduğumuz dəyərlərimiz. Biz həmin zərərli qidalardan uzaq olub, sağlam və yaxşı formada qalmaq üçün bunu edirik. Dəyərlərimiz bizi buna təşviq edir.

Bir nəfər cavan oğlanla qonaqlıqda bu barədə söhbət etmişdik. O, bu gün ilə yaşadığını və ürəyi nə istədi yeyib-içdiyini vurğulayırdı. Bu onun üçün xoşbəxtlik sayılırdı. Şəxsən mənim üçün isə xoşbəxtik həm də onun həvəslə içdiyi koladan tamamilə imtina etməyimdir. Hətta çox az hallarda nəfsim çəksə də, mən o cür içkilərdən uzağam. Məni xoşbəxt edən məqam isə nəfsim üzərindəki qələbədir.

İnsan ani hisslərə çox bağlıdır və o, sırf bioloji həyatın ehtiyaclarından savayı heç nə düşünmürsə, onda onun üçün dəyərlər amili qətiyyən önəmli, həm də maraqlı olmayacaq.

Daxilimizdə daim bir konflikt, döyüş var. Bu etmək istədiklərimizlə, dəyərlərimiz arasındakı savaşdır. Həmin savaşı körükləyən, onu alovlandıran nəfsimizdir. Bir çox hallarda nəfsimiz bizi təkcə özümüzə yox, başqalarına da zərər verməyə səsləyir. Yolda getdiyimiz halda qabağımızdakı adamın pul kisəsinin düşdüyünü görürük, hətta, pula daha çox ehtiyacımız olduğu vaxta rastlasaq da, pul kisəsini götürüb aradan çıxmağımızı heç kim görməsə də, biz, o kisəni götürüb sahibinə veririk. Əlbəttə həmin an çarəsizlikdən nəfsimiz bizi oğurluğa səsləyir, ancaq biz məhz dəyərlərimizə görə vicdansızlıq etmirik.

Demək olar ki, dünyada baş verən bütün pis əməllər yüksək əxlaqi dəyərlərə malik olmayan insanların əli ilə baş verir. Həmin adamlar nəfslərinin çağırışına boyun əyir, dəyərlərlə yox, ani hisslərlə hərəkət edirlər.

Kresloya illərlə yapışan məmur tutduğu vəzifəyə oğurlamaq və çapıb-talamaq imkanı kimi baxır. Çünki onun insanların rifahını yüksəltmək, vətəndaşlara xidmət etmək kimi dəyərləri yoxdur.

Höküməti avtoritarlığına görə mühakimə edən müxalifətçi əgər özü səmimi şəkildə demokratik dəyərlərə malik deyilsə, onda o, ancaq hakimiyyətə qarşı mübarizə aparacaq. Hakimiyyətə qarşı mübarizə aparmaqla, demokratiya uğrunda mübarizə isə fərqli-fərqli şeylərdir. Demokratiya və onun əsas dayaqları sayılan plüralizm, ifadə azadlığı və tolerantlıq kimi dəyərlər, əgər bir müxalif funksionerdə yoxdursa, o, nəfsinə yenilib troll ordusu da quracaq, fərqli fikri də boğacaq, istefa mədəniyyəti də sərgiləməyib, hətta, evdə despot biri olaraq öz həyat yoldaşının barmaqlarını da qıracaq.

Əgər sənin şəxsi prinsiplərin və mənəvi dəyərlərin varsa, onda müəyyən kritik hallarda sevdiyin iş yerindən, sevgilindən, hətta ailəndən belə uzaqlaşa bilərsən. Bu anda, sən xoşbəxtliyi buraxıb, dəyərlərinə görə güclü olmağı seçirsən. Dünyamız məhz nəfsləri üzərində qələbə qazanıb, yaxşı dəyərlərə malik güclü adamların hesabına ayaqda durur.